Morgunblaðið - 08.09.2021, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. SEPTEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Valdarán hafa
því miður
ekki verið
fátíð í sögu Afríku
undanfarna ára-
tugi, þó að nokkuð hafi horft til
betri vegar í lýðræðisþróun álf-
unnar. Um helgina bárust tíð-
indi af valdaráni frá Vestur-
Afríkuríkinu Gíneu, en þar
ákvað hópur hermanna að
steypa forseta landsins, Alpha
Condé, af stóli.
Vinsældir Condés höfðu látið
nokkuð á sjá, en hann lét breyta
stjórnarskrá landsins í fyrra
svo hann gæti boðið sig fram til
embættisins í þriðja sinn. Að
hrófla við slíkum takmörkunum
á valdasetu er varhugavert og
blóðug mótmæli höfðu verið á
götum helstu borga Gíneu.
Auk hinna umdeildu stjórn-
arskrárbreytinga hafði Condé
verið sakaður um að leggja
blessun sína yfir mannréttinda-
brot og að hafa nýtt sér rík-
isvaldið til leggja pólitíska and-
stæðinga sína í einelti. Margir
innan Gíneu hafa því fagnað
valdaráninu, og sagt það illa
nauðsyn til þess að losa landið
undan yfirráðum Condés, sem
annars hefði ríkt þar til æviloka.
Valdarán er þó ekkert fagn-
aðarefni, og hafa flest ríki
heims brugðist við aðgerðum
hersins með fordæmingu og
hótunum um viðskiptaþvinga-
nir. Ofurstinn Mamady Do-
umbouya, leiðtogi valdaránsins,
var því fljótur til í fyrradag að
heita því að herfor-
ingjastjórn hans
myndi skila völd-
unum aftur til borg-
aralegra afla sem
fyrst, og lagði einnig þunga
áherslu á að herinn myndi virða
erlenda fjárfestingu í landinu.
Óvíst er hvaða áhrif yfirlýs-
ing ofurstans mun hafa, en
valdaránið hafði heilmikil áhrif
á vissa markaði víða um heim.
Gínea er rík að ýmsum auðlind-
um, þar á meðal járngrýti, auk
þess sem þar er að finna aðrar
mestu báxít-auðlindir jarðar, en
báxít er notað í álframleiðslu.
Verð á áli hækkaði því mjög, og
hefur það ekki verið hærra í um
áratug.
Þessi hækkun kom til, þrátt
fyrir að Doumbouya reyndi sitt
allra besta til að sannfæra um-
heiminn um að herforingja-
stjórnin myndi ekki reyna að
semja um hærra verð á báxíti,
eða trufla námavinnsluna á
nokkurn hátt. Markaðir eru
enda eðlilega varir um sig, þeg-
ar valdaskipti verða með slíkum
hætti, en nú þegar eru vanga-
veltur hafnar um það hver
birgðastaða helstu álfyrirtækja
er.
Það er því ástæða til að fylgj-
ast vel með þróuninni í Gíneu,
ekki bara til að tryggja að Do-
umbouya standi við gefin loforð
um að inngrip hersins séu tíma-
bundin, heldur einnig þar sem
þróunin þar gæti haft ófyr-
irséðar afleiðingar á álmarkaði.
Valdarán í Gíneu
skekur álmarkaðinn}
Ófyrirséðar afleiðingar
Gert er ráð fyrir
því að Nicola
Sturgeon, forsætis-
ráðherra skosku
heimastjórn-
arinnar, muni nýta sér flokks-
þing Skoska þjóðarflokksins,
SNP, síðar í vikunni til þess að
hefja baráttu sína fyrir nýrri
þjóðaratkvæðagreiðslu um sjálf-
stæði Skotlands.
Ekki eru þó nema sjö ár liðin
frá þeirri síðustu, en sú at-
kvæðagreiðsla átti að veita svar
Skota um hvort þeir vildu vera
hluti af sameinuðu Stóra-
Bretlandi fyrir þessa „kynslóð“,
sem í ensku tungutaki þýðir um
það bil þrjátíu ár. Rök skoskra
þjóðernissinna fyrir því að rjúfa
þá sátt sem skapaðist þá, eru
hins vegar sú að útganga Breta
úr Evrópusambandinu hafi
breytt öllum forsendum fyrir
sjálfstæði Skota. Er þá jafnan
bent á það að meirihluti Skota
vildi tilheyra Evrópusamband-
inu í Brexit-atkvæðagreiðslunni.
Hvað sem þeim rökum líður,
er hitt ljóst, að í atkvæðagreiðsl-
unni 2014 kom berlega í ljós að
efnahagsleg rök skorti fyrir því
að Skotar ættu að slíta sig frá
hinum bresku þjóðunum, þar
sem óljóst var hvernig hagkerfi
sjálfstæðs Skot-
lands ætti að standa
undir þeim lof-
orðum sem skoskir
þjóðernissinnar
gáfu.
Brexit hefur ekki breytt
þeirri mynd, nema síður sé. Það
segir sína sögu, að einn af efna-
hagsráðgjöfum Sturgeon,
hagfræðiprófessorinn Mark
Blyth, varaði við því í sumar að
„skilnaður“ Skotlands og Eng-
lands myndi verða jafnvel enn
erfiðari heldur en skilnaður
Breta og Evrópusambandsins,
sem andstæðingar Brexit hafa
gert mikið úr. Blyth styður sjálf-
stæði, en sagði brýnt að vera
vakandi fyrir þeim stað-
reyndum, að Skotar og Eng-
lendingar hefðu samþætt efna-
hag sinn í rúmlega 300 ár.
Brottför Skota úr Bretlandi
myndi því vera á við „tífalt Brex-
it“.
Eflaust er hægt að finna ýmis
rök á móti, sem styðji við þá
kenningu að Skotum muni farn-
ast betur án Bretlands. Það er
þó full ástæða fyrir þá til að
staldra við og íhuga afleiðingar
þess til hins ýtrasta, áður en 320
ára ríkjasambandi er varpað
fyrir róða.
Viðvörunarbjöllur
hringja hjá Skotum}Tífalt Brexit í vændum?
Þ
ótt borðaklippingar vegna vega-
framkvæmda á vegum Vegagerð-
arinnar séu tíðar þessi dægrin,
sérstaklega í Suðurkjördæmi, þar
sem ráðherra kjördæmisins klipp-
ir borða af mikilli áfergju undir kastljósi
myndavélanna, verður að stoppa við og hugsa
af hverju framkvæmdirnar hafi tafist jafn
lengi og raun ber vitni.
Auðvitað ber að fagna öllum samgöngu-
úrbótum hvar á landi sem er en þegar kosn-
ingar nálgast þurfa kjósendur að rýna málin
betur og athuga hver sé best til þess fallinn að
keyra í gegn raunverulega stórsókn í vega-
málum.
Það er Miðflokkurinn.
Við ætlum að færa vegakerfið til nútímans
og það strax. Við gerum það með því að nýta
það vaxtaumhverfi sem ríkissjóður býr nú við til fjár-
mögnunar innviðaframkvæmda. Við ætlum að fara í 150
milljarða króna skuldsettan framkvæmdapakka í vega-
málum.
Með því að flýta nýframkvæmdum í vegamálum með
svo afgerandi hætti næst fram mikill sparnaður því slys-
um á vegunum fækkar, tjón ökutækja dregst saman og
umferðin flæðir betur ásamt því að bætt vegakerfi hefur
jákvæð áhrif á þróun loftslagsmála.
Fjármögnun yrði í gegnum samgönguáætlun sem sam-
þykkt er á Alþingi – rétt eins og gert hefur verið í tilviki
samgöngusáttmála höfuðborgarsvæðisins. Stjórnvöld
þurfa þá að útfæra endurgreiðslu með sem haganleg-
ustum hætti, hvort sem um væri að ræða skuggagjöld sem
miða út frá sparnaði annars staðar í opinbera kerfinu,
beinum framlögum af samgönguáætlun eða
með sérstakri fjármögnun með umbreytingu
ríkiseigna í verðmæta eign í vegakerfinu.
Við ætlum að ráðast í stórátak á malarvegum
landsins og færa ástand helstu ferðamannavega
til nútímans. Stofnvegir og tengingar við þétt-
býliskjarna skulu vera með bundu slitlagi. Þá
þarf einnig að huga sérstaklega að því að fækka
verulega einbreiðum brúm á landinu til að
draga þannig úr alvarlegum slysum.
Við áætlum að búa til þrjá kílómetra af göng-
um á ári í samræmi við nýja jarðgangaáætlun
en til framtíðar mun það stækka atvinnusvæði
og auka öryggi íbúa landsins, því þannig kom-
umst við niður af heiðunum.
Markmið okkar er líka frjálst flæði umferðar
á stofnbrautum höfuðborgarsvæðisins. Öflugar
tengingar höfuðborgarinnar við þau svæði sem
í dag mynda heildstætt atvinnusvæði, alla leið frá Borg-
arbyggð yfir til Árborgar og allt þar á milli, eru gríðarlega
mikilvægar. Við ætlum líka að ráðast í framkvæmd
Sundabrautar strax. Eina sem stendur í vegi þess að
Sundabraut verði lögð hið snarasta eru tafaleikir sem
borgastjórinn í Reykjavík platar sitjandi samgöngu-
ráðherra til að samþykkja. Það þarf að vinda ofan af þeirri
vitleysu og ráðast strax í eina arðsömustu vegafram-
kvæmd landsins.
Við gerum það sem við segjumst ætla að gera. Veljum
raunverulega og útfærða stórsókn í samgöngumálum –
strax. bergthorola@althingi.is
Bergþór
Ólason
Pistill
Raunveruleg og útfærð
stórsókn í vegamálum – strax
Höfundur er þingmaður Miðflokksins og
formaður umhverfis- og samgöngunefndar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Guðni Einarsson
gudni@mbl.is
S
tarfsemi Blóðbankans hefur
orðið fyrir talsverðum áhrif-
um af faraldrinum eins og
aðrir þættir heilbrigðis-
þjónustunnar,“ segir Sveinn Guð-
mundsson, yfirlæknir Blóðbankans.
Hann segir að notkun á rauðkornum
hafi verið 5-10% minni en venjulega.
Það samsvarar því sem hefur verið í
nágrannalöndum okkar.
Endurskipuleggja þurfti sumt í
móttöku blóðgjafa og áhersla lögð á
góðar sóttvarnir. Nú bóka blóðgjafar
komu sína í blóðsöfnun. „Það er brag-
arbót og við teljum að það muni nýtast
bæði Blóðbankanum og blóðgjöfum til
lengri tíma litið,“ sagði Sveinn.
Stærsta breytingin fyrir Blóðbankann
í faraldrinum var að ekki var hægt að
halda úti starfsemi Blóðbankabílsins.
„Þar af leiðandi höfum við ekki
getað heimsótt fjölmennar nágranna-
byggðir höfuðborgarsvæðisins og
aðra þéttbýlisstaði úti á landi sem við
höfum heimsótt. Við höfum ekki held-
ur getað farið á stærri vinnustaði og í
skóla. Það hefur oft reynst góð leið til
að fá nýja blóðgjafa. Það á eftir að
koma í ljós hvenær við getum byrjað
aftur að nota bílinn,“ sagði Sveinn.
Blóðbankinn tók í notkun aðstöðu
til blóðsöfnunar á Glerártorgi á Ak-
ureyri árið 2018. Sveinn segir að hún
hafi fyrir löngu sannað gildi sitt og
reynst vel í faraldrinum. Þar er safnað
um 2.000 einingum af 10.000 sem
Blóðbankinn safnar á ári.
„Okkur hefur tekist að halda uppi
þeim öryggisbirgðum af blóði sem
þarf. Það hafa ekki orðið neinar rask-
anir á þjónustu okkar við heilbrigð-
isþjónustuna í þessum faraldri en það
hefur verið krefjandi verkefni,“ sagði
Sveinn. „Efst í huga okkar er þakk-
læti til allra þeirra fjölmörgu blóð-
gjafa sem hafa haldið tryggð við Blóð-
bankann á þessum krefjandi tímum,
og hafa með blóðgjöf sinni tryggt ör-
yggi sjúklinga um land allt.“
Mikil áhersla á smitvarnir
Á heimasíðu Blóðbankans (blod-
bankinn.is) eru upplýsingar um blóð-
gjöf á tímum Covid-19-faraldursins.
Ekki má gefa blóð ef minna en sjö
dagar eru liðnir frá bólusetningu.
Ekki heldur ef stungustaður er bólg-
inn og ekki fullkomlega gróinn. Komi
upp veikindi eftir bólusetningu má
ekki gefa blóð fyrr en minnst sjö dag-
ar eru liðnir frá því að einkenni hurfu.
Þeir sem greinast með Covid-19
mega ekki gefa blóð meðan á sýkingu
stendur. Eftir veikindin þarf maður að
vera einkennalaus í minnst 28 daga
áður en gefið er blóð. Ekki má gefa
blóð fyrr en minnst 14 dagar eru frá
upphafi sóttkvíar, hvort sem hún er
sjálfskipuð eða samkvæmt tilmælum
heilbrigðisstarfsfólks, og viðkomandi
hefur ekki veikst.
Við hverja blóðgjöf eru gerðar
blóðrannsóknir og m.a. mældur blóð-
rauði og fjöldi blóðfrumna. Auk þess
er farið ítarlega yfir hvort um veikindi
hafi verið að ræða, læknisheimsóknir
eða læknisfræðilegar rannsóknir frá
síðustu bóðgjöf. Blóðsýni frá blóð-
gjöfum eru ekki skimuð sérstaklega
fyrir kórónuveiru.
Blóðbankinn gerði ráðstafanir til
að tryggja öryggi blóðgjafa með tilliti
til faraldursins. Annar hver blóðsöfn-
unarbekkur var notaður til að tryggja
gott bil á milli blóðgjafa. Allir blóð-
gjafar fá afhenta andlitsgrímu og
starfsmenn bera einnig grímu. Allur
búnaður sem kemst í snertingu
við blóðgjafana er sprittaður
á milli blóðgjafa. Þá eru allir
bæklingar, pennar, lykla-
borð, símar og afgreiðslu-
borð sprittuð reglulega.
Talsverð áhrif farald-
urs á Blóðbankann
Blóðbankinn tók formlega til
starfa 14. nóvember 1953.
Hugmyndum um stofnun blóð-
banka var fyrst hreyft 1949 og
hófst bygging blóðbankahúss-
ins á horni Barónsstígs og
Eiríksgötu þá um haustið.
Þörfin fyrir blóðbanka var
orðin afar brýn. Níels Dungal
sagði við opnun blóðbankans
að vöntun á blóði hefði að
nokkru staðið í vegi fyrir því
að læknar, einkum skurðlækn-
ar, hefðu getað framkvæmt
allar nauðsynlegar aðgerðir.
Í byrjun voru fjórir
starfsmenn hjá Blóð-
bankanum auk yfir-
læknis. Nú starfa
þar um 60 manns;
læknar, hjúkrunar-
fræðingar, lífeinda-
fræðingar,
náttúru-
fræðingar
og aðrir
starfs-
menn.
Mikilvæg
starfsemi
BLÓÐBANKINN
Sveinn
Guðmundsson
Morgunblaðið/Eggert
Blóðgjöf Blóðgjafar þurfa nú að bóka komur sínar til blóðgjafar og gætt er
að smitvörnum. Blóðbankabíllinn hefur ekki verið notaður í faraldrinum.