Heilsuvernd - 01.03.1993, Blaðsíða 19

sem breyta amnióníaki í nítrít og enn
aðrir sem breyta nítríti i nítröt. Þannig
hverfa nítröt aftur til jarðvegs og
plöntur nýta þau á nýjan leik. Þeir
gerlar sem auka styrk nítrata í jarðvegi
kallast nítratgerlar. Nú ætti að vera
ljóst hvers vegna safnhaugamold og
dýraáburður (tað, mykja o.fl.) auðga
jarðveg og örva vöxt plantna.
Plöntur eru ófær^r um að nýta
óbundið niturand rúmslofts. Tilteknir
gerlar geta á hinn bóginn tekið það
upp og breytt því í nítröt og prótín.
Þessir gerlar eru niturbindandi og lifa
í jarðvegi og innan róta plantna af
ertublómaætt. Nitursundrandi gerlar
afoxa hins vegar nítröt i nítrít,
ammóníak eða nitur og lækka því
nítratinnihald jarðvegs. Fátt verra getur
hent jarðveg en að hann mettist af
vatni, þ.e. verði vatnsósa. Loftrými í
slíkum jarðvegi er ekkert og hann er
þvi súrefnissnauður.
Nítratsundrandi gerlar þarfnast ekki
súrefnis við öndun sína og þrífast því
við þessar aðstæður.
Auk áðurnefndra gerla vinna ýmiss
konar smádýr (rotverur) að rotnun.
Þau sjá um grófvinnslu lífrænna leifa
auk þess að bæta byggingu jarðvegs-
ins og eru ánamaðkar þeirra mikil-
vægust. Þeir grafa göng um jarðveg-
inn og auka þannig loftun og bæta
byggingu hans. Þeir éta mold og
melta lífræn efni hennar en skila
ómeltum ögnum út um afturendann.
Urgangsefni ánamaðkanna eru auðug
af nitursamböndum, fínkornótt og
kalkrík og auka frjósemi jarðvegsins.
Að lokum deyja svo rotverurnar, rotna
og auðga jarðveginn enn frekar.
UPPBYGGING SAFNHAUGSINS
Best er að haugurinn standi í skugga
af tré, grindverki eða öðru til að
hindra ofþornun. Nauðsynlegt er að
hann sé byggður á jarðvegi en ekki
hellum eða öðru sem hindrar
frárennsli og aðgang lífvera s.s.
ánamaðka. Hægt er að kaupa tilbúna
safnhaugakassa en auðvelt er að
smíða það sem til þarf. Æskilegt er
að safnhaugakassinn sé allur úr
timbri og aldrei úr járni eða stáli og
best er að hafa tvo kassa til að geta
haft tvo safnhauga á mismunandi
rotnunarstigi, ekki síst hér á landi
þar sem rotnun safnhaugsins tekur
fremur langan tíma.
Það tekur 2 - 3 ár fyrir safnhaug að
fullvinnast miðað við venjulegt
veðurfar hér á landi en hraði rotnun-
arinnar er auðvitað mjög háður
hitastigi.
Sé byrjað á safnhaugagerð um vor
má reikna með að fyrsta sumarið og
vorið sé verið að byggja hann uþp
en það fer að sjálfsögðu eftir því
hversu mikið fellur til af hráefni.
Annað sumarið er haugurinn
stunginn um, þ.e. fluttur í hinn
kassann þar sem hann bíður yfir
veturinn. Þegar briið er að stinga um
er hægt að byrja að safna í tóma
safnhauginn aftur. Þriðja sumarið
ætti safnhaugurinn að vera tilbúinn
og þá er hann sigtaður t.d. í gegnum
hænsnanet og grófu leifarnar, ef
einhverjar eru, settar í safnhaug á
ný.
Samsetning og innihald haugsins fer
ekki eftir föstum reglum en þó eru
viss atriði sem gott er að hafa í huga.
í hauginn ætti að setja lífrænar leifar,
bæði jurtaleifar úr garðinum, matar-
leifar, grænmeti, kaffikorg, eggjaskurn
o.fl. en aldrei kjöt, fitu eða fisk, því af
slíku kemur vond lykt, og ekki heldur
laufblöð því þau rotna illa og seint í
haugnum en upplagt er að láta þau
bara rotna í trjábeðunum þar sem
þau einangra og auðga jarðveginn.
Sé þurrkað gras notað er nauðsynlegt
að bleyta það vel upp áður en það er
sett í hauginn því annars rotnar það
seint. Sjálfsagt er að nota frælaust
illgresi í hauginn. Sé þang eða þari
tiltækur er hægt að setja hann í
hauginn og einnig kjötbein án kjöts
en þau eru lengi að rotna en gefa frá
sér kalk.
í neðsta hluta haugsins er best að
setja grófasta efnið s.s. greinar, stóra
stilka og annað sem tryggir að nægi-
legt loft komist að. Því næst skal setja
grænmetis- og jurtaleifar: söxuð kál-
blöð, þlöntuhluta, afganga úr eldhúsi
og það sem til fellur. Þetta lag ætti
ekki að vera meira en 15 - 20 sm á
þykkt en þar ofaná skal setja húsdýra-
áburð, m.a. til að ná uþp hita í haugn-
um, síðan kemur moldarlag og best
er að nota gamla safnhaugamold og
strá örlitlu kalki yfir. Síðan kemur
annað lag af jurtaleifum og svo koll
af kolli. Við lagningu haugsins er
nauðsynlegt að vökva hvert lag en
þó má ekki rennbleyta heldur úða
jafnt yfir.
Gott er að laga efsta moldarlagið eftir
ríkjandi veðurfari. í rigningartíð er
gott að hafa kúf á haugnum, svo vatn
safnist ekki fyrir heldur hriþi af
honum, eða breiða yfir hann en þá
þarf að gæta þess að nægilegt loftrými
sé undir yfirbreiðslunni svo engin
hætta sé á að súrefnisskortur skapist
í haugnum. í þurrkatíð getur verið
nauðsynlegt að úða hauginn öðru
hvoru, en þá er líka um að gera að
hafa efsta moldarlagið skállaga til að
nýta allt það rigningarvatn sem gefst.
UNDIRBÚNINGUR OG
VINNSLA BEÐA
Fyrri tíma garðyrkjumenn kusu að
nota upþhækkuð beð til að rækta í
dýrmæt blóm, grænmeti, kryddjurtir
19