Skólablaðið - 01.04.1979, Blaðsíða 23

Einn aðalhugrayndasmiður,franskra syndicalista var
Georges Sorel(1847-1922). Hann setti fram hugmyndina um að
rreð allsherjarverkfalli væri hægt að lama efnahagslífiö.
Verkamennimir mundu verða harðari af sér en kapitalistam-
ir. Þetta væri leiðin til sigurs x auðvaldsþjóðfélaginu.
Franskur anarcho-syndicalismi dó út með Heimstyrjöldinni
fyrri.
Á 19.öld var Rússland vanþróað land miðað við hin
Evrópulöndin. Iðnaður var lítill og verkamenn því fáir.
Það voru þess vegna hinir undirokuðu bændur og róttækir
menntamenn sem fylktu liöi undir fána byltingar og breyting-
ar.
Mikhail Bakunin var hermaður og skoðanir hans voru ein-
faldar og beinskeyttar. líðsta takmark hans var frelsun
mannsins. Bakunin hvatti alla undirokaða til að rísa upp,
ekki aðeins verkamenn heldur einnig baxdur, menntanenn og
alla þá sem sarttu misrétti og vildu breyta því. Þess vegna
gat hann, miklu frekar en Marx, vonast eftir byltingu í
RÚsslandi, byltingu gegn ríkinu, kirkjunni og guði.
Bakunin sá þörfina fyrir að eyðileggja sem skapandi þörf.
Til þess að hægt væri að byggja upp nýjan og betri heirn
þurfti fyrst að rífa niður hinn gamla. Bakunin fannst bylt-
ingin vera jákvæð, ekkert mattti hindra hana. Endalok vel
heppnarðar byltingar og það sem kæmi í kjölfar hennar mundu
réttlæta aðferðir og meðul uppreisnarmanna. Unihverfið, og
þá rxkisvaldið einnig, móti manninn og því skulum við
gjalda líku lxkt. Bakunin aðhylltist þá skoðun að þegar
frelsinu væri náð mundi maðurinn blómstra. Hvað varðar
efnahagslífið þá hryllti Bakunin við sérhæfingu ifnarins.
Sérhæfingin lítillækkaði gildi einstaklingsins. I staðinn
vildi hann hafa bændakommúnur þar sem lítill hópur hverrar
kommúnu tæki að sér framleiðslustörfin(lxkt og sanyrkjubúin
í dag). Þama yrði engin eikaeign, allt yrði sameign komm-
únunnar, það er fólksins.
Petr Kropotkin átti sér eina gullna reglu:"Treat others
as you would like them to treat you under similiar circum-
stances." Skrif hans um svonefndan "collectivist"-anarkis-
ma hafa birst í iiörgum bókum þó að "The Conquest of Bread"
(gefin út 1888) sé þeirra best. Þemaið var þréun. Maður-
inn hafði tekið framförum frá því að hann skreið út úr
hellinum og þar til hann réði fullkomlega yfir umhverfi
sxnu. Samt lifði fjöldinn við sult og seyru. Hvers vegna?
Vegna þess að nokkrir nenn mötuðu krókinn á kostnað hinna.
Slxku kerfi varð að breyta, jafnvel með byltingu svo að
allir geti notið framfaranna. Kropotkin áleit að ríkið
væri, lxkt og dinosaur, oróið of stórt. Það hlyti að lok-
um að kafna í eigin fitu. Byltingin þyrfti ekki endilega
að verða blóði drifin. Kropotkin kom með góða setningu
fyrir framtíðarskipulagið: „Að nota en ekki græða væri eina
rettlætingin fyrir því að einhver slægi eign sinni á tiltek
inn hlut." Ef einhver skyldi nú ekki vilja vinna neitt ær-
legt handtak í kommúnunni, hvaðþá? Hinir meðlimir hennar
skyldu þá beita viðkoiiHndi þvingunum og láta sem hann væri
ekki til. Þessi þrystingur kæmi í stað lögreglu og dóms-
valds. Enda yrði ekki um neina glæpi að ræða nema þar sem
afbrotamaðurinn væri ekki heill á geðsmunum. I samrami við
þessa skoðun sína, hvatti Kropotkin til að fangelsum yrði
breytt í endurhæfingarstöðvarísbr. nafnið betrunarhús).
Ekki voru allir nihilistar byltingarsinnar. Nihilistum
(menntamenn) fannst landið vera þjakað af harðstjóm og það
þyrfti meira að koim til en lagabreyting svo ástandið skán-
aði. Það þyrfti að undirbúa jarðveginn, uppræta fáfrarfiina
rreðal almennings en hún væri orsök alls hins illa, svo sem
ríkisins, kirjunnar og fjölskyldunnar. Kropotkin lýsti
nihilisma sem tákni baráttunnar gegn harðst jóm og hleypi-
dómum. En rxkið hafði allt aðra skoðun á nihilistum, þeir
væru allir saman hryðjuverkaiienn. Með þetta að leiðarljósi
voru margir þeirra fangelsaðir.Þetta leiddi til aukinna
hryðjuverka, eins konar hefnd fólksins. Sem dæmi um öfga-
félag má nefna, Chemoe Zhania(Black Banner), sem hafði
slagorðið : „Mighty and ruthless, total and bloody, peoples
revenge."
Rússneska byltingin olli anarkistum vonbrigðum. Hún
bar með sér alræði en ekki frjálsræði. Anarkistar höfðu í
upphafi stutt byltinguna. En þegar þeirra var ekki lengur
þörf var þeim srarkað. Atburðimir í Kronstadt urðu mörgum
efni til xhugunar.
Á áratugunum fyrir heimstyrjöldina fyrri voru ítalskir
herrrriaverkanenn mjög ötulir. Skoðanir Bakunins áttu miklu
fylgi að fagna hjá ítölskum anarkistum. Einn þeirra,
Enrico Malatesta, setti fram þá huggynd að neisti byltingar
innar ^ti tendrast neð dulitlu fordæmi. Gæti þá ekki einn
maður komið skriðunni af stað? Þetta varð til þess að upp
hófst alda sprengjutilræða („Propaganda by the Deed").
Þessi spregjutilræði komu óorði á anarkisma, óorði sem enn
er við lýði. (Brjálaði maðurinn með sprengjuna) Viðvörun-
arorð manna eins og Malatesta köfnuðu í sprengjuhvellunum.
Að lokum skulum við líta á Spán. Þegar Frenté Popular.
(samfylking róttæku aflana) vann kosningamar 1936 og nynd-
aði stjóm flúðu margir landeigendur jarðir sínar. Bændur
tóku jarðir þeirra. Þar á þessum jörðum risu víða upp
kommúnur. Allt, fyrir utan persónulega muni og heimilisdýr
var látið í sameiginlegan sjóð. Úr þessum sjóði fékk hver
fjölskylda kommúnunnar greidd laun í samrami við þarfir
sxnar. Fyrri ábúendur, landeigendumir, höfðu ekki hirt uiri
að nýta landið sem skyldi og hafði margt fallið í órækt en
nú jókst flatarmál ræktaðs lands. Sama ár skellur á borg-
arastyrjöld. Þá risu verkamennimir í Barcelona upp. Verk
smiðjueigendur voru drepnir. En« borgin hélt áfram að
starfa. Verkamenn keyrðu strætisvagnana og unnu áfram við
orkuverih og verksmiðjumar. CNT (landssaniband verkamanna
sem anarcho-syndicalistar stofnuöu) hélt uppi röð og reglu.
Kirjur og listasöfn voru varin fyrir einstaka skeinndavörgun
Þetta var anarkismi £ raun og hann gekk. Að vísu rann
blóð. I meira en fjóra mánuði blakti svart og rautt flagg
CNT yfir verksmiðjunum í Barcelona.
Eftir heimstyrjöldina síðari varð anarkismi næstum al-
dauða. Það var einfaldlega ekki rúm fyrir hann, austrið
og vestrið, risaveldin tvö, fylltu hugi manna. Það var ekki
fyrr en um 1960 sem fer að örla á áhuga fyrir anarkisma.
I stúdentauppreisnunum '68 sáust víða svört flögg og borðar
en svartur er litur anarkista.
Samfara hippamenningunni urðu til kommúnur. Flestar
þessar tilraunir mistókust, aðallega vegna þess hversu um-
hverfið var þeim nótsnúið og fjandsamlegt. Svo virðist
sem kommúnulíf geti ekki þrifist í okkar auðvaldsþjóðfélagi
En munum kjörorðið sem hékk yfir peningaskál í einni komm-
únunni: „Give what you can, take what you need:"
Enn á ný hefur blettur fallið á anarkisna. Það eru
þessir „terroristar" eða borgarskæruliðar. Þeir eru ekki
anarkistar. Ein grundvallarkenning anarkisma er sú að vald
eins aðila yfir öðrum sé orsök flestra vandanéla okkar.
Allir eru bomir jafhingjar þess vegna skal enginn ráða
yfir öðrum. En með því að svipta mann lífi er böðullinn,
hryðjuverkamaðurinn, að taka sér dómaravald í hendur, það
samræmist engan veginn anarkisma. Enginn mður hefur rétt
á .að deyða náunga sinn. Hér á dögunum spurði ég einn
„sunnudagaterrorista" hvað hann mundi gera ef hann yrði
drepinn. Kauði yppti öxlum en kvaðst halda að hann yrði
leiður yfir því. Hver er svo tilgangurim með þessu öllu
saman, sprengingum og drápum? Jú, að „terrorisera" þjóð-
félagið og skapa neð því eins konar forbyltingarásand.
ölgan muni leiða til aukinna lögregluafskipta (lögreglur’ík-
is) og það verði til þess að alnenningur snúi baki við rxk-
inu eða verði lamaður af hræðslu. Þessir borgarskæruliðar
gera sér ekki grein fyrir að eftir öll manndrápin og
skemmdaverkin verði þeir orðnir hatursefni allra. Það eru|
ekki bara rxkisbubbar eins og Hans Martin Schleyer sem eiga
að fá að fjúka heldur líka kaupnHÖurim á hominu, rxki
maðurinn í nassta húsi, séra Árelíus og fleiri og fleiri.
Á öld framfara og vísinda hefur gildi einstaklingsins
minnkað. Sérhæfingin hefur haft í för með sér mikla sjálf-
virkni. Það er búið að innstilla okkur im á ákveðið lífs-
munstur. Þessu vilja anarkistar breyta. Þeir trúa á gildi
einstaklingsins, þar sem allir eru jafngildir, og afnám
sérei gnaréttarins. Ef við hlýtum ekki settum reglum þjóð-
félagsins, hvað þá? Jú, okkur yrði refsað, sett í steinim
En hvað er fangelsi annað en staður þar sem stórir þjófar
láta loka inni litla þjófa? Reyndar geta anarkistar sætt
sig við þær reglur sem eru ckkur augljóslega til bóta, svo
sem umferðarreglur. Segja má að anarkismi skiptist í tvær
megin greinar, „collectivist"- og „individualist"-anar-
kisma. Þeir fyrrnefndu styðja hugmyndina um að verkatrem
og kommúnumar hafi samband sín á nálli um hagsmunamál og
sameiginlegar þaefir. Til þeirra teljast anarcho-syndical-
istar. Þeir síðamefndu ganga enn lengra, þeir em andvíg-
ir öllum samböndum og samningum. Slíkt kerfi muni þegar
fram líða stundir ekki þjóna okkur heldur munum við þjóna
því. „Individualist"-anarkistar hafa sett fram athyglis-
verðar kenningar í sambandi við skóla- og menntunarmál.
Skólaskyldan verði afnumin og sjálfsmsnntun komi í staðinn.
Skólaskyldan slævi namshvöt. Skólar verði áfram starf-
raktir og kennslan miðist við þarfir, áhuga 0| vilja nem-
enda. Kannski er þetta lausnin á vandamálinu: námsleiði.
Á anarkismi einhverja framitxð fyrir sér? Anarkismi mun-
lxklega ávallt verða minni háttar hugsjónahreyfing. En
hann er eina st jómmálastefnan sem trúir á það góða í mann-
inum, að enginn sé þess unkominn að ráðskast með hagi ann-
arra og að manninum sé kleift að búa við algjört frelsi.
Allar sjómmálakenningar verður að færa upp á sinn
txma. Það sem átti við í g^ar er ef til vill úrelt á morg-
un. Myndimar við greinina eru úr "The anarkist Cookbook"
og biðst ég afsökunar á því að þær eru ekki í alveg viðeig-
andi.
Magnús Erlingsson
o