Heilsuvernd - 01.03.1993, Blaðsíða 37

agt er að maðurinn
sé ein örfárra
dýrategunda sem
stöðugt geta verið
kynferðislega vak-
andi og tilbúnar til
þess að eðla sig
allt árið um kring.
Aðrar dýrateg-
undir eiga sér
flestar sinn árstíða-
bundna fengitíma
og geta ekki eðlað sig utan hans. En
þannig hefur þessu ekki alltaf verið
farið því að í frumbemsku mannkyns,
á meðan maðurinn lifði í nánum
tengslum við náttúruna og lífsafkoma
hans var undir veðurguðunum komin,
átti hann einnig sinn fengitíma sem
ennþá eimir eftir af.
RÓMANTÍKIN BLÓMSTRAR Á
HAUSTIN
Orsökina fyrir fjörkippnum sem
margir verða varir við á haustin virðist
vera að finna í vakanum melótónini
en mikið magn þess er í litlu líffæri er
nefnist heilaköngull eða corpus
pineale. Heilaköngullinn erkeilulaga
kirtill sem tengist með stilk á afturvegg
þriðja heilahols í hjarna. Þangað er
ríkulegt blóðrennsli en kirtillinn
kalkar oft á seinni ámm ævinnar.
Hann getur verið góð vísbending
fyrir röntgenlækna.
Margt er á huldu um hlutverk heila-
köngulsins. Descartes hélt því fram
að kirtill þessi væri aðsetur sálarinnar
og mikið er um alls konar þversagnir
í heimildum. Nú á dögum er heila-
köngullinn talinn vera hluti af
innkirtlakerfinu og virðist sem hann
eigi hlutdeild í kynþroska. Fmmur
hans innihalda mikið af melónín-
hormóni sem örvar undirstúkuna til
að framleiða stýrivaka kynkirtlanna.
Tilraunir á dýrum eins og t.d. hömstr-
um sýna að melótónínið hefur áhrif
á stærð kynkirtlanna, framleiðslu
litarefna í ýmsum hryggdýrum og á
hegðun margra fuglategunda.
HVERS VEGNA ÞAÐ ER BETRA
AÐ SLÖKKVA LJÓSIÐ
Lítið er vitað um hlutverk heila-
köngulsins í manninum. Nýlegar
sannanir em þó fyrir því að mikil
birta hamli framleiðslu melótóníns.
Magn þess í blóðvökva er meira
þegar dregur úr birtu en minnkar
þegar birtan eykst. Sé heilbrigðri
manneskju gefinn allstór skammtur
af melótóníni missir hún árvekni sína
og verður syfjuð. Melótónín gæti því
verið mikilvægt fyrir suma einstak-
linga sem eiga erfitt með svefn. Verið
er að rannsaka hvort vissar tegundir
þunglyndis tengist magni melótóníns
í blóðvökva. Melótónín er hugsanlega
tengt stjórnun á upphafi kynþroskans
í karlinum. Hugmyndin er byggð á
rannsókn sem leiddi í ljós greinilega
aukningu á melótóníni á kynþroska-
skeiðinu. Aukningin gefur sömuleiðis
til kynna að melótónín eigi þátt í því
að tefja fyrir kynþroska. Enn er þó
ósvarað spurningunni um hvað
veldur því þegar dregur úr framleiðslu
á melótóníni.
Mikið af taugatengslum til frumna er
í sjónu augnanna og er það að
einhverju leyti leifar frá þeim tíma
þegar birtustigið hafði áhrif á eðlunar-
tíma mannsins. Þá var séð fyrir að
getnað bæri að með tilliti til velferðar
afkvæmisins. Þegar fór að hausta og
rökkva var rétti tíminn fyrir getnað
miðað við 9 mánaða meðgöngu.
Fæddist þá afkvæmið með hækkandi
sól og átti betri lífsmöguleika en bæri
fæðingu að í vetrarkuldum. Því er
það að margir finna fyrir leifum þessa
líffræðilega fengitíma mannsins og
verða varir við aukna lífsorku samfara
spennutilfinningu þegar hausta tekur.
I nýlegri frétt í Morgunblaðinu er sagt
frá því að nú í maímánuði verði
slegið met í barnsfæðingum á íslandi,
sjúkrahús og stofnanir sjái ekki lausn
á þeim vanda sem skapast muni
vegna skorts á rúmum. En ef marka
má þær kenningar sem hér eru fram
settar er tímasetning þessa fæðinga-
mets hreint engin tilviljun.
Descartes hélt því
fram aö
heilaköngultínn
væri aösetur
sálarinnar
sjónhirona
efra hálshnoða
Mikið af
tauga-
tengslum til
frumna er í
sjónu
augnanna og
er það að
einhverju leyti
leifar frá
þeim tíma
þegar birtu-
stigið hafði
áhrif á
eðlunartíma
mannsms.
37