Feykir - 02.09.2020, Qupperneq 9

Það er með ólíkindum
hversu oft mælikvarðar
dagsins í dag eru settir á
löngu liðna atburði. Það er
því ekki úr vegi að draga
hér upp mynd af því við
hvaða aðstæður landsmótið
1970 fór fram.
Tíðarfar var slæmt, árin 1965
til 1971 voru samfelld hafísár.
Stórrfiðleikar voru í efnahags-
málunum, verð á sjávarafurð-
um hríðféll á mörkuðum, auk
þess sem síldveiðar drógust
saman og brugðust algerlega
frá 1968. Þessu samfara riðu
gengisfellingar yfir með til-
heyrandi verðbólgu, þó sá
eldur væri ekki mikill þá
miðað við það sem átti eftir að
verða. Í landinu var þó stjórn-
málalegur stöðugleiki; við-
reisnarstjórnin, samstjórn
Sjálfstæðis- og Alþýðuflokks,
sat frá 1959 til 1971. Víðtækar
efnahagsumbætur sem stjórn-
in beitti sér fyrir og uppbygg-
ing orkufreks iðnaðar bjargaði
því sem bjargað varð. Auk
þjóðmálaforystu dr. Bjarna
Benediktssonar sem áður
hafði verið afar umdeildur
stjórnmálamaður sem utan-
ríkisráðherra en nú orðinn
forsætisráðherra: „Hann vann
þá meira að innanlandsmálum
og stuðlaði að samkomulagi
með mönnum og stéttum.“
(Heimir Þorleifsson, Frá
einveldi til lýðveldis, 1973). Á
árunum 1969 til ´70 sá orðið
rofa til í efnahagsmálunum og
hinn áður mjög svo umdeildi
stjórnmálamaður, Bjarni
Benediktsson, var kominn í
hlutverk landsföðurins.
Fyrsti skipulegi landsmóts-
dagurinn var föstudagurinn
10. júlí en tvo dagana þar á
undan var dagskráin ein-
föld: „Kl. 10:00 Sýningarhross
skoðun og starfa dómnefndir
allan daginn báða dagana.“
Téðan föstudag átti dagskráin
að hefjast kl. 10.00 með
sýningu góðhesta og kynbóta-
hrossa skv. skrá en ekki
reyndist unnt vegna veðurs að
hefja mótið fyrr en kl. 7 um
kvöldið með undanrásum
kappreiða en kvöldvakan var
felld niður vegna þess hörmu-
lega slyss að á öðrum tím-
anum aðfaranótt föstu-
dagsins kom upp eldur í
Konungsbústaðnum á Þing-
völlum og fórust þar þjóðar-
leiðtoginn Bjarni Benedikts-
son, eiginkona hans og
dóttursonur. „Mikill harmur
er kveðinn að íslenzku þjóð-
inni,“ segir á forsíðu Vísis þann
dag. Vitaskuld kom þetta eins
og reiðarslag yfir hesta-menn
sem voru að búast til lands-
mótshalds í nágrenninu, ekki
síður en aðra landsmenn. Í Vísi
var veðrinu lýst svo: „Mjög
kalt var á Þingvöllum í gær-
kvöldi, norðan hávaðarok,
slyddubylur og voru fjöll grá
niður í fjallsrætur.“
Í grein um mótið í
Morgunblaðinu þriðjudaginn
14. júlí segir: „Landsmót
hestamanna í Skógarhólum
fór fram síðari hluta vikunnar
í misvondu veðri, allt frá
stormi á fimmtudag og síðan
slyddu og rigningu fram á
föstudagskvöld og upp í það
skársta, sem var aðgerðarlaust
veður fyrri hluta laugardags
og sunnudags, sem þó brátt
breyttist í rigningu.“ Síðar í
greininni segir frá rifnum
tjöldum o.fl.þ.h. en um að-
búnað hestanna segir þetta:
„Ekkert varð að hestum, sem
voru í ágætum girðingum og
var þeim gefið aukalega
nýþurrkað hey.“ Þetta segir
meira en mörg orð um
aðbúnað manna og hesta í
tjöldum og sýningahrossin
saman í hólfi, þ.e. kynbóta-
hryssur, góðhestar og kapp-
reiðahross en stóðhestar voru
hýstir, annað enda ómögulegt.
Ferðahross voru svo í öðru
hólfi. Kerrur voru á þessum
tíma óþekktar eða svo gott
sem, því ekki skal þvertekið
fyrir að einstaka yfirbyggð
jeppakerra hafi ekki verið til.
Hross voru hins vegar iðulega
flutt á vörubílum með háum
skjólborðum þar sem segl var
strengt yfir. Nútíma vellir
voru óþekktir en brautir út-
mældar þar sem náttúran sjálf
skapaði aðstæður á melum og
harðbalagrundum.
Þá er rétt að geta þess
mikla mannfjölda sem sótti
mótið en yfirskrift áður til-
vitnaðrar greinar í Morgun-
blaðinu er: „10 þúsund manns
og 4 þúsund hestar – á lands-
móti í misvondu veðri“. Þetta
þýðir að tæp 5% þjóðarinnar
mættu á mótið sem jafngildir
að nú myndu gestir á lands-
mótum vera rétt tæp 18
þúsund (!)
Mótið sjálft, keppnisgrein-
ar og kynbótasýningar
Kappreiðarnar héldu sessi
sínum á þessu móti sem eitt-
hvert megin aðdráttarafl og
spennuatriði mótanna en
áður hefur þessari sögu allri
verið gerð góð skil í greina-
flokki þessum. Hið sama
gildir um góðhestakeppnina
en á þessu móti var í fyrsta
sinn keppt í tveimur flokkum:
Flokki alhliða gæðinga
(A-flokki) og í flokki klárhesta
með tölti (B-flokki). Háfeta-
bikarinn var því veittur í
fyrsta sinn.
Í forskoðun fyrir mótið
voru metnir 80 stóðhestar og
170 hryssur. Af þeim náðu 46
stóðhestar inn, þar af sjö með
afkvæmum og 77 hryssur, þar
af níu með afkvæmum eða
123 kynbótahross alls. Vissu-
lega eru þetta lágar þátttöku-
tölur en aðstæður voru þá allt
aðrar; hestamennska og hrossa-
rækt átti í vök að verjast,
heildarfjöldi hrossa í landinu
var vel innan við 40 þúsund,
ræktun iðulegast í smáum stíl
og atvinnumennska í grein-
inni nær óþekkt. Forskoðun
var jafnframt mikið harðsótt-
ari en síðar; vallaraðstæður
afleitar, vegir lakir og sam-
göngutæki léleg, metið á nú-
tíma mælikvarða. Afkvæma-
sýningar voru jafnframt
margar m.v. einstaklingssýn-
ingar, einkum þó hjá hryssum.
Skýringin er sú að verið var að
laða menn að þátttöku í
ræktunarstarfinu, einn þáttur
í því var að afkvæmasýna
stóðhryssur sem gefið höfðu
gott og taka þær þar með inn í
ættbók BÍ, í virka ræktunar-
kjarnann.
Efsti stóðhesturinn með
afkvæmum var Neisti frá
Skollagróf (IS1959188200),
nr. 587 í ættbók BÍ og hlaut
Sleipnisbikarinn. Vinnandi
Faxabikarsins, efstur í eldri
flokki stóðhesta, var Sörli frá
Sauðárkróki nr. 653 (IS1964-
157001) sem er einn af spora-
drýgstu stóðhestum rækt-
unarsögunnar. Í yngri flokki
stóð efstur Þokki frá Bónd-
hól nr. 664 (IS1966136635),
samansúrraður hestur úr rækt-
un Skuggafélagsins, reyndist
hann mislukkaður til kynbóta.
Glettubikarinn hlaut, efsta
hryssan með afkvæmum,
Skeifa frá Kirkjubæ (IS1952-
286111) nr. 2799 í ættbók.
Skeifa var mæt hryssa og
rómuð hvoru tveggja sem ein-
staklingur og með afkvæmum,
mikill skeiðgammur og stóð á
mótinu 18 vetra gömul önn-
ur í skeiðkappreiðunum. Ég
hygg að það afrek verði seint
leikið eftir. Flugubikarinn,
efsta sæti í eldri flokki
hryssna, hlaut Litla-Stjarna
nr. 3297 frá Hvítárholti
(IS1963288261), dóttir Neista,
prýðisgæðingur en markaði
ekki nokkur spor í ræktun. Í
yngri flokki hryssna var efst
Bára frá Kröggólfsstöðum nr.
3544 (IS1965287107), afdrif
hennar sem ræktunarhryssu
eru áþekk Litlu-Stjörnu.
Niðurlagsorð
Stundum er talað um lands-
mótið 1970 sem mótið þar
sem hestamennskan fór í
lágmark sitt. Þessu er ekki
auðvelt að andmæla því
vissulega voru merkisberar
hestamennskunnar eftir að
þjóðin fluttist að mestu í borg
og bæi og dráttarvélar og
landbúnaðarjeppar að auki
búnir að leysa þarfasta þjón-
inn frá störfum, komnir að
fótum fram eða horfnir úr
heimi hér og hinir er enn
stóðu keikir ærið fáir en seigir
voru þeir, það sannar reynsl-
an. Þetta var þróun sem Ás-
geir frá Gottorp varaði vissu-
lega mjög við í kveri sínu,
Samskipti manns og hests. Um
leið var draumsýn hans, um
nýtt og glæst skeið í sögu
íslenska hestsins, yst við
sjónarrönd. Á árinu 1970 var
fyrsta Evrópumótið haldið, þá
var Félag tamningamanna
(FT) stofnað o.s.frv. Verður sú
saga rakin nánar í næstu
greinum.
Þannig er það, rétt eins og
hvort glasið sé hálftómt eða
hálffullt hvort við lítum á
landsmótið 1970 sem mótið
þar sem gengi íslenska hests-
ins á seinni tímum fór lægst
eða þá mótið þar sem fram-
farasóknin hófst.
Kristinn Hugason
HESTAR OG MENN | palli@feykir.is
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Landsmótið 1970; aldarandi, aðstæður og harmleikurinn á Þingvöllum
Vinnandi Faxabikarsins á landsmótinu 1970, Sörli frá Sauðárkróki nr. 653, knapi er Þorsteinn Jónsson tamningamaður á Akureyri.
Örn Johnson forstj. FÍ stendur hjá. LJÓSMYND ÚR SAFNI SÍH, MÓG.
33/2020 9