Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.01.1983, Qupperneq 25

unar byggingariðnaðarins. Að
henni stóðu Vegagerð ríkisins og
Teiknistofa landbúnaðarins.
Nú liggja fyrir niðurstöður
rannsókna á dreifingu, magni og
gæðum u.þ.b. 2500 náma á
landinu öllu og er stefnt að tölvu-
vinnslu allra gagna á næsta ári.
Þess ber að geta að skilningur á
gildi umræddra mála hefur
aukist verulega undanfarin ár.
Má nefna sem dæmi að Rann-
sóknastofnun byggingariðnaðar-
ins hefur unnið að skipulegri út-
tekt og kortlagningu landnýting-
armöguleika fyrir tvö sveitarfélög
úti á landi á s.l. tveimur árum og
er framtíðarskipulag byggðar-
innar mótað í samræmi við niður-
stöður rannsókna sem jarðfræð-
ingar gerðu á bergi ogjarðseti.
I lögum og reglugerðum eru
ákvæði sem ættu að halda þessum
málum í réttum farvegi. Hins
vegar er það sorgleg staðreynd að
mál þessi eru jafnan mjög laus í
reipum og nær því árvisst að lög
séu alvarlega brotin.
I Náttúruverndarlögum segir
m.a.:
„Malarnám, sandnám,
grjótnám og gjallnám er hverjum
manni heimilt til afnota á jörð
sinni... ” og ennfremur:
„Eigi að flytja efnið burt til af-
nota annars staðar, þarf
samþykki sveitar- eða bæjar-
stjórnar, sem beri málið undir
náttúruverndarnefnd.” Einnig er
talað um að Menntamálaráðu-
neytið setji með reglugerð nánari
ákvæði um veitingu leyfa til efnis-
töku á afréttum og almenning-
um. . .
Augljóst er að þörf er á að
endurskoða sitt hvað í ákvæðum
þessum, t.d. hvort ekki sé rétt að
setja nánari skilyrði um nýtingu
efnis þar sem land er í einkaeign.
Viðskilnaður og frágangur í
námum er kafli sem brýnt er að
endurskoða. Að sjálfsögðu er
einnig ástæða til að gefa
leiðbeiningar um nýtingu í nám-
um allt frá byrjun efnistökunnar.
Hér ber að minnast orða Þóris
Baldvinssonar arkitekts á árun-
um kringum 1960 en hann var þá
forstöðumaður Teiknistofu land-
búnaðarins. Ræddi hann um að
ákveðin lögverndun og eftirlit
góðra steypuefnanáma í hverju
byggðarlagi þyrfti að fylgja í
kjölfarjarðsetakönnunar Rb.
í lokaskýrslu einni umjarðseta-
könnun (1972) er varpað fram
eftirfarandi spurningu. „Hví
skyldu þessi náttúruauðævi ekki
vera vernduð og nýting takmörk-
uð rétt eins og sjálfsagt þykur um
auðævi sjávar, fiskinn o.fl.?”.
Hér á suðvesturhorni landsins,
þar sem helmingur þjóðarinnar
býr, blasa ýmis atriði þessara mála
daglega við augum:
Efnisþörfin er mikil og liggur
árleg notkun öðru hvoru megin
við 1 millj. rúmmetra á höfuð-
borgarsvæðinu. Má geta til fróð-
leiks að tæplega 100 þús. rúm-
metrar voru færðir úr grunni ein-
um á nýbyggingarsvæði borgar-
innar á sl. sumri. Er því væntan-
lega augljóst að staðgóð þekking á
námum og efnisfæðum er nauð-
synleg forsenda þess að allir efn-
isflutningar verði sem hagkvæm-
astir, þ.e.a.s. að rétt efni sé sótt á
réttan stað á réttum tíma.
Ennþá ríkir það ástand í efnis-
töku að segja má að hver sem er
geti sótt hvað sem er nær hvei t
sem er: Ekkert heildarskipulag er
fyrir hendi og nær engin
samvinna um nýtingu. Reykjavík-
ingar sækja talsvert af fylliefnum
í steinsteypu til nærliggjandi
sveitarfélaga og reykvískri
gróðurmold er ekið frá höfuð-
borginni til nágrannabyggðar-
laga.
Stofnun moldarbanka, þ.e.
varðveisla gróðurmoldar til nýt-
ingar í næstu framtíð er löngu
orðin aðkallandi því að mold fer
óðum þverrandi á Reykjavíkur-
svæðinu. Nokkurt skipulag mun
vera á þessum málum hjá borgar-
yfirvöldum en ljarri er að það
leysiallan vanda.
í kjölfar kortlagningar og
rannsókna á efnisnámum, sem
nú standa yfir á höfuðborgar-
svæðinu, er nauðsynlegt að finna
raunhæfa lausn á umræddum
málum, þ.e. skipulagi efnisnýt-
ingar og eftirliti. Er síðan grund-
vallaratriði að vitneskja sú og
þekking, sem byggist á niðurstöð-
um rannsókna, nái í formi upp-
lýsinga og hvatningar til
almennra borgara.
Lög og reglugerðir, gaddavír
og hótanir koma því aðeins að
gagni að unnt sé að fylgja þeim
eftir og forsendur slíkrar vald-
beitingar séu jafnfram nægilega
vandaðar og vel unnar. Veru-
legar sektir við augljósum laga-
brotum eru kannski nauðsyn-
legar — því miður.
Tillögur að nauðsynlegum
ákvæðum — helstu atriði.
1 Rannsaka skal dreifingu,
magn og gæði allra jarðefna til
mannvikjagerðar, þ.e.a.s.
bergsogjarðsets.
2. Kortleggja skal rannsóknir
þannig að niðurstöður þeirra
séu aðgengilegar fyrir hags-
munaaðila og almenning.
3. Hver landsliluti skal hafa
„vitneskjubanka” eða miðstöð
á einum stað þar sem leita má
hvers kyns upplýsinga, t.d. um
námur, lagnir ofan jarðar og
neðan, landamörk o.fl. Þar
yrðu og e.t.v. gefín leyfi til nýt-
ingar á námunum gegn gjaldi.
Umrædd miðstöð skal jafn-
framt hafa einhvern í
þjónustu sinni til umsjónar og
eftirlits. A hann að geta gert
ýmsar ráðstafanir, t.d. „lokað”
ákveðinni námu fyrirvaralaust
um óákv. tíma eða stöðvað
vinnu þungavinnuvéla.
Með hliðsjón af reynslu ná-
grannaþjóðanna gæti einhver
neðanskráður aðili rekið
umrædda eftirlits- og upplýs-
ingamiðstöð:
• skrifstofa fyrir samtök
sveitarfélaga
• iðnþróunarráðgjafí á-
kveðins landshluta
•byggingarfulltrúi sveitar-
félags
4. Lög og reglugerðir, sem
byggjast á niðurstöðum rann-
sóknanna, skulu vera á þann
veg að hægt sé að fylgja þeim
eftir á fljótvirkan og raunhæf-
an hátt — ekki með funda-
höldum símtölum og bréfa-
skriftum. Ströng viðurlög
verði við lagabrotum.
Keldnaholti 7. desember
1982
SverrirSch. fborsteinsson