Skólablaðið - 15.09.1979, Blaðsíða 10

Rekja hsá rætur jass x margar áttir, en þó
er talið að hann hafi einkum komið frá þrælum
hvíta mannsins í Bandaríkjunum. Negrarnir voru
mikið gefnir fyrir söng og sungu-mikið úti á
ökrunum, en einnig við trúarathafnir sínar.
Var tónlist þeirra mjög blues-kennd, eins og
reyndar má enn heyra í kirkjum þeirra. Virðist
blues hafa verið grunnurinn, sem seinna var
byggt á. Bluesinn náði smám saman almennri hyllij
og áður en langt um leið voru hvítir menn farnir
að spila hann. Negrarnir höfðu aðallega notast
við blásturshljóðfæri til að túlka tilfinningar
sínar í tónlistinni. Þegar hvítir menn tóku að
„stæla" þetta, kom oft og tíðum fram meiri hraðil
svo og ákveðnari taktur, meira „staccato".
H1jóðfæraskipan bessara frumkvöðla var
yfirleitt þannig að laglínan var spiluð á tromp-
et auk básúnu sem einnig var notuð til að undir-
strika laglínu trompetsins. Klarinettan var til
skrauts, en um takt og rythma sáu trommur,
kontrabassi, túba, banjó og gítar. Á meiri dans-
leikina voru svo fengnir píanóleikarar. Það var
einmitt um aldamótin, skömmu eftir að Steinway
og fleiri Þjóðverjar settust að í Bandaríkjunum,
að píanóið var fyrst notað í jass.
Fyrsti jassleikarinn sem eitthvað hvað að,
var Joe King Oliver, trompetleikari frá New
Orleans. Hann átti heiðurinn af því að koma
Louis Armstrong á framfæri. King Oliver sá
Louis fyrst fimmtán ára gamlan og gerði sér
ljóst að hér var um efnilegan pilt að ræða.Varð
hann Louis nokkurs konar lærifaðir, en starfaði
jafnframt í einni vinsælustu hljómsveit New
Orleans-borgar, þ.e. hljómsveit Kid Orys. Þegar
Oliver fór til Chicago þremur árum síðar, lét
hann Louis taka við stöðu sinni í hljómsveitinni
sem trompetleikara. Fjórum árum seinna bað King
Oliver Armstrong að koma til Chicago og spila
með sér í Creole Jazz-Band, sem og Louis gerði. !
Þessi hljómsveit hætti nokkrum árum síðar og
stofnaði Louis þá hljómsveitina Hot Five og síð
ar Hot Seven, sem segja má um að hafi verið há-
punktur ferils hans. Seinna var Armstrong í
hljómsveit Fletcher Hendersons. Talið er að þar
hafi Duke Ellington fyrst fengið áhuga á stórum
hljómsveitum, en í hljómsveit Hendersons voru
ellefu til tólf manns. Þá tók Ellington að út-
setja lög sín af alvöru. Þremur árum síðar var
Ellington og hljómsveit hans orðin svo vinsæl
að bein útvarpsútsending frá dansstað þeim í
New York, er þeir spiluðu á, var hafin.
Um þetta leyti birtust mörg ný andlit í
sviðsljósinu, s.s. Earl „Fatha" Hines í Chicago
Fats Waller, Benny Goodman og Benny Moten.
Sveiflan var að taka völdin og Benny Goodman
m^ð sína hljómsveit auk Counts Basie. Einnig
voru Tommy Dorsey og Glen Miller að nálgast há-
punkt ferils síns. Hámark sveiflunnar má telja
árin frá 1930 til '40. Upp úr 1936 tók að
skyggja á sveifluhljómsveitir svertingja og
hvítar hljómsveitir unnu markaðinn. Tók þá að
bera á nýrri stefnu meðal svertingja, bebop.
Frumkvöðla bebopsins kannast sjálfsagt
margir við, - þá Charlie Bird Parker og John
Birks - Dizzy Gillespie. þeir ruddu jassinum
leið til frjálsræðis, en seinna kom Miles
Davies til sögunnar. Upp úr því kom „Cool" jass
inn og „Third Stream" frá t.d. Dave Brubeck.
Og enn þroskaðist ávöxturinn. John Lewis
og hljómsveit hans, Modern Jazz Quartet gerðu
tilraunir með að semja „öðruvísi" jass, eins
konar jassfúgur. Tók þá framúrstefnan við með
John Coltrane og arabískum og indverskum tón-
stigum.
I þessari grein minni hef ég reynt að
fjalla um sem flest í sem fæstum orðum. Fá
nöfn koma fyrir, en um mörg önnur, s.s. Teddy
Wilson, Gil Evans, McCoy Tyner, Rufus Reid og
Stan Letz, hefði mátt skrifa. í greininni
sleppti ég alveg að geta nokkuð um Jazz-Rock,
sem mér virðast margir hafa áhuga á, auk þess
sem bluesinn var skilinn útundan. Að lokum vona
ég að enginn taki línuritið hátíðlega um of.
Magnús B. Baldursson, 5.B.
straumar
og stefnur
í u.s.a.
Duke Ellington.
Louis Armstrong.
I45o 11 <íö 5"» IA ISTo lS8o
I) L'ítOURÍTÍ© SVUÍR 06 v/ÍN>SfELDRHL.UTFPH.L p RIT. ByLGrMR .
2.) DÍXÍE.LAND TÓULÍSTÍN F5LRÍST ÚR. SUOURR.ÍtOUIOUf*') TtL CHtcRíiO .
3) TRKÚÐ EFTÍR HUftÐ &LUE.S UlRDÍST RLLTPF HRFR bRFMRM FE.RÍ L .