Fréttablaðið - 01.12.2022, Blaðsíða 33

Þorsteinn
Pálsson
n Af Kögunarhóli
„Aðalatriðið er þetta. Það læknast
enginn af rauðum hundum, þótt
hann velti sér upp úr hveiti, og
verðbólgan læknast ekki, þótt
reynt sé að fela eitt og eitt af ein­
kennum hennar.“
Þetta er tilvitnun í ritgerðasafn
Péturs Benediktssonar banka­
stjóra, Milliliður allra milliliða,
sem út kom 1959. Jóhannes Nordal
segir í Lifað með öldinni að það sé
„áreiðanlega skemmtilegasta rit
sem skrifað hefur verið um efna­
hagsmál á Íslandi.“
Stóra spurningin
Háir vextir eru eitt af einkennum
verðbólgu. Orð gamla Lands­
bankastjórans komu upp í hugann
í síðustu viku þegar forystumenn
SA og stórra launþegafélaga
reyndu með fjölmiðlaþrýstingi að
koma í veg fyrir ákvörðun Seðla­
bankans um hækkun vaxta.
Það er ekki unnt nú fremur en
fyrir sextíu árum að fela verðbólgu
með töfrabrögðum.
En í tengslum við vaxtahækkun­
ina spurðu nokkrir forystumenn
verkalýðsfélaga þeirrar augljósu og
krefjandi spurningar: Hvers vegna
þarf þrefalt hærri vexti á Íslandi en
á Norðurlöndum til að vinna bug á
svipaðri verðbólgu?
Þessa spurningu vilja forystu­
menn SA ekki ræða.
Grýlusaga
Þingmaður Viðreisnar, Þorbjörg
Sigríður Gunnlaugsdóttir, f lutti
spurningu forystumanna verka­
lýðsfélaganna inn á Alþingi. Hún
bað forsætisráðherra einfald­
lega að gera þjóðinni grein fyrir
ástæðum þessa.
Það er til marks um mikil
umskipti að forsætisráðherra
viðurkenndi í fyrsta skipti að
ástæðan væri íslenska krónan. Sem
sagt kerfisvandi fremur en hag­
stjórnarmistök. En í samræmi við
afstöðu forystumanna SA var boð­
skapur hennar samt að það væri
baggi, sem íslenskt launafólk yrði
að bera vegna stærra samhengis.
Stærra samhengi útskýrði
forsætisráðherra með hræðslu­
kenningu um að atvinnuleysi
væri sjálfkrafa fylgifiskur öflugri
gjaldmiðla.
Veruleikinn er hins vegar sá að
atvinnuleysi er ekki vandamál á
öðrum Norðurlöndum né í þeim
ríkjum Evrópusambandsins, sem
við jöfnum okkur til. Atvinnu­
leysisvandinn hefur svo minnkað í
verst settu ríkjum álfunnar.
Í þessari tilvísun í stærra sam­
hengi er því ekkert hald, bara
grýlusaga.
Feluleikur
Forsætisráðherra sér enga leið
betri en að launafólk og lítil fyrir­
tæki beri þennan kostnað vegna
krónunnar, sem hún telur hins
vegar sjálfsagt að stærri fyrirtæki
utan krónuhagkerfisins sleppi við.
Í staðinn ítrekaði forsætisráð­
herra að ríkisstjórnin væri tilbúin
til að greiða fyrir kjarasamningum
með auknum ríkisútgjöldum. Þau
eru fjármögnuð með lánum, sem
launþegar næsta kjörtímabils
borga svo með nýjum sköttum.
Þessi aðferð hefur alveg sömu
verðbólguáhrif og launahækk­
anir. Seðlabankinn þarf að beita
vöxtum gegn verðbólguáhrifum af
hallarekstri ríkissjóðs rétt eins og
verðbólguáhrifum launahækkana.
Hringrás með efnahagsvanda af
þessu tagi er gamaldags pólitískur
feluleikur.
Misrétti
Það er virðingarvert skref þegar
forsætisráðherra viðurkennir að
gjaldmiðillinn valdi því að vextir
á skuldir launafólks þurfi að vera
margfalt hærri hér en á öðrum
Norðurlöndum.
En forsætisráðherra skuldar
launafólki svar við spurningunni:
Hvers vegna vill hún að íslenskt
launafólk og lítil íslensk fyrirtæki
beri svo miklu þyngri vaxtabagga
en launafólk í grannlöndunum?
Forsætisráðherra þarf líka að
útskýra fyrir launafólki af hverju
hún takmarkar áhrif vaxta­
ákvarð ana Seðlabankans við fjöl­
skyldur og einstaklinga með þung
íbúða lán. Hún lætur hins vegar
seðlabönkum Bandaríkjanna og
Evrópu eftir að stýra þenslustigi
útflutningsframleiðslunnar, sem
að mestu stendur utan krónuhag­
kerfisins.
Með því að skipta hagkerfinu
upp með þessum hætti stendur
forsætisráðherra fyrir misskipt­
ingu, sem er undirrót vaxandi
óréttlætis. Hún þarf að skýra út
hvers vegna ríkisstjórn hennar
er reist á þeirri hugmyndafræði­
legu undirstöðu að viðhalda þessu
óréttlæti. Hvað græðir launafólk
á því?
Þá og nú
Framfaraskrefin í hagsögu lands­
ins, sem skilað hafa launafólki
varanlega bættum kjörum, hafa
jafnan komið í kjölfar frjálslyndra
kerfisbreytinga.
Skemmtilegasta bókin um
efnahagsmál var einmitt gefin út
í aðdraganda þeirra kerfisbreyt­
inga, sem Viðreisnarstjórnin beitti
sér fyrir og náðu meðal annars til
alþjóðlegs gjaldmiðlasamstarfs.
Þá eins og nú byggðist mál­
flutningur þeirra sem voru á móti
breytingum mest á því að ala á
ótta með grýlusögum. Að því leyti
hefur lítið breyst.
Stóri munurinn frá 1959 er sá
að þá voru það stjórnarandstöðu­
flokkar en nú eru það ríkisstjórn­
arflokkar, sem nota grýlusögur
gegn frjálslyndum kerfisbreyt­
ingum og framförum. n
Hveiti og rauðir hundar
Forsætisráðherra sér
enga leið betri en
að launafólk og lítil
fyrirtæki beri þennan
kostnað vegna krón-
unnar, sem hún telur
hins vegar sjálfsagt að
stærri fyrirtæki utan
krónuhagkerfisins
sleppi við.

Ólöf Gerður
Sigfúsdóttir
formaður Íslands­
deildar ICOM

Hólmar Hólm
ritari stjórnar
Íslandsdeildar
ICOM
Þann 24. ágúst síðastliðinn sam­
þykkti Alþjóðaráð safna (ICOM)
nýja safnaskilgreiningu á 26. alls­
herjarþingi samtakanna, sem fór
að þessu sinni fram í Prag. Er slíkt
þing haldið á þriggja ára fresti –
þar sem safnafólk kemur saman
hvaðanæva að úr heiminum – en
Alþjóðaráðið telur alls 122 lands­
deildir, 32 alþjóðlegar fagdeildir og
tugi þúsunda safnafólks á heims­
vísu. Hér á landi hefur Íslandsdeild
ICOM verið starfandi síðan 1985 og
í gegnum deildina geta félagar tekið
þátt í starfi samtakanna og mótað
þannig stefnu þeirra á alþjóðlegum
vettvangi.
Undanfarna mánuði hefur stjórn
Íslandsdeildar ICOM staðið frammi
fyrir því verkefni að þýða hina nýju
safnaskilgreiningu, með það fyrir
augum að hún megi sem best þjóna
íslensku samfélagi. Sú skilgreining
sem nú er fallin úr gildi var tekin
upp árið 2007 og hafði verið í end­
urskoðun síðan 2018, þar sem hún
taldist komin til ára sinna. Á síðustu
tveimur árum var svo ráðist í víð­
tækt samráðsferli í samstarfi við
landsdeildir, alþjóðlegar fagdeildir,
svæðasamtök og aðra hagsmuna­
aðila ICOM í því markmiði að þétta
raðir safnafólks og ná samstöðu um
nýja skilgreiningu, ekki síst eftir að
ágreiningur kom upp um þá tillögu
sem lögð var fyrir 25. allsherjarþing
samtakanna í Kýótó árið 2019.
Samfélagslegt hlutverk safna
hefur lengi verið safnafólki ofarlega
í huga og endurspeglar ný safnaskil­
greining viðhorf fagfólks og fræði­
manna á safnasviðinu, í garð safna
og hlutverks þeirra á 21. öldinni.
Söfn eru vissulega lykilstofnanir
þeirra samfélaga sem þau tilheyra,
þar sem þau eru jafnt opin öllum og
fyrir öll. Þar má læra um fortíðina,
kynnast samtímahreyfingum og
leiða hugann að möguleikum fram­
tíðar – í heimi sem tekur stöðugum
breytingum.
Þess vegna er sérstaklega mikil­
vægt að söfn endurspegli samfélög
sín, sem og að safnaskilgreiningin
endurspegli þá tíma sem við lifum
á. Í því ljósi hefur stjórn Íslands­
deildar ICOM lagt mikla áherslu á
að eiga opið samtal við fagvettvang
safnafólks við vinnslu þýðingar
skilgreiningarinnar, auk þess að
leita álits fræðafólks. Eftir víðtækt
samráð kynnir stjórn Íslandsdeildar
ICOM nú íslenska þýðingu nýrrar
safnaskilgreiningar Alþjóðaráðs
safna:
„Safn er varanleg stofnun, ekki
rekin í hagnaðarskyni, sem þjónar
samfélaginu með rannsóknum,
söfnun, varðveislu, túlkun og miðl­
un á áþreifanlegri og óáþreifanlegri
arfleifð. Söfn eru opin almenningi,
aðgengileg og inngildandi og stuðla
með því að fjölbreytileika og sjálf­
bærni. Í starfi sínu og virkum sam­
skiptum við ólíka samfélagshópa
hafa þau fagmennsku og siðferðileg
gildi að leiðarljósi og bjóða upp
á margvíslegar upplifanir í þágu
menntunar, ánægju, ígrundunar og
þekkingarauka.“
Er það von okkar sem störfum
fyrir Íslandsdeild ICOM að ný skil­
greining megi gagnast og þjóna
safnasamfélaginu hérlendis á kom­
andi árum og verða því leiðarljós til
áframhaldandi stefnumótunar og
góðra verka. Starf íslenskra safna er
bæði blómlegt og framsækið og að
mörgu leyti mætti segja að íslensk
söfn hafi nú þegar starfað í sam­
ræmi við nýja safnaskilgreiningu
um árabil. Viljum við því bjóða
ykkur öllum, safnafólki sem öðrum,
að hugsa með okkur um hlutverk
safna, framtíð þeirra og mátt, sem
og þann heim sem við viljum skilja
eftir okkur fyrir komandi kynslóðir.
Því söfnin eru okkar allra. n
Skilgreining safns á 21. öldinni
Söfn eru vissulega
lykilstofnanir þeirra
samfélaga sem þau
tilheyra, þar sem þau
eru jafnt opin öllum og
fyrir öll.
BARÁTTUKONAN
B IRNA
Einlæg og falleg saga um viðburðaríka ævi Birnu
Þórðardóttur eftir Ingibjörgu Hjartardóttur með
ljósmyndum Rannveigar Einarsdóttur.
LANDSINS MESTA ÚRVAL BÓKA Bókabúð Forlagsins | Fiskislóð 39 | Opið 10–19 alla daga til jóla | www.forlagid.is
FIMMTUDAGUR 1. desember 2022 Skoðun 15FRÉTTABLAÐIÐ