Morgunblaðið - 08.09.2021, Qupperneq 10

10 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 2021
Greið leið
– til fram
Við ráðum í 100 stöður
a
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Ýmsir veikleikar eru í íslenska skatt-
kerfinu og skýrar vísbendingar um
glufur sem nýttar eru til skatta-
sniðgöngu í formi tekjutilflutnings,
sem felst í því að launatekjur eru
ranglega skráðar sem fjármagns-
tekjur, sem bera lægri skatt en
launatekjur. Til eru leiðir til að girða
fyrir skattasniðgönguna og gera þarf
úrbætur til að koma á réttlátara og
skilvirkara skattkerfi, auka jöfnuð og
styrkja tekjustofna hins opinbera.
Einnig er brýnt að skapaður verði
rammi um réttláta nýtingu auðlinda
á Íslandi og gjaldheimta færð undir
eitt ráðuneyti.
Þetta er meðal þess sem fram
kemur í nýrri skýrslu sem Alþýðu-
samband Íslands birti í gær og ber
heitið Skattar og ójöfnuður – Réttlát-
ara og skilvirkara skattkerfi. Þar
beina hagfræðingar ASÍ, Róbert
Farestveit og Arnaldur Sölvi Krist-
jánsson, sjónum að skattlagningu
fjármagns og auðlindagjöldum á Ís-
landi og fjalla m.a. ítarlega um áhrif
þess að skattlagning fjármagnstekna
er lægri en skattlagning launatekna.
Ekki brugðist við veikleikum
Þessi munur er að mati höfunda
hvati til þess að telja launatekjur
fram sem fjármagnstekjur, sem sé
einkum fært þeim sem stunda eigin
atvinnurekstur. „Samkvæmt kenn-
ingum um hagkvæmustu skatta ætti
munur á skattlagningu launa og fjár-
magns að vera minni til að tryggja að
launatekjur séu ekki taldar fram sem
fjármagnstekjur. Sé vilji til þess að
fjármagnstekjuskattur sé lægri en
launatekjuskattur þarf hins vegar að
tryggja að ekki sé með einföldum
hætti hægt að dulbúa launatekjur
sem fjármagnstekjur,“ segir í skýrsl-
unni.
Er því haldið fram að ólíkt öðrum
Norðurlandaþjóðum hafi Íslendingar
ekki brugðist við þessum veikleikum
í skattkerfinu og metur ASÍ það svo
að ef gripið yrði til aðgerða og settar
reglur sem takmörkuðu möguleika
til tekjutilflutnings myndi það auka
árlegar skatttekjur um á bilinu 3-8
milljarða króna og jafnframt styrkja
tekjuöflun sveitarfélaga.
Er ýmsum aðferðum lýst til að
meta áhrif skattbreytinga og leiðum
til að girða fyrir skattasniðgöngu.
Jafnframt eru sýnd dæmi um hvern-
ig veikleikar í skattkerfinu geri há-
tekjufólki kleift að spara sér umtals-
verðar fjárhæðir í skattgreiðslum
með tekjutilflutningi þar sem við-
komandi reikna lægra sér endur-
gjald en raunveruleg laun af starf-
semi og lækka skattgreiðslur (sjá
meðfylgjandi línurit).
Stóreignaskattur gæti aukið
tekjur um 20 milljarða
„Afnám auðlegðarskattsins jók
ójöfnuð og olli því að skattbyrði
tekjuhæsta 1% lækkaði um 7,4 pró-
sentustig. Breytingin olli því að
skattbyrði þeirra allra tekjuhæstu
lækkar eftir því sem tekjur aukast.
Þetta er andstætt markmiði fram-
sækinna skattkerfa, sem byggist á
því að skattbyrði hækkar eftir því
sem tekjur aukast. Skynsamlega út-
færður stóreignaskattur gæti aukið
tekjur ríkisins um yfir 20 milljarða
og leitt til jafnari tekjuskiptingar.
Neikvæð áhrif af slíkum sköttum eru
hverfandi,“ segir í skýrslu ASÍ.
Bent er á að helsta áhyggjuefni
sem nefnt er varðandi eignaskatt sé
að hann leiði til minni sparnaðar hjá
þeim eignamestu. Reynsla annarra
landa gefi ekki til kynna að þetta sé
mikið áhyggjuefni. Tölfræðilegar
rannsóknir leiði í ljós að eignaskattar
hafi óveruleg áhrif á sparnað.
„Eignaskattar hafa í mörgum lönd-
um þó leitt til skattasniðgöngu og
skattsvika. Slík áhrif velta ávallt á
hversu vel skattkerfið er hannað.“
Er því haldið fram í umfjöllun
skýrslunnar um auðlindagjöld og
veiðigjald að nokkrir augljósir gallar
séu á núverandi kerfi. Horfið hafi
verið frá upphaflega markmiðinu frá
2012 um að leggja gjald á auðlinda-
rentu í sjávarútvegi og skattleggja
þannig umframarð. Breytingarnar
þá hafi leitt til umtalsverðrar hækk-
unar á veiðigjaldinu en til að koma til
móts við skuldsett fyrirtæki var
ákveðinn sérstakur frádráttur.
Gjaldið hafi því að megninu til verið
greitt af stærri og fjárhagslega vel
stæðum fyrirtækjum. Breytingar á
undanförnum árum á fyrirkomulagi
veiðigjalda hafi á hinn bóginn orðið
til þess að lækka veiðigjaldið. Veiði-
gjöld voru 4,9 milljarðar í fyrra en
mat á auðlindarentu fiskveiða fyrir
árin 2008-2019 sé 30-70 milljarðar á
ári.
Einnig sé það mikill galli á núver-
andi fyrirkomulagi að sjávarútvegs-
fyrirtæki komist hjá greiðslu eðlilegs
gjalds með milliverðlagningu. „Veiði-
gjaldið er lítill hluti af auðlindarent-
unni í sjávarútveginum. Mikilvægt er
að tekjur af veiðigjaldinu verði
stærri hluti af auðlindarentunni. Í
grófum dráttum eru tvær leiðir til
þess að innheimta auðlindarentuna. Í
fyrsta lagi með veiðigjaldinu og í
öðru lagi með útboði. Báðum leiðum
fylgja kostir og gallar. Ekki er mælt
með annarri hvorri leiðinni hér,“ seg-
ir í skýrslunni.
Rentan renni til hins opinbera
Ljóst sé að laga þurfi augljósa
galla á núverandi kerfi óháð því hver
leiðin er farin. „Mikilvægt er að við
þær breytingar sé haft að leiðarljósi
að auðlindarentan renni til hins opin-
bera í stað eigenda útgerðarfyrir-
tækja. Mælt er með því að færa veiði-
gjaldið, og almennt tekjuöflun af allri
auðlindarentu, yfir í fjármálaráðu-
neytið, og að sjónarmið um tekjuöfl-
un verði ráðandi. Öðrum sjónarmið-
um á borð við byggða- og
jafnréttissjónarmið eigi að mæta
með öðrum aðgerðum. Einnig er
mælt með því að auðlindagjald verði
greitt af fiskeldi.“
Þarf gjaldheimtan að mati ASÍ að
ná yfir nýtingu ólíkra auðlinda, t.d.
fiskveiði, fiskeldi, framleiðslu raf-
orku og nýtingu sem felst í þjónustu
við ferðamenn.
Vilja girða fyrir skattasniðgöngu
- Auka mætti skatttekjur um 3 til 8 milljarða með hömlum á tekjutilflutning í skattkerfinu að mati ASÍ
- Auðlindagjöld á fiskveiði, fiskeldi, framleiðslu raforku og nýtingu sem felst í þjónustu við ferðamenn
400
300
200
100
0
0 500 1.000 1.500 2.000 2.500 3.000 3.500 4.000
Skattasparnaður (þús. kr. á mánuði)
Skattasparnaður við að stunda tekjutilflutning
Dæmi um sparnað á mánuði – eftir því hver framtalin laun eru
H
ei
m
ild
:S
ký
rs
la
AS
Í,
Sk
at
ta
ro
g
ój
öf
nu
ðu
r
Markaðslaun:
4 m.kr. á mánuði
3 m.kr. á mánuði
2 m.kr. á mánuði
Framtalin laun (þús. kr. á mánuði)