Skólablaðið - 15.09.1979, Blaðsíða 16

SÉÐ NORÐUR ÞINGHOLTSSTRÆTI UM ALDAMÖTIN. TIL VINSTRI SJAST HÚSIN TVÖ, SEM MINNST ER A I
GREININNI.
reist úr timbri hentuöu illa í íslenzku úthafs-
veðurfari, a.m.k. sunnan heiða, auk bess sem
panell til utanhússklæðningar reyndist dýr og
torfenginn. Það mun hafa verið fyrir tilstilli
Geirs Zoega, kaupmanns £ Reykjavík, að bárujárn
var fyrst flutt hingað til lands skömmu fyrir
aldamótin síðustu. Menn komu fljótlega auga á
að þetta nýja efni hentaði vel sem vörn gegn
íslenskri veðráttu. Brátt var farið að klæða
jafnt þök og veggi með þessari nýstárlegu klæðn-
ingu. Arin 1898 og 1899 voru flutt frá Noregi
tvö tilsniðin timburhús til Reykjavíkur og reist
við Þingholtsstræti. Þessi hús áttu eftir að
valda þáttaskilum í íslenzkum timburhúsaarkí-
tektúr. Tilkoma bárujárnsins gerði íslendingum
kleift að laga skandinavíska byggingarhefð að
sínum aðstæðum. Hlutföll, gluggar, útskurður
og skrautlistar héldust óbreytt, en í stað
timbur- eða panelklæðningar kom nú bárujárn.
Þannig varð íslenzk „bárujárnsmenning" til.
Fyrsti
menntaði arkitektinn.
Árið 1904 kom fyrsti menntaði arkítektinn
til starfa hér á landi, Rögnvaldur ölafsson.
Eftir hann liggja allnokkur verk: kirkjur,
skólar, heilsuhæli og íbúðarhús, sem öll bera
skýrn hugsun og fágaðri stílkennd vitni.
Þekktast verka hans er Húsavíkurkirkja, eitt
fegursta guðshús á Islandi og þótt víðar væri
leitað.
Fyrsti áratugur þessarar aldar er blómatími
timburbygginga hér á landi, enda þjóðin tekin
að iðnvæðast. I Reykjavík er trésmíðafélagið
Völundur stofnað árið 1904 og á næstu árum þar
á eftir-.annast það smíði fjölda bygginga.
Norður á Akureyri risu timburhúsin hvert öðru
skrautlegra, enda var á þeim tíma meiri reisn
og heimsborgarbragur yfir Akureyri heldur en
nokkurn tíma Reykjavík.
I kjölfar tíðra stórbruna (á Akureyri 1901,
1906 og 1912 og í Reykjavík 1915) dró mjög úr
timburbyggingum, enda var bannað að byggja
stærri timburhús í höfuðstaðnum en svaraði 75
fermetrum eftir miðbæjarbrunann 1915. Steinhús
voru á þessum tíma farin að ryðja sér til rúms,
þótt varla teldust þau algeng. Aður en stein-
steypa kom til sögunnar, voru þess allmörg dæmi
að hús væru hlaðin úr íslenzku grágrýti og
nægir að minna á Alþingishúsið við Austurvöll,
sem er fegursti fulltrúi slíkra húsa.
Reykjavíkurbruninn 1915 hafði skilið eftir
sig gapandi sár í hjarta miðbæjarins, en nú kom
engum til hugar að byggja aftur úr timbri á
rústunum. Stórhýsi Natans og Olsens (nú Reykja-
víkurapótek), reist 1916 á horni Pósthússtrætis
og Austurstrætis, markar tímamót £ £slenzkri
byggingarsögu. Það táknar endalok timbur- og
bárujárnshúsat£mabilsins £ þéttbýli a.m.k. og
upphaf steinsteypualdar á Islandi. En auk þess
sem það var eitt fyrsta stórhýsið, sem byggt
var úr steinsteypu hér á landi, var það fyrsta
opinbera verk þess manns, sem átti eftir að
teikna nær allar meiri háttar byggingar hér-
lendis næstu áratugina.
Guðjón Samúelsson.
Mér er til efs að margir íslendingar hafi
orðið umdeildari fyrir verk sln en Guðjón
Samúelsson, húsameistari rlkisins, og ber margt
þar til. Stuttu eftir að hann lauk námi £
Danmörku, var hann settur £ embætti húsameistara
rlkisins að Rögnvaldi ólafssyni látnum.
íslenzka þjóðin var loks eftir langa baráttu
farin að eygja sjálfstæði sitt og frelsi frá
oki erlendra herraþjóða. Hér á landi skorti
allt,- þv£ varð að byggja allt frá grunni og
það sem allra fyrst: háskóla, þjóðleikhús,
landsbanka, sjúkrahús og heilsuhæli, elli-
heimili, barna- og héraðsskóla, stjórnarskrif-
stofur, verkamannabústaði, hótel, simstöðvar,
mjólkurbú, sundlaugar og iþróttahús, svo að
nokkuð sl nefnt. Það varð brátt hlutskipti
hins unga húsameistara að standa £ eldllnu
þessarar uppbyggingar,- honum var falið að
teikna fjölda opinberra bygginga fyrir riki og
bæ,- og það sem meira var, til þess var bein-
linis ætlazt að hann mótaði nýja islezka
byggingarlist, reista á þjóðlegum grunni.
Þegar á heildina er litið, má segja að
Guðjóni Samúelssyni hafi með mikilli prýði
tekizt að leysa af hendi mörg þau verkefni sem
honum voru falin, en hitt reyndist honum um megn
að móta Islenzkri byggingarlist varanlegan far-
veg með verkum sinum. Yfir húsum hans hvilir
„klassisk" reisn og myndugleiki, hugsunin að
baki þeim er skýr og ber vitni um stórbrotinn
sköpunarkraft, en þau skortir ferskan andblæ
léttleika. Guðjón bryddaði upp á ýmsum
nýjungum £ byggingartækni, en hann t.d. llt
húða ytra byrði Þjóðleikhússins með blöndu af
hörðum Islenzkum steintegundum, hrafntinnu og
silfurbergi. Nánar verður vikið að tilraunum
Guðjóns til að skapa „þjóðlegan arkltektúr" £
siðari greininni.
Nytjagildisstefnan.
Um l£kt leyti og heimskreppan mikla skall
á landinu, bárust hingað frá Evrópu ferslðir
straumar nytjagildisstefnunnar (funksjónalism-
ans), straumar sem áttu rætur s£nar að rekja
til listsmiðju Walters- Gropiusar og samstarfs-
UTKAUPSSTAÐUR A ESKIFIRÐI SKÖMMU FYRIR SlÐUSTU ALDAMÖT.
SÖGUALDARBÆKINN I ÞJÖRSARDAL.
o