Morgunblaðið - Sunnudagur - 04.07.2021, Qupperneq 16

16 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 4.7. 2021
Þ
au eru stundum skömm skilin á milli
feigs og ófeigs og í þessu tilviki er
dvalið við úrslit aukakosninga í Bret-
landi sl. fimmtudag. Flestir þóttust
sjá þær fyrir, en skutu fram hjá.
Óvænt niðurstaða
Úrslit þeirra hefðu ekki breytt neinu um styrk stjórn-
ar og stjórnarandstöðu í Westminster. Þegar kjör-
stöðum hafði verið lokað um miðnætti upplýstu
fréttaskýrendur að varla nokkrum manni á talningar-
staðnum dytti í hug að Verkamannaflokkurinn ætti
minnstu von um sigur. Öll umræðan í framhaldinu
snerist um það hvort Keir Starmer myndi geta, eftir
þessar viðbótarófarir, hangið á formannsstöðu, enda
hefði verið hrópað á afsögn hans eftir seinustu auka-
kosningar. En þegar líða tók á morgun varð ljóst að
hið óvænta hafði gerst og örfá hundruð atkvæða
skildu efstu menn að, flokki Starmers í hag. Frétta-
skýrendur hölluðust nú að því að leiðtogi stjórnar-
andstöðunnar hefði nú skjól í sínu sæti a.m.k. um hríð.
Stuðningsmönnum formannsins var mjög létt. Og þar
sem varnarsigurinn var svo óvæntur telja sumir
þeirra sér trú um að formaðurinn geti nú snúið vörn í
sókn. En í sigurgleðinni komast þeir þó ekki hjá því
að gefa raunveruleikanum dálítið svigrúm. Íhalds-
flokkur Borisar Johnsons vann stórsigur í síðustu
kosningum. Hann stóð við stóra loforðið um að ljúka
við Brexit fljótt og vel. Hann hafði löngum sagt að
hræðsluáróðurinn gegn útgöngunni stæðist ekki. Þau
augljósu sannindi styrkjast með hverjum degi. Er-
lend fjárfesting er í fullum gangi í Bretlandi og stór-
brotin dæmi um einmitt það seinustu dagana. En er-
lend fjárfesting átti að hverfa eins og dögg fyrir sólu
„ef menn köstuðu sér blindandi úr ESB og fram af
bjargbrúninni og ofan í hyldýpið,“ eins og það hét
gjarnan.
Allt voru það eins og hverjar aðrar trölla- og
draugasögur sem duga best til að hræða lítil börn.
Veik staða Verkamannaflokks
Og Keir Starmer getur hugsanlega bjargað sér fyrir
horn með óvæntum sigri frambjóðanda flokksins í
þessum aukakostningum. En það var ekki nóg með að
Johnson hefði unnið glæsilegan kosningasigur í des-
ember 2019, langt umfram það sem hann taldi sér
óhætt að vona eða andstæðingar hans að óttast. Síðan
þá hefur hann bætt við sig mönnum í aukakosningum,
sem er nánast óþekkt. Sigur Verkamannaflokksins
núna felst ekki í því að hann hafi unnið þingmann af
Íhaldsflokknum, heldur í því að hann náði því sem
stjórnarandstöðuflokkur að halda sínum eigin þing-
manni með örfáum atkvæðum! Það er hin þekkta
regla að aukakosningar í Bretlandi (sem eru óþekktar
hjá okkur vegna kerfis varaþingmanna) hafa tilhneig-
ingu til að ganga gegn sitjandi stjórnarflokki. Sé
stjórnarmeirihlutinn tæpur saxast smám saman á
hann uns hann má ekki við miklu. Á því stigi getur
hann sennilega áfram varið sig vantrausti en ekki
treyst á að hafa meirihluta fyrir mikilvægustu stjórn-
arfrumvörpum. Þetta urðu örlög Johns Majors for-
sætisráðherra og tíð hans endaði fljótlega eftir það í
niðurlægingu þegar rauði riddarinn Tony Blair kom,
sá og sigraði og tryggði Verkamannaflokknum hús-
bóndaherbergið í Downingstræti í liðlega 10 ár.
Langur þráður og einlitur
Það er sláandi að horfa yfir sviðið eða öllu heldur oft-
ast sviðna jörð fyrir Verkamannaflokkinn, að Blair
undanskildum, og hversu marga formenn þeir reyndu
og hversu illa þeir dugðu. Harold Wilson hafði sigrað
Alec Douglas Home í kosningum 1964. Wilson tapaði
kosningum fyrir Edward Heath og sigraði hann svo á
nýjan leik. Verkamannaflokkurinn sigraði seinast
undir forystu Harolds Wilsons 1974 og hélt flokk-
urinn embætti forsætisráðherra í nokkur ár. En þá
var komið að Margréti Thatcher og John Major sem
unnu næstu fernar kosningar í röð. Blair er eini sann-
kallaði sigurvegarinn úr röðum Verkamannaflokks-
ins. Þegar hann sigraði með glæsibrag 1997 hafði
flokkurinn ekki sigrað í þingkosningunum síðan 1974
eða í 23 ár samfellt. Fjölmargir höfðu reynt sig í kosn-
ingum en án árangurs: Callaghan, Michael Foot, Neil
Kinnock í tvígang. Fjórði leiðtoginn, John Smith, varð
bráðkvaddur eftir 2 ár í embætti og reyndi ekki á
hann í kosningum. Blair vann þrennar kosningar í röð
og eftir 10 ár samfellt í embætti lét hann undan sí-
felldum þrýstingi frá Gordon Brown um að „standa
við gamalt loforð um að hleypa honum að“.
Brown tapaði sínum einu kosningum 2010 og nú
standa líkur til að Verkamannaflokkurinn hafi ekki
unnið kosningar síðan 2005 þegar þeir fá að reyna
næst, hugsanlega árið 2024.
Aðeins tveir sigurvegarar í hálfa öld
Þá sýnir söguyfirlitið að í aðdraganda þeirra kosninga
hefðu aðeins tveir leiðtogar Verkamannaflokksins
leitt flokk sinn til sigurs í kosningum, allt frá 1974,
eða í hálfa öld, þeir Harold Wilson og Tony Blair. Það
er allt með miklum ólíkindum. Og sé horft til þriðja
tímabilsins þar á undan sést að frá 1935 sitja þessir
sem forsætisráðherrar frá Íhaldsflokki og Verka-
mannaflokki: Stanley Baldwin (Í), Neville Cham-
berlain (Í), Winston Churchill (Í), Clement Atttlee
(V), Winston Churchill (Í), Anthony Eden (Í), Harold
MacMillan (Í), Alex D. Home (Í), Harold Wilson (V),
Edward Heath (Í). Og þegar horft er til baka um
næstum heila öld þá eru forsætisráðherrar á vegum
Verkamannaflokksins nærri því að flokkast sem und-
antekingar frá hefðbundnu valdaskeiði Íhaldsflokks-
ins í Downingstræti. Það er stundum talað um
breytta tíma í stjórnmálum og vissulega má benda á
hrakfarir sænskra krata í kosningum eftir langa yfir-
burðastöðu.
Vanmat sinn eigin flokk
Og það má einnig benda á hrakfarir danska Íhalds-
flokksins eftir hvarf Pouls Schlüthers úr forystu-
hlutverki, eftir að hafa setið í rúm 10 ár samfellt sem
forsætisráðherra. Schlüter tók þann pólitíska pól í
sína hæð að gera flokk sinn og stefnu hans lítt sjáan-
lega. Hann vildi fátt af því vita, hvað þá að líkja sínum
flokki við það sem þá var að gerast hjá hægri mönn-
um undir leiftrandi forystu þeirra Thatcher og Ro-
nalds Reagans. Schlüther gekk svo langt í þessum
áherslum að hann kom beinlínis í veg fyrir að frú
Thatcher kæmi í opinbera eða hálfopinbera heimsókn
til Danmerkur til að hún næði ekki að tengja hann
sjálfan og flokkinn við þá ímynd sem þau stóðu fyrir
og náðu óneitanlega miklum árangri. En hann hafði
hins vegar ekkert á móti því að samsama sig og flokk-
Könnunum skjöplast
og sjálfskipuðum
spámönnum
’
Hér á landi eru til þeir stjórnmálamenn í
Sjálfstæðisflokki sem telja fínast alls að
feta slóð norrænna stjórnmálamanna, sem
margir eru sem vasaútgáfur af óáhuga-
verðum stjórnmálamönnum sem ESB hefur á
sínu bandi og í því.
Reykjavíkurbréf02.07.21