Morgunblaðið - 31.12.2021, Qupperneq 32

32 STJÓRNMÁL
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 2021
Á
rið 2000 eignaðist ég farsíma í fyrsta sinn. Ég man vel
sannfæringu mína um að ég myndi lítið nýta þetta
tæki, líklega væri þetta gerviþörf en á mig var þrýst
að fá mér slíka græju eins og aðrir. Fjórum árum áður
hafði ég fengið mitt fyrsta netfang sem ég taldi sömuleiðis hálf-
gerðan óþarfa.
Rúmum 20 árum síðar hef ég eytt fleiri klukkustundum en ég
kæri mig um að vita í að eiga samskipti í gegnum farsíma og
tölvupóst. Hvers kyns samskiptaforrit hafa bæst við. Og þessi
tækni hefur breytt mínu lífi og samfélaginu öllu. Við eigum nú
öðruvísi samskipti, öflum upplýsinga á annan hátt og tæknin hef-
ur breytt störfum og neysluvenjum okkar. Tæknin er aftur á
móti ekki hlutlaus. Margháttuð algrím stýra því hvaða upplýs-
ingar við fáum og fólk á fullt í fangi með að greina hvað snýr upp
og niður, hvað sé satt og hvað logið.
Við erum stödd í miðri tæknibyltingu á sama tíma og lofts-
lagsváin ógnar tilveru okkar allra. Við sem búum á Íslandi finn-
um þær breytingar allt í kringum okkur. Við horfum á jöklana
hopa, sjáum skriður falla og verðum áþreifanlega vör við breyt-
ingar í hafinu umhverfis landið. Við heyrum fréttir af öfgum í
veðurfari um allan heim, flóð og þurrka til skiptis. Við sjáum
órækan vitnisburð vísindanna um magn koldíoxíðs í lofti og
fylgni við hækkandi hitastig í heiminum. Þessar breytingar
munu hafa áhrif á líf okkar allra. En hve mikil þau áhrif verða
ræðst af því hvernig okkur mun miða í aðgerðum gegn þessum
breytingum og hversu mikið við drögum úr losun gróðurhúsa-
lofttegunda.
Þessar miklu samfélagsbreytingar eru leiðarstef í stjórn-
arsáttmála nýrrar ríkisstjórnar enda mun það skipta íslenskt
samfélag öllu hversu ákveðin við erum í þessum verkefnum. Í
sáttmálanum eru boðaðar skýrar aðgerðir. Meðal annars sjálf-
stætt landsmarkmið um 55% samdrátt í þeirri losun sem er á
beinni ábyrgð íslenskra stjórnvalda og áfangaskipt markmið fyr-
ir einstaka geira samfélagsins. Til að ná því markmiði mun þurfa
fjölþættar aðgerðir. Aðgerðaáætlun stjórnvalda í loftslagsmálum
er mikilvægur grunnur undir gagngerar samfélagsbreytingar.
Aðgerðir gegn loftslagsbreytingum þurfa að ná til samfélags-
ins alls. Við höfum sett fram þá metnaðarfullu sýn í nýjum
stjórnarsáttmála að Ísland verði meðal fyrstu þjóða heims til að
ná fullum orkuskiptum og verða óháð jarðefnaeldsneyti fyrir
2040. Til þess að svo geti orðið þarf orkuskipti í öllum geirum;
sjávarútvegi, ferðaþjónustu, þungaflutningum, samgöngum á
landi, láði og legi. Þar má líka nefna aðgerðir í landnotkun – land-
græðslu, skógrækt og endurheimt votlendis og þar þurfum við að
stórefla aðgerðir okkar. Stór hluti losunar Íslands er vegna land-
notkunar og þar eigum við mikil sóknarfæri til að draga úr losun
og binda meira kolefni. Tæknilausnir til að fanga og farga kol-
díoxíð eins og þróaðar hafa verið hjá Carbfix á Hellisheiði og
samstarfsaðilum þeirra eru einnig mikilvægur hluti af lausninni.
Allar þessar aðgerðir þarf til að lögbundið markmið okkar um
kolefnishlutlaust Ísland árið 2040 nái fram að ganga.
Tæknibreytingar fela í sér mikil tækifæri fyrir samfélagið en
um leið áskoranir. Ef rétt er á málum haldið geta tæknibreyt-
ingar aukið velsæld og jöfnuð, stytt vinnutíma og aukið fram-
leiðni. Það kallar hins vegar á rannsóknir og þróun, kraftmikla
nýsköpun og öfluga framhaldsfræðslu sem er eitt mikilvægasta
jöfnunartæki sem við eigum. Ef við höldum vel á málum getur
tæknivæðingin skapað sóknarfæri í íslensku samfélagi. Til að svo
geti orðið þurfum við að tryggja að tæknin taki ekki yfir líf okkar
því hún er góður þjónn en afleitur húsbóndi.
Velsæld fyrir okkur öll
Fyrir réttu ári var aðalumræðan í samfélaginu um hvort Ísland
hefði tryggt sér nægilegan aðgang að bóluefnum og voru ýmsir
sem efuðust um að íslensk stjórnvöld hefðu staðið vaktina í þeim
efnum. Þær efasemdir voru ekki á rökum reistar. Aðgengi að
bólusetningum hér á landi hefur verið með því besta sem gerist í
heiminum og um þessar mundir erum við í hópi þeirra þjóða sem
eru lengst komnar í örvunarbólusetningu. Það vekur athygli á
kortum um toll kórónuveirunnar að dauðsföll á íbúa af völdum
veirunnar eru óvíða færri en einmitt hér á Íslandi og enn færri
2021 en 2020.
Það breytir því ekki að faraldrinum er hvergi nærri lokið. Ný
afbrigði gera okkur nú lífið leitt en við getum hrósað happi yfir
því að bólusetningin hefur veitt góða vörn gegn alvarlegum veik-
indum og innlögnum. Álagið á samfélagið allt hefur hins vegar
verið mikið; á heilbrigðiskerfið okkar, skólana, atvinnulífið og
okkur öll. Við höfum öll borið okkur vel en vitum að svona álag
segir að lokum til sín. Við þurfum því að vera viðbúin að halda
áfram og gera enn betur í því verkefni að styðja vel hvert við ann-
að. Það er margt sem bendir til þess að árangur okkar Íslendinga
í baráttunni við faraldurinn sé góður. Það á við hvort sem litið er
til fjölda andláta, hlutfalls bólusettra og árangurs af stuðnings-
aðgerðum við almenning og atvinnulíf. Og það er áhugavert að
sjá að samkvæmt könnun Gallups frá í vor bera 77% landsmanna
mikið traust til heilbrigðiskerfisins og hefur það ekki mælst
hærra í þau 20 ár sem mælingarnar taka til.
Andleg heilsa hefur verið forgangsmál stjórnvalda, ein af vel-
sældaráherslum okkar í fjármálaáætlun og hafa fjárveitingar til
málaflokksins verið auknar mjög á undanförnum árum. En and-
leg heilsa snýst ekki einungis um viðbrögð við vanda heldur ekki
síður að skapa samfélag þar sem fólki líður vel. Þar er margt und-
ir. Stjórnvöld hafa einbeitt sér að því að bæta stöðu hinna tekju-
lægstu á undanförnum árum, meðal annars með því að lækka
skatta og hækka barnabætur fyrir þennan hóp, auka stuðning við
félagslegar lausnir á húsnæðismarkaði og draga úr kostnaði við
að sækja sér heilbrigðisþjónustu. Stór verkefni eru fram undan
til að gera enn betur í þessum efnum, meðal annars endurskoðun
á almannatryggingakerfinu með það að markmiði að bæta sér-
staklega afkomu þeirra örorkulífeyrisþega sem höllustum fæti
standa.
Við höfum stutt við fólk til að ná betra jafnvægi milli vinnu og
einkalífs meðal annars með því að lengja fæðingarorlofið og
stytta vinnuvikuna. Þá höfum við endurskoðað stuðningskerfi við
börn frá grunni til að tryggja betur farsæld allra barna. Velsæld-
aráherslur stjórnvalda endurspegla markmið sem snúast um
umhverfi, samfélag og efnahag og sérstakir velsældarmæli-
kvarðar mæla árangur okkar í þessum efnum. Ísland hefur verið
í samstarfi við nokkur önnur ríki um svokölluð velsældarhagkerfi
en þar hafa Nýja-Sjáland og Skotland verið í forystu ásamt okk-
ur Íslendingum.
Velsældarsamstarfið endurspeglar áherslur Íslands í alþjóða-
samfélaginu sem hafa undanfarið snúist um lýðræði og mann-
réttindi, velsæld og jöfnuð, kynjajafnrétti og umhverfismál.
Þetta þykir okkur hugsanlega sjálfsögð sjónarmið en í samfélagi
þjóðanna eru slíkir málsvarar ekki endilega algengir. Það hefur
orðið bakslag í jafnréttismálum víða um heim og vegið er að rétti
til kvenna til þungunarrofs í löndum sem kenna sig við lýðræði og
mannréttindi. Ísland mun taka við formennsku í Evrópuráðinu á
komandi ári og þar munu þessar áherslur okkar endurspeglast.
Þá verður það sérstök áskorun að takast á við að bæta aðgengi
fátækari þjóða heims að bóluefni gegn kórónuveirunni.
Árið 2022 færir okkur þessar stóru áskoranir og margar fleiri.
Miklu skiptir að vel takist til við að byggja efnahaginn upp að
nýju, ná stöðugleika í verðlagi og vöxtum og koma ríkissjóði
smám saman á réttan kjöl á ný. Þar mun reyna á stjórnvöld að
skapa þær aðstæður að Ísland geti vaxið til aukinnar velsældar
út úr kreppunni; við getum staðið vörð um þá uppbyggingu sem
orðið hefur í almannaþjónustu á undanförnum árum og for-
sendur til að efla hana enn frekar. Þá mun reyna á stjórnvöld og
aðila vinnumarkaðarins með vönduðum undirbúningi í aðdrag-
anda kjaraviðræðna ef tryggja á áframhaldandi bætt lífskjör alls
almennings.
Við lifum á tímum hraðra samfélagsbreytinga. Tuttugu ár eru
skammur tími í heimssögunni. Samt er samfélagið gerbreytt frá
því að við fengum okkar fyrstu farsíma sem þóttu töfratæki á
þeim tíma þó að þeir gætu lítið miðað við tæki nútímans. Breyt-
ingarnar gerast æ hraðar og okkar verkefni er að tryggja réttlát
umskipti þannig að umskiptin nýtist öllum og auki velsæld og
jöfnuð. Þannig getum við horft björtum augum til framtíðar.
Katrín Jakobsdóttir, forsætisráðherra og formaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Réttlát umskipti eru
verkefnið fram undan
Miklu skiptir að vel takist til við að byggja efna-
haginn upp að nýju, ná stöðugleika í verðlagi og
vöxtum og koma ríkissjóði smám saman á rétt-
an kjöl á ný. Þar mun reyna á stjórnvöld að
skapa þær aðstæður að Ísland geti vaxið til auk-
innar velsældar út úr kreppunni.