Morgunblaðið - 31.12.2021, Page 37

STJÓRNMÁL 37
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 31. DESEMBER 2021
F
lestir kannast líklega við að það geti reynst erfitt að
standa við áramótaheit. Að þessu sinni ætla ég að
gera tilraun með því að byrja að fylgja áramóta-
heitinu fyrir áramót. Greinin markast af þessu, þ.e.
áformum um að verða afdráttarlausari.
Frá því að ég byrjaði í stjórnmálum hef ég leitast við að
tala hreint út en það má alltaf gera betur. Afdráttarleysi
hentar ekki endilega stjórnmálamönnum, allra síst nú þegar
við búum við alræði ímyndarstjórnmálanna. Þær aðstæður
kalla þó einmitt á opinskárri umræðu.
Við áramót er hefðin sú að ræða tækifæri framtíðarinnar
og horfa björtum augum fram á veginn. Það er góð hefð en ef
hún á að fela í sér meira en óskhyggju þarf að læra af reynsl-
unni og grípa til þeirra ráða sem skila árangri.
Í því efni var þróunin ískyggileg á liðnu ári. 2021 setti að
mörgu leyti ársmet í brotthvarfi frá rökræðu, þekkingarleit,
staðreyndum og heilbrigðri skynsemi. Vonir margra um að
heimsfaraldurinn með allan sinn eyðileggingarmátt myndi þó
sýna okkur hvað skipti raunverulega máli stóðust ekki. Þvert
á móti. Hvers konar rétttrúnaði óx ásmegin sem aldrei fyrr.
Því stærri sem viðfangsefnin eru þeim mun afmarkaðri eru
leyfileg umræða og skoðanir. Svo rammt kveður að þessu að
víða má sjá (a.m.k. kröfur um) hreina afturför.
Rangar og oft skaðlegar ákvarðanir
Þetta birtist meðal annars í viðbrögðum við loftslagsbreyt-
ingum. Á árinu fordæmdu margir aðgerðasinnar, stjórn-
málamenn og fleiri ekki aðeins iðnbyltinguna heldur landbún-
aðarbyltinguna líka. Áður gerðu flestir sér grein fyrir að
þetta voru lykilatriði í framþróun mannkyns, aukinni velmeg-
un, betri heilsu og betra og lengra lífi. Nú er þetta túlkað
sem upphafið að syndsamlegu, jafnvel glæpsamlegu, athæfi
mannkyns. Slík viðhorf voru til dæmis áberandi í tengslum
við 26. lokatilraun Sameinuðu þjóðanna til að leysa loftslags-
málin.
Afleiðingin er sú að teknar eru rangar og oft skaðlegar
ákvarðanir. Á meðan verða ekki til þær lausnir sem fram-
faraþrá hefur skilað mannkyninu.
Á Íslandi er nú ríkisstjórn sem hyggst banna olíu- og gas-
leit í íslenskri efnahagslögsögu. Það eru ekki mörg ár síðan
slík viðhorf hefðu þótt fjarstæðukennd og öfgafull. Í aðdrag-
anda kosninga 2009 lýsti þáverandi umhverfisráðherra Vg,
Kolbrún Halldórsdóttir, andstöðu við olíuleit í íslenskri lög-
sögu. Uppi varð fótur og fit. Sama kvöld og Stöð 2 birti frétt
um málið sá ráðherrann sig tilneyddan til að senda frá sér
yfirlýsingu um að þingflokkur Vg hefði ekki lagst gegn olíu-
leit á Drekasvæðinu. Þessu fylgdu afsakanir eða útskýringar
á því hvers vegna flokkurinn hefði setið hjá en ekki greitt at-
kvæði með lögum um olíuleit á Drekasvæðinu. – Flokkurinn
hefði bara setið hjá af tæknilegum ástæðum.
Nú er bann við nýtingu þessara mögulegu auðlinda stefna
ríkisstjórnar sem haldið er uppi af Framsóknar- og Sjálfstæð-
isflokki.
Kolbrún Halldórsdóttir má eiga það að hún var hreinskilin
um afstöðu sína (þar til aðrir flokksmenn gripu inn í) og e.t.v.
hafa formenn stjórnarflokkanna beðið hana afsökunar á við-
brögðum sínum frá 2009. Hugsanlega telja einhverjir að
breytt afstaða sé til marks um að við séum upplýstari nú en
áður. En sú er ekki raunin. Um margt erum við orðin fáfróð-
ari en áður. Staðreyndir skipta nú takmörkuðu máli, ímynd
og yfirbragð marka stefnuna.
Lítum á eina staðreynd. Það liggur fyrir að orkuþörf
heimsins muni aukast um tvö prósent eða svo á ári um fyrir-
sjáanlega framtíð eins og raunin hefur verið í um 40 ár. Þeirri
þörf verður ekki mætt með þekktum endurnýjanlegum orku-
gjöfum. Olíu- og gasnotkun mun því óhjákvæmilega aukast.
Vonandi verður þó næg orka í boði svo draga megi úr kola-
bruna á meðan leitað er nýrra lausna. Fátt ef nokkuð hefur
skipt meira máli við að stemma stigu við losun gróðurhúsa-
lofttegunda en aukin gasnotkun.
Rannsóknir bentu einmitt til þess að líkur væru á að á
Drekasvæðinu væri fyrst og fremst að finna náttúrugas. Leit
var hætt um sinn eftir að norska ríkisstjórnin bætti við sig
samstarfsflokki sem lagðist gegn frágengnum samningum um
samstarf á svæðinu. Norðmenn halda þó áfram að dæla upp
olíu og gasi í eigin lögsögu sem aldrei fyrr og opna ný
vinnslusvæði. Íslenska ríkisstjórnin sá ekki ástæðu til að gera
athugasemd við samningsrof Norðmanna og nú hefur hún
ákveðið að banna Íslendingum að nýta þetta mikla tækifæri.
Tækifæri sem hefði hugsanlega getað aukið velmegun á Ís-
landi til mikilla muna og haft gríðarlega jákvæð áhrif á Norð-
ur- og Austurlandi á sama hátt og í dreifðari byggðum Nor-
egs.
Þetta er eftir öðru. Í loftslagsstefnu stjórnvalda er að finna
fjandskap við álframleiðslu og annan orkufrekan iðnað en
hann er án efa stærsta framlag Íslands til loftslagsmála. Yfir-
bragðið ræður, ekki staðreyndirnar. Fyrir vikið er haldið
áfram að bæta nýjum refsisköttum á almenning og ráðist í
aðgerðir sem margar eru gagnslausar eða skaðlegar fyrir um-
hverfið og til þess fallnar að draga úr lífsgæðum. Með góðu
eða illu eiga íslensk fyrirtæki að minnka framleiðslu og fólk á
að minnka neyslu.
Það er ekki bara eitt, það er allt
Nefna mætti ótal dæmi um það hvernig áhersla á yfirbragð
umfram innihald kemur í veg fyrir framfarir og leiðir jafnvel
til afturfarar á sviði umhverfismála, framleiðslu, efnahags og
jafnvel vísinda eins og nýleg dæmi sanna.
Verst er þó að rétttrúnaðurinn ógnar nú þeim grunnstoðum
vestrænna samfélaga sem hafa skilað mestum árangri. Víða á
Vesturlöndum virðist það vera orðið sjálfstætt markmið rétt-
trúnaðarfólksins (ybbanna) að brjóta niður traustustu stoðir
vestrænna samfélaga.
Þannig kvarnast úr grunngildum réttarríkisins. Í stað jafn-
ræðis fyrir lögum er það sem fólk segir og gerir í auknum
mæli metið út frá því hver á í hlut. Almennt jafnræði er raun-
ar á undanhaldi fyrir nýja rétttrúnaðinum. Í stað jafns réttar
allra einstaklinga koma ólík réttindi ólíkra hópa. Fólk er sett
í óumbreytanleg hlutverk og því skipt í þolendur og gerendur
í stað þess að leggja áherslu á jöfn tækifæri fyrir alla.
Samstaða um „sakleysi uns sekt er sönnuð“ víkur fyrir
sjálfskipuðum dómurum og böðlum.
Virðing fyrir sögunni, fórnum og árangri fyrri kynslóða,
hefðum og gömlum og góðum gildum, allt er þetta stimplað
sem gamaldags af þeim sem telja að lífsgæði samtímans séu
sjálfgefin.
Loks er vegið að málfrelsi svo ekki fari fram rökræða um
þessi mál eða önnur. Hugtök á borð við „hatursorðræðu“ eru
útvíkkuð jafnt og þétt þar til þau lýsa ekki bara hatri heldur
hverri þeirri skoðun sem fellur ekki að nýjustu rétttrúnaðar-
reglum. Einnig þar er ekki eitt látið yfir alla ganga.
Um leið minnka áhrif kjósenda og flokkar frá vinstri til
hægri renna saman í einn og mynda ríkisstjórn um stöður
fremur en stefnu.
Árið 2022 getur orðið besta ár Íslands frá upphafi. En ef
svo á að verða þurfum við að meta það sem vel hefur reynst,
viðhalda framfaraþrá og þeim grunngildum sem hafa gefist
best. Við þurfum rökræðu um staðreyndir, um innihald en
ekki umbúðir. Í þeim efnum verð ég afdráttarlaus.
Sigmundur Davíð Gunnlaugsson, formaður Miðflokksins
Morgunblaðið/Eggert
Áramótaheit
Árið 2022 getur orðið besta ár Íslands frá upp-
hafi. En ef svo á að verða þurfum við að meta
það sem vel hefur reynst, viðhalda framfaraþrá
og þeim grunngildum sem hafa gefist best.