Morgunblaðið - 16.08.2021, Qupperneq 6

6 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 16. ÁGÚST 2021
Í grein Þórs er meðal annars sagt
frá heimsókn Churchills að jarð-
hitasvæðinu við Reyki í Mosfells-
sveit, en þar var stunduð ylrækt í
gróðurhúsum, auk þess sem borað
hafði verið fyrir vatni í væntan-
lega hitaveitu Reykjavíkur. Fram-
kvæmdir við hana höfðu frestast
þar sem stálleiðslurnar sem ætl-
aðar voru í veituna voru um borð í
Gullfossi, sem lá við bryggju í
Kaupmannahöfn þegar Þjóðverjar
hernámu Danmörku 9. apríl 1940.
Í lýsingu Morgunblaðsins á
heimsókn Churchills segir m.a. að
hann hafi staðnæmst „stundarkorn
við fyrstu hveralækina til þess eins
og að fullvissa sig um, hve hiti er
þarna mikill. Hann deyf hendi nið-
ur að hinu sjóðheita vatni hvað eft-
ir annað og litaðist síðan um til að
fá yfirlit yfir, hve mikið kynni að
vera af þessum jarðarauð. Hann
hafði orð á því, hve mikils mætti
vænta í framtíðinni af þessum sí-
streymandi hita, gekk síðan í
gróðurhúsin og sá, hvað þar er að
sjá.“
Var Churchill sagt að leiða ætti
hita frá Reykjum til bæjarins, en í
stríðsárasögu sinni virtist sem að
hann vildi eigna sér heiðurinn af
þeirri hugmynd, að nýta jarðhita
til að hita hús í Reykjavík. Segir í
grein Þórs að Íslendingar hafi tek-
ið því af „hæfilegri alvöru“ og
hent gaman að uppfinningu
Churchills á nýtingu jarðhita.
Eignaði sér heiður-
inn af hitaveitunni
Morgunblaðið/Úr safni.
Að Reykjum Churchill var hugfanginn af hinum heitu hverum.
Þar tóku Sveinn Björnsson ríkisstjóri
og ríkisstjórn Íslands á móti hinum
tignu gestum, og ræddu þeir meðal
annars saman um tilraunir Þjóðverja
til þess að koma sér upp flugaðstöðu
hér á landi á árunum fyrir stríð. Hafði
Churchill orð á því að Íslendingar
hefðu verið heppnir að þeim kröfum
hefði verið neitað, ellegar hefðu Bretar
þurft að hertaka landið.
Kynngimögnuð ræða
Meðan Churchill ræddi við ráða-
menn kom mikill mannfjöldi saman við
þinghúsið, og varð brátt ljóst að þeir
vildu að forsætisráðherrann breski
kæmi út á svalir hússins. Í frásögn
Þórs kemur fram að þegar Churchill
birtist þar hefðu kveðið við „glymjandi
árnaðaróp mannfjöldans.“ Þór segir
að ávarpið hafi heyrst illa, þar sem
Churchill lá fremur lágt rómur. „Engu
að síður orkaði kynngimögnuð rödd
ræðuskörungsins sterkt á menn, þeg-
ar lágur rómurinn barst út yfir Aust-
urvöll. Ávarpið sýndi, hve ótrúlega vel
þessi önnum kafni heimsveldisleiðtogi
hafði kynnt sér afstöðu þorra Íslend-
inga til hernámsins, vonir þeirra og
ótta um framtíðina. Hvert orð var
þrungið merkingu.“
Í ávarpinu fór Churchill yfir stöðuna
í ófriðinum og þátt Breta og Banda-
ríkjamanna í að bægja honum frá
ströndum Íslands. Hét hann því að
þjóðirnar tvær myndu sjá um að Ísland
fengi fullt frelsi að styrjöldinni lokinni.
„Það er takmark okkar, að menningar-
fortíð ykkar megi tengjast framtíð-
armenning ykkar sem frjálsrar þjóð-
ar,“ sagði Churchill meðal annars í
ræðu sinni.
Mesta hersýning hér á landi
Að loknu ávarpi hélt Churchill til
Suðurlandsbrautar, og horfði þar á
hersýningu, þar sem liðsmenn þeirra
þjóða sem hér höfðu bækistöð á þeim
tíma gengu framhjá sérstökum palli
sem komið hafði verið upp. Segir Þór í
grein sinni að þetta hafi verið mesta
herganga sem fram hafi farið hér á
landi.
Meðal annarra viðkomustaða
Churchills voru Höfði, þar sem vegleg
veisla var haldin honum til heiðurs, og
Reykjavíkurflugvöllur. Þá fór Churc-
hill einnig að skoða hverina á Reykjum
í Mosfellssveit, sem greint er nánar frá
hér að neðan.
Churchill lauk heimsókn sinni laust
eftir kl. 5 og kvaddi Hermann Jónas-
son forsætisráðherra hann við höfnina.
Í Morgunblaðinu segir að lokaorð
hans til Íslendinga hafi verið „Ham-
ingjan fylgi ykkur, Guð blessi ykkur
öll.“ Churchill var þó ekki alfarinn, því
leið hans lá þá til Hvalfjarðar, þar sem
hann ávarpaði áhafnir herskipanna
sem þar voru. Það var því ekki fyrr en
um hálfníuleytið að kvöldi til sem orr-
ustuskipið Prince of Wales hélt með
Churchill aftur heim til Lundúna.
Þór segir að í heimsókn Churchills
hafi sést, að þorri Íslendinga hafði frá
upphafi stutt málstað lýðræðisríkj-
anna í styrjöldinni. „Það var þessi af-
staða hins þögla meirihluta, sem feng-
ið hafði útrás við komu Churchills.
Hann hafði haft vit og hæfileika til að
taka í hina útréttu hönd Íslendinga á
sinn létta og hæverska hátt, sem ein-
kenndi alla Íslandsdvöl hans að mati
helstu dagblaða,“ segir Þór.
„Þeim kom líka saman um það að
aldrei hefði valdameiri og merkari
stjórnmálaleiðtogi sótt Ísland heim og
aldrei hefði nokkrum slíkum manni
verið tekið af öðrum eins fögnuði og
vinfengi og Winston Spencer Churc-
hill,“ segir Þór í grein sinni.
Engum verið tekið af meiri fögnuði
- Áttatíu ár liðin frá Íslandsheimsókn Winstons Churchills - Heimsóknin sýndi hug Íslendinga
Churchill-klúbburinn á Íslandi
og Alþjóða Churchill-félagið
hyggjast blása til netviðburðar í
tilefni af því að áttatíu ár eru lið-
in frá heimsókn Churchills.
Guðni Th. Jóhannesson, for-
seti Íslands, og David Reynolds,
einn þekktasti sagnfræðingur
Bretlandseyja, munu þar ræða
um mikilvægi heimsóknarinnar,
Atlantshafsyfirlýsinguna og
þýðingu alls þessa á styrjaldar-
reksturinn. Allen Packwood, for-
stjóri Churchill-skjalasafnsins
við Churchill College í Cam-
bridge mun stýra umræðunum.
Viðburðurinn hefst kl. 5 að ís-
lenskum tíma, en hægt er að
skrá sig til þátttöku á netinu, og
má finna hlekkinn á Facebook-
síðu Churchill-klúbbsins. Þátt-
taka er öllum heimil og ókeypis.
Forsetinn
á veffundi
HEIMSÓKN CHURCHILLS
Ljósmynd/Aðsend
Hlýjar móttökur Churchill sést hér á svölum Alþingishússins ásamt þeim Hermanni Jónassyni, forsætisráðherra Ís-
lands, og Sveini Björnssyni ríkisstjóra, sem síðar varð fyrsti forseti lýðveldisins. Ræðu Churchills var vel tekið.
SVIÐSLJÓS
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
Áttatíu ár eru í dag liðin frá því að Win-
ston Churchill, forsætisráðherra Breta í
síðari heimsstyrjöld, heimsótti landið.
Churchill var þá á leiðinni heim aftur
með orrustuskipinu Prince of Wales til
Bretlands frá Placentia-flóa á Ný-
fundnalandi, en þar hafði hann átt
merkan fund með Franklin Delano
Roosevelt Bandaríkjaforseta.
Leiðtogarnir ræddu þar stöðu mála í
styrjöld Breta við Þjóðverja, sem staðið
hafði yfir í tvö ár. Á fundinum sam-
þykktu þeir Churchill og Roosevelt
hinn 14. ágúst 1941 að senda frá sér
hina svonefndu Atlantshafsyfirlýsingu,
en hana mátti túlka sem svo að Banda-
ríkin og Bretland hefðu sameinast um
stríðsmarkmið, jafnvel þótt Bandaríkja-
menn væru ekki orðnir formlegir aðilar
að styrjöldinni. Þeir höfðu þá fyrr um
sumarið stigið eitt stærsta skrefið í átt-
ina að því, en þá bauð Bandaríkjastjórn
Íslendingum hervernd sína, og steig
bandarískt herlið hér á land hinn 7. júlí
1941, hálfu ári fyrir árás Japana á
Perluhöfn.
Leyndarmálið spurðist út
Á laugardagsmorgni hinn 16. ágúst
1941 safnaðist talsverður fjöldi fólks
saman við Reykjavíkurhöfn. Það hafði
enda kvisast út, að von væri á sjálfum
Churchill til bæjarins, þrátt fyrir að
bandamenn reyndu með ýmsum ráðum
að koma í veg fyrir að það spyrðist út. Í
grein Þórs Whitehead, prófessors em-
eritus í sagnfræði, um heimsókn Churc-
hills, sem birtist á mbl.is í gær, kemur
m.a. fram að þeir hafi lokað fyrir síma-
samband við Reykjavík vegna heim-
sóknarinnar.
Churchill gekk í land í Reykjavík um
ellefuleytið, ásamt fríðu föruneyti. Þar
voru meðal annars Howard Smith,
sendiherra Breta á Íslandi, og Franklin
Roosevelt yngri, sonur forsetans og for-
ingi í sjóher Bandaríkjanna, en vera
hans þar var einnig hugsuð sem skila-
boð um það hvern hug Bandaríkjamenn
bæru til stríðsins og baráttu Breta.
Eftir stutta móttökuathöfn hélt
Churchill sem leið lá til Alþingishússins.
Skannaðu kóðann
til að lesa grein
Þórs Whitehead