Morgunblaðið - 19.11.2021, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2021
Eftir 20 mánuði af
því að „hlusta á sér-
fræðingana“ erum við
komin aftur á byrj-
unarreit. Ein illa rekin
ríkisstofnun sem ræð-
ur ekki við verkefni
sín kallar eftir víð-
tækum frelsisskerð-
ingum sem hola sam-
félagið að innan og
ráðherrarnir bregðast
við kallinu. Það virðist enginn sér-
stakur ágreiningur um frelsismál
vera á milli Vinstri-grænna og ráð-
herra Sjálfstæðisflokksins, frelsi
einstaklingsins og mannréttindi ná
ekki lengra en hið opinbera ákveður
að sé farsælt fyrir heildina. Ég velti
fyrir mér hvort ég sé að misskilja
grunngildi flokksins eða hvort
ákveðnum einstaklingum liggi svo
ofboðslega á að halda í ráðherrastól
að tilgangurinn helgi meðalið.
Helsti „sérfræðingur“ stjórnvalda
segist sjá ljós við enda ganganna.
Það eru bóluefni sem nú þegar er
búið að gefa 90% landsmanna yfir 12
ára aldri tvisvar. Eftir að hafa haft
rangt fyrir sér um það áður segir
hann að nú eftir þriðja skiptið komi
hjarðónæmið, það segi rannsókn frá
Ísrael. Ekki fylgir þó sögunni að 2-3
mánuðir eru síðan þriðji skammt-
urinn var gefinn þar og því engar
forsendur til að ætla að vörnin end-
ist neitt lengur en eftir fyrri
skammta, sem fjarar út á 3-6 mán-
uðum. Enn fremur virðast Ísr-
aelsmenn ekki sérlega bjartsýnir á
hjarðónæmið sjálfir enda undirbúa
þeir nú að gefa fjórða skammtinn.
Það ætti því að vera öllum ljóst að
það sé mjög loðið að ætla þriðja
skammtinum að leysa vanda heil-
brigðiskerfisins. Ég velti fyrir mér
af hverju ráðherrarnir halda það,
hafa þeir ekki kynnt sér málið?
Treysta þeir í blindni á embættis-
mann sem ítrekað hefur sýnt að
hann fer ekki alltaf með rétt mál?
Þegar faraldurinn hófst fyrir nær
tveimur árum ákvað sóttvarnalækn-
ir Svía að fara aðra leið en flestir
kollegar hans á Vesturlöndum.
Hann taldi að við faraldrinum væri
engin töfralausn og fyrr eða síðar
smituðust flestir eða allir, sama
hvað væri gert. Tilraunir til að
fresta því myndu valda mun meiri
samfélagslegum skaða en að búa
bara heilbrigðiskerfið undir barátt-
una og reyna eftir bestu getu að
vernda áhættuhópa. Hann hlaut
mikla gagnrýni fyrir
það í fjölmiðlum en stóð
engu að síður fastur á
sínu og sagði að stigin
skyldu talin að leiks-
lokum. Í dag er raunin
sú að þrátt fyrir nær
engar aðgerðir er far-
aldurinn ekkert sam-
félagslegt vandamál í
Svíþjóð, lífið þar er
eðlilegt. Þrátt fyrir að
margir hafi veikst illa
þar er heildardán-
artíðni í Svíþjóð á pari við fyrri ár og
enn fremur nú orðin lægri en í Dan-
mörku. Nú má túlka það á ýmsa
vegu en ein túlkunin er sú, líkt og
sumir spáðu, að aðgerðir í Dan-
mörku hafi nú dregið fleiri til dauða
en faraldurinn í Svíþjóð. Það má
velta fyrir sér hvort hið sama verði
upp á teningnum á Íslandi fyrr eða
síðar. Fjöldi ríkja í Bandaríkjunum
hefur ákveðið að fara sömu leið en
Flórída aflétti fyrst ríkja öllum al-
mennum aðgerðum fyrir rúmu ári. Í
dag er smittíðni þar ein sú lægsta í
Bandaríkjunum og lífið eðlilegt.
Það hljóta margir að spyrja sig nú
hvenær þetta ástand muni enda,
sérstaklega við sem skiljum að
þriðja sprautan verður ekki töfra-
lausnin sem ráðherrarnir treysta á.
Það getur hver maður reiknað hve
lengi þjóðin verður að ná hjarð-
ónæmi ef yfirvöldum tekst að halda
smitum í kringum 50 á dag líkt og
áformað er, það tæki áratugi. Það er
engin samstaða um slíkt og ætti
ekki að vera. Það er augljóst að
skaðinn af því verður margfaldur
samanborið við áhlaup á heilbrigð-
iskerfið, með eða án ráðstafana til að
bregðast við því. Við höfum öll rétt á
að lifa þessu eina lífi sem við fáum,
burtséð frá rekstrarvanda einstakra
ríkisstofnana. Ég kalla eftir því að
ráðherrar gangist tafarlaust við
hlutverki sínu sem leiðtogar, hætti
öllum almennum sóttvarnaaðgerð-
um, geri viðeigandi ráðstafanir í
heilbrigðiskerfinu og leyfi okkur að
halda áfram með lífið.
Á byrjunarreit
Eftir Alexander
Inga Olsen
Alexander Ingi Olsen
»Eftir 20 mánuði af
því að „hlusta á sér-
fræðingana“ erum við
komin aftur á byrj-
unarreit.
Höfundur er atvinnulaus
flugmaður.
alexanderiolsen@gmail.com
Þegar ég var að
alast upp norður í
Höfðahverfi, um og
upp úr 1950, bjó afi
minn Grímur Laxdal í
Nesi í sömu sveit. Nes
er nokkuð þekkt bú-
jörð, fyrst og fremst
vegna þess að á árum
áður bjó þar Einar Ás-
mundsson, fyrrverandi
alþingismaður með
meiru. Hann ritaði t.d.
fyrstu kennslubókina í siglingafræði
á íslensku.
Hjá afa voru jafnan einn eða tveir
stráklingar á mínu reki yfir sum-
artímann, yfirleitt akureyrskir, sem
pössuðu illa inn í bæjarsamfélagið
þar, tókst ekki að fullnægja at-
hafnaþrá sinni, sem hefur trúlega
verið umfram meðallag, og voru
sendir í sveit eins og það hét á þeim
árum.
Í sveitinni var alltaf nóg að sýsla
og ekki annað að sjá en þeir væru
ánægðir með vistina enda voru
sömu strákarnir þar sumar eftir
sumar.
Að passa ekki í kassann
Ég hef oft velt því fyrir mér hvað
hefði orðið um þessa pilta ef þeir
væru að alast upp í dag á tímum þar
sem allir sem ekki passa nákvæm-
lega inn í staðalímynd sérfræðinga
fara í greiningu hjá sérfræðingum
sem meta hvað það sé í hegðun og
framkomu viðkomandi sem standi
út úr kassa meðaltalsins sem sér-
fræðingarnir eru búnir að hanna og
miða við. Í nefndu dæmi má reikna
með að þessir athafnaþyrstu ung-
lingar hefðu verið metnir ofvirkir og
þá í framhaldinu farið í meðferð hjá
til þess bærum sérfræðingum, með-
ferð sem í þessu tilfelli hefði líklega
falist í lyfjagjöf til þess að draga úr
athafnaþrá þeirra. Rétt er að nefna
hér að a.m.k. þrír þessara pilta urðu
síðar á lífsleiðinni dugandi skip-
stjórar á fiskiskipum sem báru að
landi verðmæti okkur öllum til
handa.
Þrátt fyrir að við mannabörn
séum nú fædd alla
vega þá er sífellt verið
að reyna að steypa
okkur öll í sama mótið.
Breytileikinn
á sér tilgang
Ég er þeirrar skoð-
unar að breytileikinn
eigi sér þann tilgang
að okkur öllum séu
ætluð ýmis hlutverk
hér á jörðu þar sem ég
er sömuleiðis þeirrar
skoðunar að heim-
urinn, með öllu sínu flóka lífríki sem
hér þrífst, hafi ekki orðið til fyrir til-
viljun; þar að baki séu ákveðin öfl
sem ég get ekki skilgreint frekar en
aðrir sem það reyna.
Dýralífsþættirnir hans Attenbor-
oughs sýna vel hve lífríkið er flókið
og margslungið, að halda því fram
að þetta allt hafi orðið til fyrir til-
viljun finnst mér a.m.k. alveg frá-
leitt. Síðan hin kenningin sem geng-
ur út á að hér sé um langa þróun að
ræða þar sem allt sem lifir hafi
þróast úr engu til þess sem það er í
dag. Sú kenning gengur sömuleiðis
ekki í mig því að til þess að eitthvað
breytist og þróist þurfi eitthvað að
hafa verið til í upphafinu, sem á eins
og áður sagði að hafa kviknað fyrir
tilviljun fyrir einhverjum billjónum
ára.
Að framleiða svita
Eftirspurnin eftir dugn-
aðarforkum fyrri tíma fer þverr-
andi. Í stað þess að verða líkamlega
þreyttur vegna krefjandi vinnu er
líkamlega álaginu mætt með því að
hlaupa á hlaupabretti, lyfta lóðum
o.s.frv. í einhverri af hinum fjöl-
mörgu líkamsræktarstöðvum lands-
ins. Nálægðin við náttúruöflin er
horfin að mestu og í staðinn komin
tilgangslaus svitaframleiðsla við
áreynslu sem hefur þann tilgang
einan að framleiða svita í kílóavís
sem ku vera líkamanum afar hollt.
Fyrirgefið, þetta er ekki alveg rétt
hjá mér því megintilgangur puðsins
er víst að reyna að viðhalda þeim
vöðvum líkamans sem við erum að
mestu hætt að nota í daglega lífinu
vegna þess að störfin sem kröfðust
þeirra eru horfin.
Áður fyrr var samkynhneigð for-
dæmd og talin eiga rætur að rekja
til illra anda sem hefðu tekið sér
bólfestu í viðkomandi einstaklingi,
síðar töldu vísindin sig geta læknað
þennan genagalla, sem mistókst. Í
dag viðurkennum við samkynhneigð
á grunni þess að þeir sem þannig
fæðast eigi sama rétt og t.d. gagn-
kynhneigðir í okkar samfélagi.
Metoo-byltingin fer eins og storm-
sveipur um heiminn. Þessi hreins-
unareldur, sem ku knúinn fram af
réttætiskennd, skilur ekki bara eftir
sig ætluð fágaðri samskipti
kynjanna heldur einnig allt of
marga karlmenn sem hafa nánast
verið teknir af lífi, án dóms og laga,
af dómstóli götunnar.
Mökun fylgja tilþrif
Samskipti kynjanna þegar mökun
stendur yfir hafa að sögn verið
nokkuð skrautleg í áranna rás. Í
gömlum heimildum er oft ýjað að
því að stundum hafi börn orðið til í
bæjargöngunum, a.m.k. þegar
vinnukonurnar áttu hlut að máli, og
svo segir mér hugur að þær athafnir
hefðu margar hverjar ekki passað
vel inn í okkar dannaða samfélag
dagsins í dag. Í dýralífsmyndum
Attenboroughs kemur vel fram hve
mikið tilstand fylgir almennt forleik
og mökun dýra merkurinnar, því
skyldi ekki hið sama gilda um okkur
mannanna börn? Geri mér grein
fyrir því að við teljum okkur vera
komin langt frá dýrum merkurinnar
vegna okkar viðtæku þekkingar og
fágunar á öllum sviðum. Engu að
síður verðum við að viðurkenna að
sumt í okkar framkomu og eðli ligg-
ur svo djúpt að því verður ekki
breytt, með tilskipunum eða aðstoð
sérfræðinga, samanber samkyn-
hneigðina. Við erum, svo það sé sagt
skýrt og greinilega, bæði breysk og
alla vega.
Við erum alla vega
Eftir Helga Laxdal » Þjónar kaþólsku
kirkjunnar falla æ
ofan í æ fyrir girnd
sinni, sem virðist án tak-
markana. Þarf nokkurn
að undra þótt óvígðum
verði hált á svellinu?
Helgi Laxdal
Höfundur er vélfræðingur og
fyrrverandi yfirvélstjóri.
punkta60@gmail.com
Ég undirritaður hef
lengi hugsað um að
gera Elof smá skil, en
hann á það fyllilega
skilið fyrir þann höfð-
ingsskap sem hann
sýndi Muggi á hans
stutta ferli. Árið 1958
gaf Elof Listasafni Ís-
lands 46 myndir eftir
Mugg og Júlíana
Sveinsdóttir tók þær
fyrir hann með sér til Íslands.
Ég myndi segja að með þessari
frábæru gjöf hafi hann komið
Muggi inn í listasögu landsins svo
um munar. Björn Th. Björnsson
listfræðingur skrifaði bókina
„Minningarmörk í Hólavallagarði“
1988 og leyfi ég mér að vitna í
hana.
Marga mætti nefna sem dóu er-
lendis en fengu að bera beinin
heima á Íslandi. Af merkum leg-
steinum slíks fólks skal hér aðeins
nefndur einn og er það steinninn
yfir Guðmundi Thor-
steinsson, Muggi list-
málara, þeim mikla
ljúflingi. Muggur lést
úr berklum á hæli
Péturs Bogasonar í
Søllerød á Sjálandi í
Danmörku 27. júlí
1924, aðeins 33 ára
gamall. Muggur var
mjög vinmargur og
kom engum í vina-
hópnum í Kaupmanna-
höfn annað í hug en að
koma honum heim til
Íslands. Allir hugarórar hans og öll
hugsun beindust að þessu eina; að
komast heim svo fljótt sem auðið
yrði og ná þar heilsu. En nokkrum
dögum eftir andlát hans átti Gull-
foss að sigla til Íslands. Skipstjór-
inn féllst á að taka kistuna heim,
en því aðeins að um hana væri búið
í stórum trékassa svo farþegar
yrðu ekki flutningsins varir. Aðeins
voru skrifuð nokkur orð til að láta
vita að Guðmundur Th. yrði fluttur
um borð á mánudag klukkan fimm
síðdegis og þannig hefði talast til
að þeir sem vildu vera viðstaddir
mættu koma, en því aðeins að ekki
væri látið í ljós með blómum eða
öðru hvað um væri að vera. Þannig
var þessum ljúflingi meðal ís-
lenskra listamanna búin hinsta
heimför; nafnlaus og falinn með
öðru góssi í lest.
Hið mikla veldi Thorsteinsson-
fjölskyldunnar var nú hrunið og
eftir að Muggur var jarðsettur
hafði enginn hug né dug til þess að
merkja leiði hans.
En úti í Danmörku var maður
sem tekið hafði ástfóstri við mynd-
ir hans þótt hann hefði aldrei séð
hann sjálfan. Þetta var Elof Rise-
bye, prófessor við Konunglega fag-
urlistaskólann í Kaupmannahöfn,
og var hann náinn vinur Júlíönu
Sveinsdóttur listmálara. Er hún
sagði honum, eftir eina sína heim-
för, að legstaður Guðmundar Th.
væri enn ómerktur ákvað þessi út-
lendi maður að svara sjálfur þeirri
skyldu sem Íslendingar voru ekki
menn til. Síðan stendur hinn fagri
steinn á leiði Muggs með mósaík-
mynd eftir Risebye með fanga-
marki Muggs eins og hann merkti
myndir sínar og nafn hans úr gyllt-
um steinum. Myndin sýnir fugl
sem flýgur yfir bárum og snertir
þær með öðrum vængbroddinum,
líkt og honum sé að fatast flugið. Í
því fer Risebye eftir teikningu
Muggs af fugli sem er að missa afl
yfir öldum. Litir eru bláir, hvítur,
rauðbrúnir og gylltur.
Ég undirritaður dáist að þessum
merka manni, Elof Risebye, lista-
manni frá Kaupmannahöfn.
Ógleymanleg er minning ykkar
beggja.
Ég skora á Minjavernd – bjargið
legsteini Muggs!
Ég undirritaður sá um umhirðu
legsteinsins í um 40 ár og nú skul-
uð þið taka við strax!
Eftir Jón Kr.
Ólafsson » Síðan stendur hinn
fagri steinn á leiði
Muggs með mósaík-
mynd eftir Risebye með
fangamarki Muggs.
Jón Kr. Ólafsson
Höfundur er söngvari og
býr á Bíldudal.
Morgunblaðið/Þorkell
Elof Christian Risebye, f. 1892, d.
1961, prófessor við Fresco og
mósaíkdeild Listaháskólans í Kaup-
mannahöfn.
Minning um Elof Risebye og
Guðmund Thorsteinsson, Mugg
Allt um sjávarútveg