Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Blaðsíða 8

=
ur og vegir, framræsluskurðir, |
girðingar á lögbýlum, flug-
brautir, holræsi, dreifikerfi raf-
magns, síma, hitaveitu og vatns,
svo og hafnarmannvirki og virkj-
unarmannvirki að undanskildum
húsbyggingum tilheyrandi þess-
um mannvirkjum”. Byggingar-
reglugerðin skilgreinir síðan nán-
ar framkvæmd laganna, — hönn-
un og eftirlit. I Byggingar-
lögunum segir ennfremur (9 gr.)
að óheimilt sé „að grafa grunn,
reisa hús, rífa hús eða breyta því
eða notkun þess eða gera önnur
mannvirki sem áhrif hafa á útlit
umhverfisins nema að fengnu
leyfi viðkomandi byggingar-
nefndar”. Byggingarlögin krefj-
ast þess einnig að allar fram-
kvæmdir samanber 1. gr. og vitn-
að var í hér að framan, skulu vera
í samræmi við staðfest aðalskipu-
lag og samþykkt deiliskipulag.
Byggingarlögin og byggingar-
| reglugerðina mætti því nota sem
stjórntæki við mótun og verndun
umhverfis.
4. Friðlýsing
Samkvæmt Náttúruverndar-
lögum frá 1971 er hægt að frið-
lýsa sérstæð náttúruvætti, svo sem
fossa, eldstöðvar, hella, dranga,
ennfremur jurtir eða dýr sem
„miklu skiptir frá náttúrufræði-
legu sjónarmiði eða öðru menn-
ingarlegu sjónarmiði að ekki sé
raskað, fækkað eða útrýmt” eins
og segir í lögunum. Einnig má
samkvæmt þeim varðveita stærri
landsvæði vegna sérstaks lands-
lags, gróðurfars eða dýralífs, —
s.k. friðlönd. Samkvæmt Nátt-
úruverndarlögum geta því
stjórnvöld haft áhrif á mótun og
verndun umhverfis, sam auðvit-
að innan marka laganna en í 1. gr.
segir að tilgangur þeirra sé „að
stuðla að samskiptum manns og
náttúru, þannig að ekki spillist að
óþörfu líf, land, né mengist sjór,
vatn eða andrúmsloft”.
5. Þjóðminjalög
í þjóðminjalögum frá 1969 er
fjallað um leifar fornra
mannvirkja og annarra stað-
bundinna minja, sem mannaverk
eru á, einu nafni nefndar forn-
leifar. Til þeirra teljast rústir
bæja, og annarra húsa, s.s. hofa,
kirkna, þingbúðarústir og önnur
mannvinki á fornum þingstöðum,
forn garðlög, leifar að verbúðum,
naustum og vörum, forn vígi og
rústir af þeim og haugar og aðrir
fornir greftrunarstaðir.
Fornleifar sem þjóðminjavörð-
ur telur ástæðu til að friða eru
skráðar á fornleifaskrá sem er
síðan þinglýst sem kvöð á landar-
eign þeirri sem í hlut á. Þannig
má „hvorki landaeigandi,
ábúandi né nokkur annar, spilla,
granda né breyta, ekki heldur
hylja þær, laga né aflaga né úr
stað flytja, nema leyfi þjóðminja-
varðar komi til” eins og segir í lög-
unum. I sömu lögum er einnig
fjallað um heimild til að friða hús
eða húshluta, sem hafa menning-
arsögulegt eða listrænt gildi. Er
það menntamálaráðherra sem
ákveður friðun eða brottfall
friðunar að fengnum tillögum
húsafriðunarnefndar og við-
komandi sveitarstjórnar. I lögun-
um segir að halda skuli skrá um
friðuð hús eða húshluta og skal
friðuninni þinglýst sem kvöð á
fasteign þá sem í hlut á. Henni
ber öllum „að hlíta þar á meðal
hverjum þeim sem réttindi eiga í
eigninni”. I þjóðminjalögum eru
því lagaheimildir til þess að
stjórna framkvæmdum er hafa
eða gætu haft áhrif á umhverfi
okkar sem talið er hafa menning-
arsögulegt eða listrænt gildi.
6. Eignarnám
í skipulagslögum, byggingar-
lögum, náttúruverndarlögum og
þjóðminjalögum eru m.a. ákvæði
sem gefa ráðuneytum og sveitar-
stjórnum heimild til að taka
eignarnámi, landsvæði,
mannvirki, fasteignir og hluta
fasteigna séu fyrrnefnd lög brot-
in svo og reglugerðir og aðrar
samþykktir sem settar hafa verið
samkvæmt þeim. I þessu
sambandi er ennfremur veitt
heimildd í lögunum til að beita
sektum og jafnvel varðhaldsvist,
ef brugðið er út af ákvæðum
þeirra. En eignarnámsheimild-
um er sjaldan beitt hér á landi
enda matsatriði hvernig og hve-
nær þær upphefja ákvæði stjórn-
arskrárinnar um rétt manna til að
ráðstafa eigum sínum að eigin
vild.
3. STJÓRNUN OG EFTIRLIT
UMHVERFISMÁLA í FRAM-
KVÆMD
Þó stiklað hafi verið á stóru hér
að framan um lög og reglugerðir
er tengjast stjórnun og eftirliti
umhverfismála, — og þá aðeins
frá sjónarhóli hins eðlisræna þátt-
ar þeirra, þá ætti að vera ljóst, hve
margþættur og raunar flókinn
þessi málaflokkur er. Eg bendi á
allan þann fjölda laga og reglu-
gerða sem löggjafinn hefur rutt
sér á liðnum árum og líka þann
aragrúa sem telur sig vinna að
umhverfismálum í ráðuneytum,
ráðum, stofnunum, deildum,
nefndum og stofum þessa lands.
Yfirlitið gæti því, þó gróft sé, leitt
til þeirrar niðurstöðu, að um-
hverfisvernd og umhverfismál-
um almennt sé mjög vel sinnt hér
á landi, áhyggjur um hið gagn-
stæða þarflausar. Sé þess líka
minnst, að við Islendingar teljum
okkur meðal velferðarþjóð-
félaga, — þar sem þjóðartekjur á
mann eru með því hæsta sem
þekkist, meðalaldur fólks sá
hæsti, bílaeign hin önnur mesta,
fullkomið heilbrigðiskerfi o.s.frv.
o.s.frv. Staðreynd, að fólk hafi
það því hvergi betra en hér. Af
öllu þessu mætti álykta, að við
hljótum einnig að vera framar-
lega á sviði umhverfismála, —
umhverfismótunar og umhverf-
isverndar. En lög og reglugerðir
eru ekki allt, ef viljann og getuna
til að framfylgja þeim skortir. Þá
verða þau lítið annað en eins-
konar blúndugullsaumur til
skrauts. Könnummálið.
Skipulag byggðar hér á landi er
í framkvæmd oftast lítið annað en
fagurt hjal. Nokkuð markvisst
lætur það hæst stuttu fyrir
sveitarstjórnarkosningar en
Umhverfismál íframkvcemd ?
8