Skólablaðið - 15.09.1979, Qupperneq 17

HtfSIÐ A EYRARBAKKA, DANSK/PTTAÐ VERSLUNARHðS FRÚ SÍÐUSTU
ÖLD.
REYKJAVÍK UM MIÐJA SÖUSTU ÖLD (LONDON ILLUSTRADED NEWS).
manna hans við Bauhaus-stofnunina £ Dessau.
Nytjagildisstefnan barst, ein og raunar flestar
aðrar nýjungar í byggingarlist síðan, með kyn-
slóð ungra arkítekta sem hingað komu til starfa.
Þessi stefna hafði brátt víðtæk áhrif á íbúðar-
húsabyggingar hér á landi, a.m.k. í þéttbýli,
og rétthyrnd og skrautlaus hús með flötu þaki
og horngluggum risu í tugatali þar sem fegurð
einfaldleikans, notagildið qg hagkvæmnin sat í
fyrirrúmi. I Reykjavík má finna heil hverfi
sem reist eru í anda funksjónalismans, s.s.
göturnar sunnan og austan Landakotstúnsins,
suðaustanverð Skólavörðuhæð og Norðurmýrin.
í stríðsbyrjun.
I upphafi síðari heimsstyrjaldar kom út á
vegum Máls og menningar bók er bar heitið:
Húsakostur og hýbýlaprýði. I þessu riti var
fjöldi greina um hin ýmsu svið.húsmenningar;
ritgerðir um byggingarlist og byggingarsögu,
skipulag heimila og íbúða , húsbúnað og inn-
réttingar, skrifaðar af sérfróðum mðnnum. í
bókarlok var klykkt út með mergjaðri hugvekju
.Halldórs Laxness.til samlanda sinna og bar hún
nafnið, Sálarfegurð í mannabústöðum. Skáldið
deilir þar ákaft á frumbýlingshátt og menningar-
leysi í umgengnis- og hýbýlaháttum samlandanna.
Þessi bók er fyrir margra hluta sakir mjög
merkileg, m.a. vegna þess að hún felur £ sér
ákveðna von um nýja og betri t£ma. Landið stóð
á þröskuldi sjálfstæðis, fram undan voru nýir
t£mar frelsis og framfara, nýir t£mar byggingar-
listar og byggðamenningar á Islandi.
„Svo er gerð byggingar verst, að hvorki sé
ráðandi ein né nein tegund st£lmenningar, heldur
handahófseftiröpun,flumbrulegar stælingar,
skynlausar afbakanir; um byggingar, sem
eru seldar undir þessa sök, má segja að þær
vitni fyrst og fremst um fjarvistir alls, sem
menning gétur heitið, að maður nú ekki tali um
smekk. Slðan £slenzki torfbærinn tók að l£ða
undir lok ásamt þeirri bændamenningu, sem hann
var þáttur af, hefur gelgjuskapur og ráðsturlun
verið höfuðeinkenni islenzkra hýbýlahátta.
Gott dæmi um þetta ástand £ húsagerð eru
strýtubýggingar þær úr sementi, sem hófust £
Reykjav£k £ kring um 1920 og áttu að vera eftir-
l£king torfbygginga; þessar byggingar náðu há-
marki s£nu £ nokkrum opinberum byggingum út
um land kringum 1930. Fáránleg dæmi um ástandið
eru fjórlyftir sveitabæir. „Gotneskar" kirkjur
eru enn eitt dæmi misskilnings £ byggingarlist.
En það, sem einkum hefur viljaö við brenna £
húsagerð s£ðustu áratuga, bæði til sjávar og
sveita, er hið sérkennilega ósamkomulag bygg-
inganna við jörðina, sem þær standa á, þannig
að húsið orkar fyrst og fremst á mann sem nátt-
úruspilling, eyðilegging landslagsins, slys.
Margar af þessum sementsbyggingum virðast standa
valtar á grundvelli sinum, lausar við jarðveginn
eins ög kerlingareldur £ grassverði. Kirkjurnar
eru dauðir gámar, æpandi tómarúm, án tjáningar,
hvar sem litið er, öfugt við Víðimýrarkirkju,
þar sem hver rúmmetri ber £ sér innihald,
þannig að virðuleiki hinnar litlu frumstæðu
byggingar er £ ætt við sjálfar heimskirkjurnar,
þótt sjálft kirkjuinnið sé ekki stærra um sig
en l£til setustofa og verðgildi byggingarinnar
komist ekki til jafns á við meðalhesthús."
Þannig kom Halldóri Laxness ástandið £
byggingarmenningu þjóðar sinnar fyrir sjónir
árið 1939. Siðan þá hefur margt verið bvggt og
misjafnt. Kaldhæöinn maður sagði. eitt sinn að
engin þjóð hefði orðið jafnilla fyrir barðinu
á str£ðinu sem hið unga ísland og átti þá við
£ menningarlegu tilliti. Um leið og ég læt
staðar numið £ bili, vil ég varpa þeirri spurn-
ingu til'lesenda hvort það umhverfi, sem kyn-
slóðirnar eftir strfð hafa skapað sér, siðan
þessi orð Kiljans voru mælt, og þau hús, sem
reist er nú á t£mum, þær rúnir sem við 20. aldar
menn höfum ritað á bókfell aldanna, séu þess
eðlis að hægt sé með stolti að l£ta á þær sem
góða islenzka byggingarlist.
BREKKA I FLJÓTSDAL, BURSTABÆR FRA
SlÐUSTU ÖLD.
o