Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Blaðsíða 11

við eigendur. Mjög mismunandi
reglur gilda því um friðlönd, eða
allt frá algjörri lokun (Surtsey),
tímabundinni lokun yfir varptím-
ann (Grótta) og í það að vera opin
öllum almenningi til umferðar
(Herðubreiðarfriðland). Á frið-
löndum gildir auk þess sú regla
að mannvirkjagerð og jarðrask sé
háð leyfi Náttúruverndarráðs, og
ákvæði eru um nytjarétt.
3. Náttúruvætti. Náttúruvernd-
arráð getur friðlýst sérstæðar
náttúrumyndanir s.s. fossa, eld-
stöðvar, hella, dranga og fund-
arstaði sjaldgæfra steintegunda,
ef telja verður mikilvægt að varð-
veita þær sakir fræðilegs gildis
eða þess að þær eru fagrar eða
sérkennilegar. Friðlýstar
náttúrumyndanir kallast náttúr-
uvætti. Svipaðar reglur gilda yfir-
leitt um náttúruvætti og friðlönd.
4. Fólkvangar. Fólkvangur er
friðlýst útivistarland skv. náttúru-
vernarlögum, en það sveitarfélag
/ félög sem hlut á að máli, stendur
undir rekstri hans. I fólkvöngum
er reynt að tryggja sem best rétt
rnanna til fjölbreyttrar útiveru án
þess þó náttúran bíði tjón af. Sem
dæmi um fólkvang má nefna
Reykjanesfólkvang og Bláfjalla-
fólkvang, þar sem markvisst er
unnið að umbótum og upp-
byggingu lil að fullnægja þessari
þörf.
Eins og sést á þessum skil-
greiningum fer Náttúru-
verndarráð með stjórnun
þjóðgarða, friðlanda og náttúru-
vætta. Náttúruverndarráði er þó
heimilt að fela öðrum þetta vald
t.d. náttúruverndarncfndum.
Fólkvangar eru hins vegar alfarið
í umsjá þeirra sveitarfélaga sem
að þeim standa, þótt meiriháttar
ákvarðanir séu yfirlcitt teknar í
samráði við Náttúruverndarráð.
En er þá ekki allt í góðu gengi,
mætti spyrja. Því verður því mið-
ur að svara neitandi. Ennþá hefur
ekki verið tekið frá nóg land í
þéttbýli og það friðlýst skv. nátt-
úruverndarlögum, því það hefur
sýnt sig að sífellt er gengið á nátt-
úruleg „græn” svæði, á aðalskipu-
lagsuppdráttum. Bcsta trygging
in fyrir vernd þeirra því,
eins og áður hefur komið fram,
fólgin í formlegri friðlýsingu.
Auk þessa vantar enn mikið á, að
við umgöngumst fjöruna og ná-
grenni hennar rheð þeirri
virðingu, sem hcnni er samboðin.
Fjörur eru kjörið útivistarsvæði
auk þess sem það hefur ómetan-
legt fræðslugildi. I því skini henta
þær vel sem hjálpartæki í
kennslu, og eitt ér víst, að þörfin
fyrir rúmgóð og lifandi útivist-
arsvæði á eftir að aukast mjög í
okkar tæknivædda heimi mcð sí-
fellt styttri vinnudag og fleiri og
lengri frístundum.
Reykjavík, 12. 12. 1982
Jón Gautijónsson
FORNLEIF ASKRÁNIN G
Saga þjóðarinnar er ekki aðeins
skráð á bókum. Um allt land eru
minjar í jörðu sem bafa að geyma
sögubrot og þætti um lífsbaráttu
þjóðarinnar gegnum aldirnar.
Þarna liggur stórkostlegur menn-
ingarsögulegur fjársjóður, lítt
kannaður. Enginn veit hve marg-
ar sýnilegar fornleifar eru til í
landinu, og enginn veit hve marg-
ar þeirra eru eyðilagðar á hverju
ári. Með orðinu fornleifar er hér,
í stuttu máli, átt við allar mann-
virkjaleifar frá upphafi byggðar
framáþessaöld.
Furðulegt virðingarleysi virðist
ráða þegar um er að ræða forn-
leifar. Menn ryðja t.d. burt forn-
um bæjarhólum og þar með allri
þróunarsögu bæjarins, þó að
þeim dytti ekki í liug að brenna
gömlu handriti, sem væri þó í
mörgu sambærilegt hermdar-
verk.
Tími er til kominn að spornað
verði við þessari óheillaþróun.
Ein árangursríkasta leiðin til
þess er að breyting á núgildandi
þjóðminjalögum um friðun
fornminja, þannig að allar forn-
leifar væru friðhelgar og óheimilt
að hreyfa við þeim, nema að
fengnu leyfi Þjóðminjasafns.
Forsenda fyrir slíkri lagabreyt-
ingu er skipuleg skráning forn-
leifa.
Markmið fornleifaskráningar
er að skrá allar fornleifar í
landinu. Þetta er raunar mark-
mið sem aldrei verður náð að
fullu, af ýmsum ástæðum. T.d. er
alltaf nokkur hluti fornleifa
landsins ekki sýnilegur á
yfirborði jarðar, við vettvangs-
könnun má alltaf gera ráð fyrir
því að skrásetjurum sjáist yfír ein-
hverjar rústir, auk þess sem nauð-
synlegt getur verið að velja og
hafna í vissum tilvikum, þar sem
verkið þarf að vinna af naumum
fjárveitingum.
Eðlilegt er að fornleifaskráning
sé í höndum Þjóðminjasafns, eða
gerð í samráði við þáð, enda hef-
ur þar verið unnið að undir-
búningi fornleifaskráningar bin
síðariár.
Skal nú greint frá tillögum um
heppilega framkvæmd fornleifa-
skráningar, en hún greinist í þrjá
þætti: 1) Forvinnu. 2) Vett-
vangskönnun. 3) Urvinnslu.
Forvinna.
Við skipulagningu svæðis skal
leitað til Þjóðminjasafns vegna
skráningár fornleifa á svæðinu.
Safnið sér þá um nauðsynlega
könnun heimifda og annan
undirbúning fyrir vettvangs-
könnun. M.a. er ábúéndum jarða
sendar fyrirspurnir um forn-
leifar á landareignum þeirra.
Þessi forvinna er mjög mikilvæg
og flýtir afar mikið fyrir sjálfri
vettvangskönnuninni.
V ettvagnskönnun.
Skrásetjari kannar skipulega
viðkomandi svæði og skráir í sér-
staka skráningarbók, sem Þjóð-
minjasafnið hefur látið gera, allar
minjar sem finnast. Hliðsjón er
höfð af rituðum heimildum og
upplýsingum sem heimafólk get-
urveitt.
Slegið er máli á allar minjar og
þær númeraðar. Rústin er síðan
færð inn á viðurkennd kort í hlut-
falli 1:10 000, t.d. Orthokort,
11