Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Síða 15
EF EGVÆRIMYND
álitíð að hægt sé að búa tíl margar tegundir af listasögu. Mismunandi list-
söguskoðanir eða greiningaraðferðir (e. methodologies of art-historical ana-
lysis) eru mismunandi aðferðir við að skilja listaverk, mismunandi nálg-
unarleiðir, þær snúast ekki um að tæma listaverkið af merkingu sinni.
Orðræða um myndlist er í besta falli tillaga að merkingu. Að vera „læs“
á myndlist er því að geta gert sér hugmynd um ólík merkingarsvið sama
verks, að það sé þannig hægt að beita margs konar rannsóknaraðferðum,
mörgum sjónarhornum, margs konar orðræðu á listína, á eitt og sama
listaverkið.
I megindráttum skiptast greiningaraðferðir listfræðinnar í áherslu á
fagurfræðilega þætti (áherslu á formgerð verks) og á samfélagslega um-
gjörð verks, svo sem samfélagsleg skilyrði og virkni listarinnar, mótun
listamanns og hlutverk áhorfanda. Aðferðafræði listfræðinnar undanskil-
ur að sjálfsögðu ekki frumleika einstakra verka, segja má að sjónarhorn
frumleikans sé innbyggt í hverja og eina greiningaraðferð. Þótt rætur
fræðigreinarinnar sé að finna allt aftur í fornöld Grikkja (fagurfræði), þá
er listfræði sem skipulögð fræðigrein í nútímaskilningi ekki eldri en frá
miðri 19. öld. Flestar þeirra listsögulega greiningaraðferða sem mest
hefur kveðið að eru upprunnar á 20. öld. Auk ævisögulegrar greiningar
(sem ffam kom á síðari hluta 19. aldar) má nefna formalisma sem á ræt-
ur sínar í módernisma undir lok 19. aldar en varð áhrifamestur í kring-
um 1920, íkónógrafíu sem kemur fram í nýrri mynd á þriðja áratug ald-
arinnar, marxisma á fjórða áratugnum, ýmsar listfélagssögulegar
kenningar á sjöunda áratugnum, sálgreiningu á millistríðsárunum, tákn-
fræði upp úr 1970 og kynjafræðilega listsöguskoðun á áttunda áratug síð-
ustu aldar.
Svo sem sjá má af upptalningunni hafa aðferðir listasögunnar að
nokkru leyti mótast af þeim almennu viðhorfum sem hafa verið ríkjandi
í fræðum og hugvísindum á hverjum tíma. Að sama skapi er það hluti af
stöðugri endurskoðun listasögunnar að beita nútímalegri aðferðafræði á
eldri list, skýrasta dæmi þess er sjálfsagt kynjafræðilegt sjónarhorn sem
leiddi til róttæks endurmats á listasögunni upp úr 1970. Eitt mikilvæg-
asta framlag kynjafræðilegra rannsókna á myndlist var að benda á þá
huglægu þættí sem ráða gerð, túlkun og matí á listaverki, að það sé eng-
in þekking til sem ekki byggir á hlutdrægu sjónarhorni hins kynbundna.
Þannig væru forsendur þeirrar orðræðu sem menn litu á sem alþjóðlega
og algilda, kennda við sannleika eða óhlutdræga þekkingarsköpun ekki