Morgunblaðið - 05.06.2021, Page 28

28 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 5. JÚNÍ 2021
Heimsfaraldurinn
sem við erum nú loks
farin að sjá fyrir end-
ann á hefur verið
gríðarleg þolraun fyr-
ir íslenska heilbrigð-
iskerfið og það ótrú-
lega öfluga fólk sem
þar starfar. Þrátt fyr-
ir að þessi mikilvæga
þjónusta hafi verið
fjársvelt og starfs-
fólkið búið við óhóflegt álag áður
en faraldurinn skall á stóðst hún
prófið og skilaði landsmönnum í
gegnum faraldurinn betur en
flestir þorðu að vona.
Nú þegar við erum loksins farin
að leyfa okkur að vona að það
versta sé að baki hefst kunn-
uglegur söngur þar sem kallað er
eftir aukinni einkavæðingu í kerf-
inu þannig að verkefni sem eiga
best heima hjá opinberu heilbrigð-
iskerfi verði færð til einkaaðila.
Ákallið einkennist af pólitískum
slagorðum sem eiga uppruna sinn
í 40 ára gömlum kreddum Reag-
ans og Thatcher um að hið op-
inbera leysi ekki vandamál heldur
sé vandamálið sjálft. Í gegnum ár-
in hefur þekkingunni að sjálfsögðu
fleygt fram og áhrif slíkrar
stefnumótunar margrannsökuð.
Niðurstaðan er skýr: félagsleg
kerfi líkt og í heilbrigðisþjónustu
tryggja best aðgengi að þjónustu,
eru best til þess fallin að bæta
lýðheilsu og fela í sér lægstan
kostnað stjórnvalda og ein-
staklinga.
Efnahagsáföll af þeirri stærðar-
gráðu sem við stöndum nú frammi
fyrir leiða yfirleitt til aukins ójöfn-
uðar. Þekkt er að í kjölfar slíkra
áfalla sameinast þjóðir um þá af-
dráttarlausu kröfu að
gripið verði til að-
gerða til að stuðla að
jöfnuði. Í slíkri upp-
byggingarvinnu hefur
verið komið á fót
mörgum af þeim fé-
lagslegu kerfum sem
við treystum á í dag.
Í kjölfar síðustu
kreppu gerðu stjórn-
völd hins vegar þau
afdrifaríku mistök að
skera gríðarlega nið-
ur í opinberri þjón-
ustu þvert á vilja þjóðarinnar. Nú
er því tímabært að hlýða kalli
landsmanna með því að styrkja
opinbera heilbrigðisþjónustu og
auka þannig jöfnuð og velsæld
sem aftur mun tryggja verðmæta-
sköpun til framtíðar.
Engin lausn að einkavæða
Talsmenn einkavæðingarinnar
benda gjarnan á að opinbera heil-
brigðiskerfið sé komið að þol-
mörkum á vissum sviðum. Ein
birtingarmynd þess er óhófleg bið
eftir aðgerðum sem auka lífsgæði
til muna en teljast ekki lífs-
nauðsynlegar. Þar er látið eins og
það að fela einkaaðilum verkefnin
sé einhvers konar töfralausn. Hið
rétta er að það er engin lausn að
einkavæða þjónustuna og dreifa
verkefnum milli læknastofa og
sjálfstætt starfandi heilbrigðisfyr-
irtækja. Það eykur hins vegar lík-
urnar á ósamhæfðri og ósamfelldri
þjónustu og torveldar eftirlit.
Vandamálið er ekki skortur á
vilja innan opinbera heilbrigð-
iskerfisins til að minnka biðlistana
og veita framúrskarandi þjónustu
heldur viðvarandi niðurskurður og
mannekla sem hefur einkennt
kerfið undanfarin ár og áratugi.
Vandamálið er ekki heldur að heil-
brigðiskerfið geti ekki sinnt þeim
verkefnum sem við viljum að sé
sinnt. Vandinn er sá að við veitum
ekki nægilegt fé til þess að sinna
þessum verkefnum.
Nú þegar heimsfaraldurinn er á
undanhaldi verðum við að grípa
tækifærið, hugsa hlutina upp á
nýtt og styrkja opinbera
heilbrigðiskerfið. Við þurfum
sannarlega að leggjast í átak í að
ná niður biðlistum. En við verðum
líka að huga að heildstæðri stefnu-
mótun, umbótum, nýsköpun og
þróun. Við þurfum einnig að
leggja miklu meiri áherslu á for-
varnir. Það kostar vissulega en
það mun skila sér margfalt til
baka.
Afstaða landsmanna skýr
Í heimsfaraldrinum sáum við vel
hvernig heilbrigðiskerfi virka best.
Það voru ekki kerfin með mestu
einkavæðinguna. Þau lönd sem
komu best út úr faraldrinum voru
þau sem höfðu sterkt opinbert
heilbrigðiskerfi. Þess vegna er það
í besta falli broslegt að nú þegar
heilbrigðiskerfið er að skila okkur
nær klakklaust í gegnum farald-
urinn ómi þær raddir hærra en
nokkru sinni fyrr sem kalla eftir
einkavæðingu.
Þótt okkur sem viljum standa
vörð um heilbrigðiskerfið þyki það
broslegt að tala fyrir aukinni
einkavæðingu á þessum tíma-
punkti er það auðvitað graf-
alvarlegt mál og í raun stórhættu-
legur málflutningur. Ef verkefni
heilbrigðiskerfisins verða færð í
enn frekara mæli en orðið er í
hendur einkaaðila er engin leið að
segja hvernig við förum út úr
næsta heimsfaraldri, eða þeim þar
næsta.
Sem betur fer lætur almenn-
ingur ekki blekkjast. BSRB hefur
ásamt Rúnari Vilhjálmssyni pró-
fessor staðið fyrir reglulegum
rannsóknum þar sem afstaða al-
mennings til heilbrigðiskerfisins
er könnuð. Við kynntum nýjustu
niðurstöður nú í lok maí. Þar kom
fram eindreginn stuðningur al-
mennings við að heilbrigðisþjón-
usta verði fyrst og fremst á hendi
hins opinbera. Aðeins örlítið hlut-
fall þjóðarinnar vill fórna okkar
frábæra heilbrigðiskerfi og treysta
fyrst og fremst á einkarekstur.
Vitnað var í orð formanns
Læknafélags Reykjavíkur í leiðara
Morgunblaðsins í vikunni þar sem
hann reyndi að túlka niðurstöður
könnunarinnar með öðrum hætti.
Leiðarahöfundur valdi að líta ekki
til túlkunar Rúnars Vilhjálms-
sonar á niðurstöðunum, en hann
er prófessor í félagsfræði við Há-
skóla Íslands og hefur unnið
fjöldamargar rannsóknir á heil-
brigðiskerfinu á undanförnum ár-
um og áratugum. En það er
kannski ekki hentugt að treysta
sérfræðingum þegar þeir segja
ekki það sem við viljum heyra.
Könnunin sýndi einnig að afger-
andi meirihluti landsmanna, nærri
átta af hverjum tíu, vill að meira
fé sé varið til heilbrigðismála.
Eins og Rúnar benti á í erindi
sínu á opnum fundi BSRB eru út-
gjöldin til heilbrigðismála hér á
landi mun lægri en annars staðar
á Norðurlöndunum og á Bretlandi,
skoðuð sem hlutfall af vergri
landsframleiðslu. Þessu þurfum
við að breyta.
Almannahagsmunir ráði
BSRB hefur í gegnum tíðina
staðið vörð um opinbert heilbrigð-
iskerfi. Það er ekki sérhagsmuna-
barátta eða „hluti af pólitískri bar-
áttu sumra forystumanna
stéttarfélaga“, eins og leiðarahöf-
undur Morgunblaðsins virðist
telja. Þessi áhersla bandalagsins
er þvert á móti afrakstur stefnu-
mótunar félagsmanna á þingum
BSRB sem kjörin forysta banda-
lagsins fylgir að sjálfsögðu eftir á
opinberum vettvangi. Áherslan
endurspeglar almannahagsmuni
og stuðning við öflugt opinbert
heilbrigðiskerfi en ekki fjárhags-
lega sérhagsmuni fárra.
Heilbrigðismálin eru í kastljós-
inu vegna heimsfaraldursins og
það er ljóst að þau verða eitt af
stóru kosningamálunum í haust.
Almenningur vill standa vörð um
heilbrigðiskerfið okkar og efla það
enn frekar í stað þess að leyfa
þeim sem vilja veg einkareksturs
sem mestan að hagnast á því að
veita fólki þá grundvallarþjónustu
að greina og meðhöndla sjúkdóma
og endurhæfa sjúklinga.
Raunverulegur kjarni þessarar
umræðu snýst um hvort við sem
þjóð getum verið sammála um að
hafa jöfnuð að leiðarljósi við upp-
byggingu samfélagsins eftir
heimsfaraldurinn. Málstaður
þeirra sem ekki vilja deila verð-
mætunum jafnt og ekki vilja setja
samfélagið ofar eigin hagsmunum
á sér lítinn hljómgrunn meðal al-
mennings. Kjörnir fulltrúar, fram-
bjóðendur í þingkosningunum í
haust og einstaka ritstjórar verða
að bregðast við kalli tímans.
Sótt að heilbrigðiskerfi í heimsfaraldri
Eftir Sonju Ýr
i Þorbergsdóttur »Efnahagsáföll af
þeirri stærðargráðu
sem við stöndum
nú frammi fyrir leiða
yfirleitt til aukins
ójöfnuðar.
Sonja Ýr Þorbergsdóttir
Höfundur er formaður BSRB.
Það er augljóst að
ríkið tekur til sín
stóran hluta tekna
eldri borgara með
skerðingum á lífeyri
frá Tryggingastofnun.
Breytingar á um-
ræddum skerðingum
voru gerðar 2016-
2017 sem gerðu kerfi
eldri borgara ögn
skárra, en að mati
margra eldri borgara
er þar enn verk óunnið.
Sömu kerfisbreytingar náðu
ekki til öryrkja og búa þeir því við
enn harðari skerðingar sem byrja
við lægri tekjur og lægri lífeyri.
Fall í tekjum verður líka fyrr hjá
öryrkjum en hjá eldri borgurum.
Á þessum tveimur hópum er
hins vegar grundvallarmunur.
Eldri borgarar eru flestir að hætta
þátttöku á vinnumarkaði, þótt
sumir vilji hafa annan fótinn á
honum aðeins lengur en nú er.
Margir öryrkjar eru hins vegar að
reyna með öllum ráðum að halda
sér inni á vinnumarkaði, þótt hluti
þeirra komist aldrei í þá stöðu og
lenda utan hans stærstan ævi
sinnar.
Eldri borgarar hafa í gegnum
tíðina verið stór stoð í stuðningi
við Sjálfstæðisflokkinn. Þeirra
málflutningur hefur hins vegar
þyngst, og má með sanni segja að
verulega þungt hljóð sé komið í
marga þá sem komnir eru á um-
ræddan aldur. Eldri borgarar vilja
og gera kröfu um að fá að halda
sínum lífeyri óskertum frá Trygg-
ingastofnun og að geta síðan bætt
sína stöðu með lífeyri úr lífeyr-
issjóðum þar til við-
bótar. Allir þeir sem
ætla sér stóra hluti í
komandi prófkjörum
verða að hlusta á
þessar kröfur sér
eldri og reyndari.
Öryrkjar hafa
margir hverjir bent
mér á að boðskapur
Sjálfstæðisflokksins
höfði ekki til þeirra.
Sjálfstæðisflokkurinn
þarf að höfða til þessa
hóps. Ekki hefur
heldur náðst samstaða
meðal forsvarsmanna öryrkja og
stjórnvalda um kerfisbreytingar
sem leiði af sér bætt kjör fyrir
þennan hóp. Til að mæta sanngirni
hafa skattbreytingar undir forystu
Sjálfstæðisflokksins skilað sér í
auknum ráðstöfunartekjum til
þeirra sem eru á örorkulífeyri.
Betur má ef duga skal.
En hvað þarf að laga? Greiðslur
til öryrkja eru lágar og í reynd
lægri en atvinnuleysisbætur í
mörgum tilfellum. Laga þarf teng-
ingu greiðslna frá Trygg-
ingastofnun við aðrar greiðslur.
Dæmi um þetta er húsnæðisstuðn-
ingur (húsaleigubætur). Alltof oft
er það þannig að ef greiðslur
hækka á einum stað lækka þær á
öðrum, afleiðingin er sú að við-
komandi er í engu bættari. Síðast
en ekki síst eru það skerðingar,
sem koma allt of fljótt vinni öryrki
sér inn einhverjar atvinnutekjur.
Gerum betur
Krafa lífeyrisþega er skýr, hún
snýst um lífskjör. Skerðingarnar
vinna á móti þeim réttindum sem
fólk hefur unnið sér inn. Mik-
ilvægt er að lífeyrisþegar fái að
njóta afraksturs erfiðis síns. Þegar
rýnt er í stöðu lífeyrisþega sést að
fyrsta skrefið hlýtur að vera að
einfalda kerfið. Gott væri t.d. að
einn aðili sæi um allar greiðslur,
sama hvaðan þær koma. Ekki
gengur lengur að mismunandi
kerfi tali ekki saman og lífeyr-
isþegar þurfi að vera sérfræðingar
í hinu mikla flóði umsókna hjá
TR.is, sjukra.is, og lífeyrissjóð-
unum. Einnig þarf að vera hvati til
atvinnuþátttöku og meiri aðstoð
við að finna fólki atvinnu við hæfi.
Það er lítill sem enginn hvati fyrir
öryrkja að byrja að vinna eftir að
hafa verið með örorkugreiðslur í
nokkurn tíma, er það helst vegna
skerðinga, afturvirkra greiðslu-
krafna og annars flækjustigs. Þar
með verður ríkið af skatttekjum,
bæði neyslu- og tekjusköttum.
Frelsi til athafna hefur lengi verið
eitt af kjörorðum Sjálfstæð-
isflokksins.
Öryrkjar og eldri borgarar
þurfa einnig að hafa frelsi til at-
hafna!
Hlustum á eldri
borgara og öryrkja
Eftir Berg Þorra
Benjamínsson »Krafa lífeyrisþega er
skýr, hún snýst um
lífskjör. Skerðingarnar
vinna á móti þeim
réttindum sem fólk
hefur unnið sér inn.
Mikilvægt er að lífeyr-
isþegar fái að njóta af-
raksturs erfiðis síns.
Bergur Þorri
Benjamínsson
Höfundur er frambjóðandi í prófkjöri
Sjálfstæðisflokksins í Suðvest-
urkjördæmi 10.-12. júní nk.
bergur1979@gmail.com
Nú líður að alþing-
iskosningum. Virðist
því vert að rifja upp fyr-
ir kjósendum að á þess-
ari öld hafa riðið yfir
margar breyt-
ingabylgjur frá útlönd-
um sem stærstu og
elstu flokkarnir hafa
mátt súpa seyðið af.
Má þar nefna: a)
Efnahagshrunið 2008,
b) hápunkt ESB-aðildardaðursins í
vinstristjórninni á eftir, c) internet-
væðinguna sem átti þátt í stærri smá-
flokkahópum í stjórninni þar á eftir,
og svo d) ferðamálaiðnaðinn, sem reis
hvað hæst í byrjun núverandi rík-
isstjórnartíðar. Við þetta bættist svo
e) stórfelld aukning háskólamennt-
aðra, sem mun hafa stuðlað að sund-
urlyndi við elstu flokkana. Og svo f)
toppun á árlegri kaupmáttaraukn-
ingu síðari áratuga, sem virðist nú
vera að færa verkalýðinn í makræð-
isátt í bæði frítíma og mennta-
hugsjón.
Loksins g) má svo nefna tilkomu
Covid-heimsfaraldursins, sem er á
síðari hluta núverandi kjörtímabils að
rústa ávinningi stjórnarinnar af
ferðamennsku.
Freistandi væri einnig að bæta við
þetta h) vaxandi aðför erlendra mála,
hugtakanotkunar og lestrarumhverf-
is að íslenskri tungu og íslenskum
skáldbókmenntum, sem sér ekki al-
veg fyrir endann á.
Einnig i) áhrifin til góðs og ills al-
mennt af vaxandi straumi af útlend-
ingum til Íslands!
Og einmitt nú virðist grilla í aðra
bylgju; j) sem virðist að yfirburða-
fjöldi kvenna í menntakerfinu sé líka
að skila sér í yfirburðasýnileika í at-
vinnulífinu og í fjöl-
miðlum! (Þó að vísu
ekki í Rithöfunda-
sambandinu!)
Loks grillir nú
kannski í nýja bylgju k)
af endurkomu varn-
arliðs Nató á Íslandi!
Þetta ætti að minna
okkur á að flestar
stærstu breytingarnar
á Íslandi hafa komið frá
útlöndum; jafnvel rit-
bókmenntahefðin, og
svo sjálfstæðið! Og þó
höldum við áfram að þrjóskast við að
halda úti forgangi eyþjóðar okkar,
allt frá munnbókmenntatíma íslensk-
unnar í árdaga. Því þykir mér vert að
minna á að stóru þjóðlegu stjórn-
málaflokkarnir okkar eru enn við lýði.
Og við hæfi virðist að enda hér á að
vitna í ljóð mitt um sjávarútveginn og
hans vaxandi tæknivæðingu frá út-
löndum í ljóði er nefnist: Fiskistofan,
en þar yrki ég m.a. svo:
Og uppi í Háskólanum í líffræðiskor-
inni,
þaðan sem fiskifræðingarnir og haf-
fræðingarnir koma,
er fjallað um að hnötturinn sjálfur
sé kannski ein samhangandi lífvera,
allavega eitt samfellt vistkerfi;
þar sem allir eru skyldir öllum;
og eru því að éta frændur sína!
Kosningar um
málefni að utan?
Eftir Tryggva
V. Líndal
» Á þessari öld hafa
riðið yfir margar
breytingabylgjur frá
útlöndum sem stærstu
og elstu flokkarnir hafa
mátt súpa seyðið af.
Tryggvi V. Líndal
Höfundur er skáld og
menningar-mannfræðingur.