Morgunblaðið - Sunnudagur - 16.05.2021, Side 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 16.5. 2021
F
yrir hálfri öld eða svo starfaði bréfrit-
ari sem leikhúsritari í Iðnó og hefur
síðan talið sér þetta embætti til tekna,
ekki þó í beinum skilningi orðsins.
Leikfélagið í Iðnó var ekki með neitt
umfram í sinni buddu og þurfti að
halda vel á sínu. En svo vitnað sé skáhallt í Einstein
og án ábyrgðar þá er allt afstætt og einnig þetta.
Fyrir nýkvæntan og nýinnritaðan laganema var
það sannkölluð guðsgjöf frá Sveini leikhússtjóra og
Guðmundi framkvæmdastjóra að bjóða hálfsdags
vinnu í tvö ár á spennandi vinnustað.
Stenst fjölbreyttan samanburð
Ekki verður af sanngirni sagt, að starfsferillinn
næstu 50 árin, sem þá var á huldu, hafi reynst fá-
tæklegur eða tilbreytingarlítill, en þó stendur starf
leikhúsritarans fyrir sínu í endurminningunni. Og
má halda því fram, að á þeim tímapunkti hafi „emb-
ættið“ verið dálítið stökk upp metorðastigann. Víða
hafði þó verið komið við áður, eins og fá dæmi sýna:
Útburður fyrir Morgunblaðið. Sendill hjá Óskari í
Sunnubúð og svo hjá Guðna Ólafssyni apótekara,
sumarstrákur í sveit í Svartárdal, útleggjari steypu í
gangstéttir borgarinnar allmörg sumur, verkamaður
við stíflumannvirki á Búrfelli, þáttargerðarmaður
hjá Ríkisútvarpinu við Skúlagötu í allmörg ár og
jólasveinn með Katli Larsen, skólabróður úr leiklist-
arskóla Ævars R. Kvarans, einkum þó í kringum jól,
eins og Ketill benti á. Vinir Ketils héldu því reyndar
fram að hann hafi verið í dularklæðum 11 mánuði
ársins. Um þennan seinast talda starfa gilti um þá
bréfritara eins og um skátana: „Eitt sinn jólasveinn,
alltaf jólasveinn.“
Þráhyggjudraumur
En eins og fyrr sagði þá fylgdi embættistitli leik-
húsritara eftirsóknarverð virðing og jafnvel dálítið
söguleg fyrir þann fyrsta sem bar hann hér. Og
hann kitlaði ekki síst fyrir ungan mann, sem hafði
fengið bakteríuna og ekki gefið drauminn algjörlega
frá sér, þegar þarna var komið sögu.
En þótt óþarft sé að flíka því, þá var starf ritarans
á fámennri skrifstofu í suður-viðhengi við Iðnó, með
hina öflugu leiðtoga Svein og Guðmund, að nokkru í
ætt við snúningana forðum hjá Óskari og Guðna apó-
tekara.
Sveinn hafði leikstýrt okkur MR-ingum í Bubba
kóngi á Herranótt, þar sem bréfritari var foringi
leikhópsins og aðalleikari. Enn hefur enginn úr-
skurðað um hvernig leikhúsritarinn stóð sig í starf-
anum, en menn gætu, ef þeir vildu, bent á að ekki
var ráðinn nýr leikhúsritari til L.R. næstu áratug-
ina!
En Sveinn leikhússtjóri mun hafa gert því skóna,
að ráðningin hefði síðar haft áhrif, sem enginn hefði
getað séð fyrir, og sumir hafi ekki komið auga á enn.
Bréfritari hefði alls ekki viljað missa af veru sinni í
Iðnó. Það var eilífðar undrunarefni hvernig leikhóp-
urinn, og aðrir þeir sem réðu mestu um það hvort
sýning gerði sig, frá mynd, ljósi og öðrum töfra-
brögðum sem átti ekki að vera hægt að galdra fram
við svo frumstæðar aðstæður.
Bréfritari tók ungur að lesa leikrit, sem er ekki
eins aðgengilegt og annar listrænn texti. Enda kem-
ur mörgum á óvart hversu knappt leikrit virðist á
bók. Enda þá margt ósagt af leikstjóra og flytj-
endum og öðrum þeim sem koma að sýningunni. Íja,
föðursystir, gaf 15 ára frænda sínum rit Jóhanns
Sigurjónssonar leikskálds, sem komið höfðu út rúm-
um tveimur áratugum fyrr. Önnur kona, Hillary
Clinton, gaf sama, löngu síðar, þríleikinn Mourning
Becomes Electra, númeraðan og áritaðan af Eugene
O’Neill árið 1931.
Heimur opnast fyrir augunum
Leikhópurinn í Iðnó var ekki fjölmennur, en þó fjöl-
breyttur og öflugur og þar var um margt ríkuleg
samkennd, þótt eðlilega gætti stundum togstreitu á
milli manna, þegar á svo miku veltur um framtíð
leikarans og annarra, hvernig leikritaval tekst til og
hvernig það fellur að einstökum lykilpersónum húss-
ins og stíl þeirra og hverjum hlotnast að leikstýra
verkinu, sem getur skipt einstaklinga miklu máli.
Þeim þótti auðvitað að „tækifærin“ sem þeir fengu
eða misstu af, gætu ráðið úrslitum um listræna og
fjarhagslega velferð. Og það var töluvert til í því.
Ungur leikhúsritari, sem engu máli skipti um eitt
né neitt, var ekki fyrir neinum. Enginn var því upp-
tekinn af honum né hafði ástæðu til að hafa horn
síðu hans. Honum mætti aðeins besta viðhorf og
þægilegasta hlið listafólksins. Það var því óskastaða
að vera í senn í innsta hring og á áhorfendabekk. Og
það var svo sannarlega fengur í að kynnast leikhús-
inu, sem maður var svo skotinn í, úr þessari aðstöðu.
Ungur áhugamaður um veröld leiklistarinnar gat
úr návígi, en þó um leið úr öruggri fjarlægð, sem
engan truflaði, séð hvernig leikari tók að nálgast
persónu sem honum hafði verið fengin af leikstjór-
anum og leikhússtjóranum. Fróðlegt var að fylgjast
með því af þessari nálægð og fá að grufla í því
hvernig þetta ævintýri gerðist.
Ætla mætti að þekktir leikarar séu uppteknir af
persónu sinni og sjálfsagt eru þeir það, eins og aðrir.
En góður leikari verður að vera mannþekkjari. Ekki
aðeins að þekkja sig að minnsta kosti nægjanlega vel
til að komast frá sjálfum sér og hleypa persónunni
að sem hann hefur tekið að sér.
Og sami eiginleiki skiptir einnig máli gagnvart
öðrum persónum leiksins. Bregðist honum að draga
mynd af þeim getur hann hæglega fipast illa við
mótun sinnar persónu.
Fikraði sig á milli sviða
Bréfritari skrifaði síðar, bæði með vinum sínum og
einn, leikrit sem sett voru á svið og sýnd í sjónvarpi
á öllum Norðurlöndum og sum víðar. Þessi verk
voru engin stórvirki en gengu nægjanlega vel til að
skipta máli um heimilisbúskapinn þessi árin og gáfu
um leið nokkra útrás fyrir þessa þörf.
Þótt tiltölulega snemma hafi verið snúið burt af
leið leikhússins þá var sú tilvera og þau lögmál sem
þar gilda ekki endilega jafnlangt undan hinum nýja
veruleika og ætla mátti.
Mannþekkingu, sem þroskast hafði með fiktinu við
leiklistina, mátti nýta vel í öðrum þætti í leik lífsins
og þeim sem eftir fylgdu. Stjórnmálamanni, sem
ekki hefur nasasjón eða styrk í þessum þætti, er
hætt við að fóta sig illa á hinu hála svelli.
Og í stjórnmálunum er með sama hætti hollt að
vera fær um að gera upp hvað er leikur og hver er
veruleikinn og hvar mörkin á milli liggja.
Og óteljandi sinnum sér sá, sem hefur vald á báð-
um sviðum, langt á undan öðrum, hvenær atburðir
eru settir á svið eða skammtaðir af tilverunni sjálfri.
Hann er því færari og sneggri að bregðast við en
hinir sem aldrei hafa fótað sig á fjölum leikhússins
eða fengið sambærilega reynslu. Sá, sem þar er
heima, getur á svipstundu „breytt lýsingunni,“ svo
að sá sem ætlaði að tryggja sér alla athygli, án þess
að eiga það skilið, stendur óvænt í óþægilegum
skugga. Sá getur spriklað og jafnvel æpt, en ef sviðs-
ljósið er ekki þar, er það sem afkáralegt sjálfsmark.
Gagnast báðum
Og sá sem kann til verka úr leikhúsinu og er jafn-
framt orðinn bærilega leikinn á öðru sviði, sem lýtur
Ólík svið, en lögmál-
unum svipar saman
Reykjavíkurbréf14.05.21