Feykir - 09.09.2020, Qupperneq 4

AÐSENT | Svala Runólfsdóttir skrifar
Eru skjalamálin í lagi?
Nú standa sveitarfélög frammi fyrir
því að taka ákvörðun um það hvort
þau ætli að fara út í rafræna
skjalavörslu eða ekki. En hvað er
rafræn skjalavarsla?

Stjórnun og þekking er
grunnurinn
Ennþá er val milli pappírs- og
rafrænnar skjalavörslu
hjá sveitarfélögum, en
ekki vitað hversu lengi
það varir. Ýmsir kostir og
gallar fylgja hvoru kerfi
fyrir sig, en ljóst er að
framtíðin verður meira
eða minna rafræn.
Hvort sem er valin
pappírs- eða rafræn
skjalavarsla þá skiptir
þekking og stjórnun
alltaf miklu máli. Að
skilja hvað eru skjöl,
hvernig á að flokka og
varðveita.
Það er óheppilegt að hafa skjölin
„bara þarna" inni í tölvu starfsmanns
sem er jafnvel hættur störfum, eða
óskipulega uppraðað í geymslu. Ef
upplýsingar eru vistaðar á margvísleg-
an hátt eða eytt tilviljunarkennt, þá
verður erfitt að leita í þeim til að svara
fyrirspurnum og þess þá heldur til að
uppfylla lagalegar kröfur um skjala-
vörslu.
Vistun eða stjórnun
Margir halda að nóg sé að vista skjöl á
sameiginlegu drifi fyrir-
tækisins, oftast með
„heimatilbúinni“ flokk-
un. Það er hins vegar ekki
rétt því mikill munur er á
þessari vistun og alvöru
skjalastjórnun.
Skjalavistun felur ein-
faldlega í sér vistun
rafrænna skjala í tölvu-
kerfi. Í einhverja möppu
á einhvern stað. Það er
það sem flestir eru vanir
að gera og dugar fyrir t.d.
heimilisbókhald.
Skjalastjórnun flokkar skjölin hins
vegar á samræmdan hátt. Til þess þarf
skjalastjórnunarkerfi, sem dæmi
GoPro og OneSystem, sem hægt er að
kaupa aðgang að. Þá eru skjölin flokk-
uð um leið og þau eru vistuð í tölvunni,
samkvæmt skjalaáætlun, sem þarf að
vinna fyrir vinnustaðinn. Í skjala-
áætluninni er meðal annars ákveðið
hvernig „lífstími“ viðkomandi skjals á
að vera, hvar á að geyma, hvernig á að
flokka og skrá. Vinnustaðir eru mis-
munandi og áætlanir unnar út frá því.
Sveitarfélög eru t.d. skilaskyldir aðilar
og þurfa að varðveita gögn sem varða
stjórnsýsluna og afhenda skjalasafni
eftir ákveðið tímabil.
Ef farið er í rafræna skjalavörslu og
gögn skráð rétt, þá er hægt að láta
vinna vörsluútgáfu sem síðan er afhent
rafrænt til viðkomandi aðila (Héraðs-
skjalasafn, Þjóðskjalasafn Íslands). Þá
þarf ekki lengur að prenta út og af-
henda möppur. En fæstir eru komnir
þangað enn.
Prenta, eða ekki prenta?
Taka þarf skjalamál alvarlega því
kröfurnar verða meiri, skyldur aukast
og sveitarfélög (og auðvitað aðrir
vinnustaðir líka) geta lent í vandræðum
ef reglunum er ekki fylgt. Dæmi um
slík mál hafa komið nýlega í fréttum,
má þar nefna Braggamálið fræga og
Samherjaskýrsluna, þessa sem ekki
fannst. Um refsivert athæfi er að ræða.
En reglurnar geta virst flóknar og
erfitt að framfylgja þeim, sérstaklega ef
um tölvupósta og þess háttar er að
ræða. Á ég að geyma það eða ekki?
Prenta út eða ekki?
Til að koma í veg fyrir slíkt er
mikilvægt að auka þekkingu starfs-
manna og hafa skýrar vinnureglur.
Hverju sveitarfélagi er brýnt að hafa
skjalastjóra. Menntaður skjalastjóri er
kostur en fyrir lítil sveitarfélög er hægt
að leysa þetta með því að láta einn
starfsmann skrifstofunnar taka að sér
þær skyldur sem því fylgja að hafa
skjalamálin í lagi. Mælt er þó með því
að sem flestir starfsmenn kynni sér
skjalamál og fari á námskeið varðandi
skjalavörslu.
Stefnt er á að halda slíkt námskeið í
samvinnu skjalasafna á Norðulandi
vestra og Þjóðskjala-safni Íslands.
Áhugasamir geta skráð sig hjá undir-
ritaðri.
Svala Runólfsdóttir
héraðsskjalavörður
Hæpið er að bærinn hafi upphaflega
heitið Skeggkalls- (Safn IV. 443) enda
finst sá ritháttur hvergi. Elzta
vitnisburðarbrjet um nafnið, er frá árinu
1394 og síðan endurritað árið eftir og á
báðum stöðum er nafnið ritað:
Skeggalds- (DI. lll. 540 og 595). Jafnvel
til 1700 hefir nafnið haldist lítið breytt,
því Árni Magnússon ritar þá Skeggvalds-
(eða Skegghalds-) (Jarðabók 1703). Eftir
það gleymist nafnið, og jarðabækurnar
hafa Skeggja- (og Ný Jb. bls. 98 hefir
Skeggalds- (í svigum).
Jeg hygg að rjetta nafnið hafi verið
Skeggvaldastaðir, og á það bendir
rithátturinn Skeggalds- á 14. öld.
Einnig styðst það við Á. M., sem ein-
mitt hefir Skeggvalds-.
Allir sjá að nafnið hefur breyzt úr
Skeggalds- í Skeggja eða jafnvel Skegg-
sem nú er kallað, og hví skyldi það þá
ekki hafa getað breyzt úr Skeggvalda- í
Skeggalds-?
Það eru þó smámunir móti nafna-
bjögunum fyrrum t.d. Harðlaugsstaðir
(í Holtum) urðu Jarnligsstaðir-,
Kursveins- Kussungs-, Steinnýjar-
Steinars- o.s.frv. Í þessu sambandi er
það merkilegt hve Valda- nafnið hefir
tíðkast í bæjanöfnum á nálægu svæði,
en hvergi annarsstaðar: Valdarás- ef. af
valdur- og Valdalækur- báðir í næstu
sveit við Skeggvaldastaði. Sá, sem
bærinn var kendur við í fyrstu, virðist
því hafa verið kallaður Skeggvaldi (sb.
Skegg-Þórður, Ármóður skegg, Skegg-
Broddi o.s.frv. Og loks er það áherzlu-
verðast, að einmitt í Húnavatnsþingi,
en hvergi annarsstaðar, þekkist nafnið
Skegg-Ávaldi. Hans er getið aðeins í
Hallfreðarsögu og Vatnsdælu, sem
báðar gerast í nálægri sveit – Vatnsdal
(og víðar). Vatnsdæla (bls. 110) segir að
Ávaldi Ingjaldsson hafi verið með
Klakka-Ormi í Forsæludal. Hallfreðar-
saga (bls. 5) segir frá, að Ávaldi hafi
keypt „land at Hnjúki í Vatnsdal“.
Hvorttveggja getur vel staðist, en verið
á mismunandi tíma. Fyrst nú Ávaldi
var auknefndur Skegg-Ávaldi í riti, má
geta nærri að venjulega hefir hann
verið kallaður Skeggvaldi.
Líkurnar eru því miklar fyrir því, að
bærinn hafi heitið Skeggvaldastaðir að
fornu, og auðveldlega getur hafa verið
til annar Skeggvaldi (ættingi Skegg-
Ávalda ?) sem bærinn tók nafn af, eða
Skegg-Ávaldi sjálfur hafi fluzt þangað í
elli sinni, sem er alls ekki ósennilegt.
Skeggjastaðir í Miðfirði
(Skeggvaldsstaðir)
TORSKILIN BÆJARNÖFN | palli@feykir.is
RANNSÓKNIR OG LEIÐRÉTTINGAR MARGEIRS JÓNSSONAR
Skeggjastaðir eru á því svæði sem örin bendir á. Landamerki Skeggjastaða eru þannig skráð í landamerkjabók
Húnavatnssýslu: Að norðan, milli Skeggjastaða og Litlu-Þverár, ræður svonefndur Hakalækur frá Vesturá og
til Hakatjarnar; þaðan sjónhending beint í foss í Þverá; að austan ræður Þverá merkjum fram í Sandhól, sem
er á vestari bakka árinnar austur undan syðri enda Lönguborgar; hóll þessi er suður- og austurhornmerki
Skeggjastaðalands. Þaðan ræður sjónhending vestur í Hornavörðu á Landsendaborg; þá ræður mörkum milli
Skeggjastaða og Dalgeirsstaða bein lína úr Hornavörðu í vörðu á suðurenda Treyjuborgar; þaðan beina línu í
miðjan norðasta Hesthól; þaðan beina línu í vörðu á Slægjuhól; þaðan í tvo steina, sem kallaðir eru Bræður,
niður við Vesturá; steinar þessir eru merktir L.M., sem þýðir landamerki. Að vestan ræður merkjum Vesturá,
þar til Hakalækur fellur í hana. MYND AF GOOGLE
(Sbr. um Dæli í Víðidal hjer að framan).
En hvernig sem því hefir verið varið,
mun upprunanafnið vera Skeggvalda-
staðir, sem vitanlega gat orðið Skegg-
valds- í framburði og loks Skeggalds.
(Það er sjaldnast, að fornsögur vorar
geti um búferlisflutning forfeðra vorra,
nema það standi að einhverju leyti í
sambandi við atburðina, sem sagt er
frá. En auðvitað hefir það samt oft
komið fyrir, að bændur fluttu sig
búferlum frá einum stað til annars og
það jafnvel sjálfir landnámsmennirnir.
Nokkur dæmi þekkjast þó um það og
bendi jeg aðeins á eitt: „Geiri hjet maðr
norrænn er fyrstr bjó fyrir sunnan
Mývatn á Geirastöðum [Landn. bls.
167]. Seinna fluttist hann vestur í
Húnavatnsþing og „sat um vetr á
Geirastöðum við Húnavatn“. Og seinast
fluttist hann til Króksfjarðar og reisti
bú í Geiradal og bjó þar síðan“).
4 34/2020