Skipulagsmál höfuðborgarsvæðisins - 01.08.1985, Blaðsíða 18

18
Skipulagsmál Höfuðborgarsvæðisins I11985
Árni Árnason.
Hvernig má
nýta einkarekstur
og beita
aðferðum hans
til að bæta
opinbera þjónustu?
Spurningin, sem er yfirskrift þessarar
greinar, gefur tvennt í skyn. í fyrsta lagi,
að munur sé á opinberri þjónustu og
einkarekstri, og í öðru lagi að opinberri
þjónustu sé verr stjórnað en einka-
rekstri.
Á einkarekstri og opinberri þjónustu er
vissulega munur. Tilgangurinn er annar.
Einkarekstur er rekinn í hagnaðarskyni.
Árangurinn er mældur í hversu vel rek-
sturinn hagnast. Opinber þjónusta er
hins vegar til að veita þjónustu. Árangur-
inn er metinn eftir því hversu góð þjón-
ustan er.
Seinni fullyrðinguna er ekki gott að
sanna. Tína má til dæmi um lélega stjórn-
un bæði úr einkarekstri og opinberri
þjónustu. Nákvæmur tölfræðilegur sam-
anburður er ekki framkvæmanlegur. Þó
hygg ég, að flestir séu því sammála, að
lélegur árangur sé algengari í opinberri
þjónustu en einkarekstri.
Margt er tínt til, sem skýringar á því
hvers vegna opinber þjónusta skili iðu-
lega verri árangri en einkarekstur. Oft
heyrist þetta þrennt nefnt:
1) Opinber þjónusta er ekki rekin eins og
einkarekstur.
2) Hið opinbera fœr ekki nœgilega góða
stjórnendur.
3) Markmið og árangur í opinberri þjón-
ustu eru ekki mœlanleg.
Að mínu mati eru þetta fremur takmark-
aðar skýringar. Opinber þjónustufyrir-
tæki eru frábrugðin einkarekstri. Til-
gangurinn er annar. Pau hafa því önnur
markmið.
Opinber þjónusta nær síður árangri ein-
mitt vegna þess, að hún er ekki einka-
rekstur. Pað sem einkennir einkarekstur-
inn er áhersla lögð á árangur: Arður af
fjárfestingu, hlutdeild í markaði, hagnað-
ur. Opinberum þjónustustofnunum
gengur oft vel að halda kostnaði í skefj-
um, en skila samt ekki árangri. Þær
kunna að vera reknar af hagkvæmni og
sparsemi, en eru samt ekki að fást við
réttu viðfangsefnin.
Önnur fullyrðingin um lélegri stjórnend-
ur er hreinlega röng. Hæfir menn úr
einkarekstri hafa iðulega ráðist til hins
opinbera og ekki náð árangri. Sömuleiðis
hafa menn ráðist frá hinu opinbera og
vegnað vel í reinkarekstri. Skýringin ligg-
ur ekki í manninum, heldur umhverfinu.
Þriðja skýringin um markmiðin og árang-
urinn er engu betri en þær fyrri. Opinber
þjónustufyrirtæki geta vel skilgreint til-
ganginn með starfsemi sinni, þannig að
markmiðið sé sæmilega ljóst, og árangur-
inn mælanlegur engu síður en í einka-
rekstri. Gott dæmi er Bell Telephone,
bandaríska símafyrirtækið, að vísu einka-
fyrirtæki en veitir þjónustu sem víða er
opinber. Það skilgreinir tilgang sinn sem
“þjónustu við viðskiptavini“. Á þessum
grunni og í þessum anda byggði fyrirtæk-
ið nánari skilgreiningar á hversu vel
þjónustan var innt af hendi og hversu
ánægðir viðskiptavinir voru með þjónust-
una. Biðtími frá hringingu þar til svarað
var í síma fyrirtækisins og biðtími frá því
að sótt var um síma þar til hann er tengd-
ur, voru dæmigerðar mælistikur á gæði
þjónustunnar. Gæði þjónustunnar voru
síðan grundvöllurinn, sem leiddi í ljós,
hversu vel stjórnendur stóðu sig og
hversu ríkulega þeim skyldi umbunað.