Fréttablaðið - 21.07.2022, Side 13

Þorsteinn
Pálsson
n Af Kögunarhóli
Samkeppnishæfni landsins er
grundvöllur framfara. Saman-
burðarmælingar á henni taka til
margra þátta eins og stjórnar efna-
hagsmála, innviða, menntunar og
vísindarannsókna.
Utanríkisviðskipti eru stærri
hluti af íslenskum þjóðarbúskap
en almennt er meðal grannland-
anna. Samkeppnishæfnin skiptir
því meira máli fyrir íslenskan
almenning en flestar þær þjóðir,
sem við berum okkur helst saman
við.
Öfugsnúið
Í þessu ljósi er það svolítið öfug-
snúið að í grannlöndunum er
samkeppnishæfni ríkari þáttur í
pólitískri umræðu en hér.
Í síðustu kosningum tóku
Samtök atvinnulífsins virkan þátt
í kosningaumræðunni. Höfuð-
boðskapur þeirra var að skipta um
stefnu í heilbrigðismálum. En þau
töluðu ekkert um samkeppnis-
hæfni atvinnulífsins.
Það gerði ASÍ ekki heldur þó að
hagsmunir umbjóðenda þess velti
líka á samkeppnishæfni Íslands.
Viðskiptaráð hefur aftur á móti
sinnt þessu mikilvæga viðfangs-
efni um langan tíma, en því miður
hvorki náð eyrum stjórnmála-
flokka né annarra hagsmunasam-
taka í nægjanlega ríkum mæli.
Framför
Í júní kynnti Viðskiptaráð úttekt
IMD-háskólans í Sviss á sam-
keppnishæfni 63 ríkja. Hún er sögð
vera umfangsmesta könnun af
þessu tagi í heiminum.
Heildarniðurstaðan er að meðal-
tali góð fyrir Ísland. Við erum í 16.
sæti á milli Þýskalands og Kína.
Aftur á móti erum við talsvert
neðar en önnur Norðurlönd, sem
við jöfnum okkur þó helst til um
lífskjör. Það er gul viðvörun.
Síðustu 10 ár höfum við bætt
stöðu landsins á mörgum sviðum
en fallið niður á öðrum. Mestar
framfarir hafa orðið í aukinni
skilvirkni atvinnulífs og opinberra
aðila. Í samfélagslegum innviðum
höfum við lítils háttar bætt okkur
í menntun en ekki náð að bæta
vísindalega innviði nægjanlega.
Samkvæmt mati svissneska
háskólans hafa skattastefna og
fjármál ríkis og sveitarfélaga verið
hemill á meiri framfarir í opinberri
skilvirkni.
Afturför
Þegar kemur að efnahagslegri
frammistöðu höfum við á hinn
bóginn dregist verulega aftur úr
öðrum þjóðum síðustu 10 ár. Þar
er Ísland í 56. sæti og hefur fallið
niður um tólf sæti.
Þetta er rautt spjald á stjórn
efnahagsmála.
Við höfum bætt okkur lítillega í
landsframleiðslu á hvern vinnandi
mann og atvinnustig er hærra.
Varðandi samanburð á verðlagi
er Ísland aftur á móti verr statt en
fyrir áratug.
En mestu skiptir að við erum
allt að 30 sætum neðar en önnur
Norðurlönd þegar kemur að
alþjóðaviðskiptum og erlendri
fjárfestingu. Þetta eru þeir lykil-
þættir í þjóðarbúskap okkar, sem
mestu skipta.
Lífskjör, sem jafnast á við önnur
Norðurlönd, verða ekki sjálfbær til
lengdar meðan alþjóðaviðskipti og
erlend fjárfesting eru í botnsætum
í víðtækum samanburði af þessu
tagi.
Dvínandi tiltrú
Hagfræðingar Viðskiptaráðs segja í
grein í Vísbendingu að þetta bendi
til að tiltrú umheimsins á íslenska
hagkerfið fari dvínandi. Það er
alvarlegt umhugsunarefni.
Engin ein tæknileg skýring er
á þessari öfugþróun. Fjármála-
stjórnin hefur ekki aukið traust og
í einhverjum mæli er regluverkið
hindrun.
En óstöðugur gjaldmiðill, sem
er ónothæfur utan lögsögumarka,
er augljóslega stór Þrándur í götu
bættrar stöðu í alþjóðaviðskiptum
og frekari erlendra fjárfestinga.
Í raun segir það alla söguna að
stærsta ríkisfyrirtækið, Landsvirkj-
un, notar ekki ríkisgjaldmiðilinn.
Það er eitt helsta viðfangsefni
stjórnmálanna og vinnumarkaðar-
ins að leysa umræðuna um þau
vandræði, sem gjaldmiðillinn
veldur, úr viðjum ríkjandi þögg-
unar.
Atvinnulífið sjálft ræður miklu
um framvinduna. En pólitísk stefna
skiptir þó sköpum.
Ný hugsun
Við höfum náð góðum árangri
á mörgum sviðum, sem saman-
burðurinn nær til. Það er stjórn
efnahagsmála, sem hefur brugðist.
Vandinn snýst ekki um hæfileika
þeirra, sem ábyrgðina bera. Aftur-
förin liggur í hugmyndafræðinni.
Á samanburðartímanum
síðustu tíu ár hefur íhaldshug-
myndafræði verið um of ráðandi.
Það hefur skort frjálslynda hugsun,
trú á fjölþjóðlega samvinnu og
skilning á mikilvægi almanna-
hagsmuna. Næstu tíu ár þarf sann-
færing fyrir þessum hugmyndum
að verða ríkjandi í ríkisstjórn en
ekki víkjandi.
Pólitísk stefnubreyting er óhjá-
kvæmileg.
Ný hugsun er forsenda árangurs.
Fyrir næstu kosningar þarf að
skapa meira rými fyrir frjálslynda
hugmyndafræði. Sú rökræða ætti
að hefjast strax.
Ísland á að standa jafnfætis
öðrum Norðurlöndum á þessu
sviði sem öðrum. n
Sæti 56
Í Fréttablaðinu 15/7 2022 birtist
grein eftir hagfræðiprófessor við
hinn virðulega Háskóla Íslands.
Greinin fjallar að stórum hluta um
fagleg vinnubrögð við endurskoðun
á ársreikningi sjávarútvegsfélagsins
Vísis hf. 2013 og hvað kemur fram
í áritun endurskoðenda á hann.
Það ber að þakka opinbera efnis-
lega umræðu um reikningsskil og
endurskoðun en gagnrýni verður
að standa undir nafni sem slík.
Það er alvarlegt mál þegar kenni-
maður á háskólastigi dæmir fagaðila
seka um hroðvirkni og saknæmt
athæfi við endurskoðun á þýðing-
armiklum fjárhagsupplýsingum.
Þessar ávirðingar, ef réttar væru,
ættu að leiða til réttindamissis til
endurskoðunar. Það hefði verið gott
innlegg í málið hjá prófessornum að
ræða efnisatriði þess fyrir greinar-
skrifin við okkur endurskoðendur
ársreikningsins, en ugglaust hefur
það ekki þótt henta málstaðnum.
Orðfærið og efnisnálgunin sem pró-
fessorinn notar í grein sinni er hins
vegar upplýsandi ein og sér.
Undirritaður getur ekki setið
undir svo alvarlegum ávirðingum
og vill upplýsa prófessorinn um
það sem hann skilur ekki eða vill
ekki skilja.
Stjórnendur leggja fram ársreikn-
ing og hlutverk endurskoðanda
er að láta í ljós í áritun sinni álit á
honum og hvort hann sé gerður í
samræmi við lög og reglur sem um
hann gilda. Um ársreikninga gilda
lög, reglur og alþjóðlegir staðlar og
um endurskoðun gilda allt önnur
lög, reglur og alþjóðlegir staðlar. Í
áritun endurskoðanda í umræddum
ársreikningi kemur ekkert það fram
sem prófessorinn telur sig hafa eftir
okkur í grein sinni. Niðurstaða árit-
unarinnar var að ársreikningurinn
gæfi glögga mynd í samræmi við
lög um ársreikninga. Hvergi vísar
prófessorinn til laga eða staðla sem
ættu að hafa verið virt að vettugi.
Prófessorinn sakar okkur um að
hafa „komist að niðurstöðu án þess
að rannsaka málið í botn“. Hann
færir engin rök fyrir máli sínu, í
hverju vinnubrögðum á að vera
áfátt. Um endurskoðun og endur-
skoðendur gilda strangar reglur og
kröfur auk gæðaeftirlits. Þá vísast
einnig til lögmæltra vinnupappíra
sem við þurfum að útbúa til að að
sanna ágæti vinnubragða okkar.
Á meðan þeir vinnupappírar hafa
ekki verið skoðaðir og léttvægir
fundnir þá er einfaldlega ekki hægt
að komast að þeirri niðurstöðu sem
prófessorinn telur sér sæma.
Prófessorinn segir: „Þetta telst
víst góð endur skoðunar venja í ís-
lensku sam hengi að skilja með þess-
um hætti við árs reikninginn, þó svo
það rýri mjög upp lýsinga gildi reikn-
ingsins.“ Umræddur ársreikningur
var gerður í samræmi við íslensk lög
um ársreikninga sem aftur byggja á
löggjöf Evrópusambandsins og eru
því sambærileg við það sem gildir
í öllum EES-löndunum. Lögin vísa
síðan til alþjóðlegra reiknings-
skilastaðla varðandi það sem ekki
er fjallað um í þeim. Endurskoðun
var unnin í fullu samræmi við lög
og alþjóðlega endurskoðunarstaðla.
Hagfræðiprófessorinn virðist
skorta skilning á að fara þurfi að
þeim lögum og reglum sem eru í
gildi á hverjum tíma og virðist telja
að hugmyndir og skoðanir hans
gildi umfram lög og reglur. Hann
telur að efnahagsreikningur eigi að
endurspegla „raunverulegt“ virði
félaga á hverjum tíma. Það er rangt
hjá prófessornum. Ársreikningur-
inn í heild sinni og þar með efna-
hagsreikningur á að endurspegla
það sem gildir samkvæmt lögum
og reglum sem hann er byggður á.
Það er andstætt bæði lögum um
ársreikninga og alþjóðlegum reikn-
ingsskilastöðlum að færa til eignar
áunnin óefnisleg réttindi. Væri það
samt gert í ársreikningi, eins og
prófessorinn heldur fram að eigi að
gera, þá bæri endurskoðendum að
benda á það frávik í áritun sinni.
Hugtakið varúð hefur hér mikinn
þunga. Ástæða þess að ekki er heim-
ilt að nota aðferðir sem prófess-
orinn virðist telja einboðnar er að
félögum er ekki heimilt að blása út
eignir sínar að geðþótta eins og pró-
fessorinn virðist boða. Ómælt tjón
hefur af slíku hlotist og má minnast
þess að bæði við bankahrunið 2008
og heimskreppuna miklu 1929 kom
í ljós að eignamat í ársreikningum
stóð ekki alltaf undir nafni. Væru
óraunsæjar hugmyndir prófessors-
ins um eignamat í reikningsskilum
framkvæmdar, teldust þær til fjár-
glæfra.
Niðurstöður ársreiknings sem
gerður er samkvæmt lögum og
reglum kallar prófessorinn „papp-
írstap og skáldskap“. Hann má auð-
vitað hafa sínar skoðanir en það
sæmir ekki prófessor við virtan
háskóla að bera fram þau ósann-
indi að „fyrir liggi yfirlýsing endur-
skoðenda fyrirtækisins Vísis hf. þess
efnis að efnahagsreikningurinn sé
plat, skáldskapur!“. Þessi meinta
yfirlýsing er hvergi til nema í huga
prófessorsins.
Hagfræðiprófessorinn ófrægir
ekki einungis okkur endurskoð-
endur í grein sinni heldur einnig
þá ríkisstarfsmenn sem unnu við
afgreiðslu umsókna um afslætti af
veiðigjaldi á sínum tíma. Það gerir
hann, þó ekkert bendi til annars en
að þeir hafi þar fylgt landslögum af
kostgæfni.
Hag f ræðiprófessor inn telur
greinilega ekki þörf á að rannsaka
mál sem hann fjallar um, beitir
ósannindum og ófrægir menn að
ósekju, allt í nafni stöðu sinnar hjá
hinum virðulega Háskóla Íslands. Er
það virkilega bara í lagi? n
Hagfræðiprófessor á villigötum
Birkir
Leósson
löggiltur
endurskoðandi
Hagfræðiprófessorinn
virðist skorta skilning
á að fara þurfi að þeim
lögum og reglum sem
eru í gildi á hverjum
tíma og virðist telja að
hugmyndir og skoð-
anir hans gildi umfram
lög og reglur.
FIMMTUDAGUR 21. júlí 2022 Skoðun 13FRÉTTABLAÐIÐ