Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Síða 60

BRIAN MCFARLANE
Kvikmyndir tóku við vinsældum frásagnarskáldsagna frá öndverðri
nítjándu öld ekki síst vegna þess að þær notuðu tækni sem margir rithöf-
undar á síðari hluta aldarinnar höfðu beitt. Augljósustu dæmin eru Con-
rad með kröfu sína um að láta lesandann „sjá“ og James með sína „tak-
mörkuðu vitneskju“ en báðir drógu tir augljósu valdi höfundarins og
tóku þess í stað upp þá aðferð að lýsa athöfnum og hlutum frá takmörk-
uðu sjónarhorni. Að þessu leyti má segja að þeir hafí sagt skilið við þá
heíð sem gerir ráð íyrir „gagnsærri“ lýsingu skáldsögunnar á heiminum
sem hún vísar til þannig að sjónarhornið og beiting þess urðu jafn mik-
ill hluti af innihaldi skáldsögunnar og það sem skoðað var. Samanburð-
urinn við kvikmyndatæknina er greinilegur en samt blasir sú þverstæða
við að nútímaskáldsögur verða ekki auðveldlega lagaðar að kvikmynd-
um. Þótt færa megi sannfærandi rök íyrir því að höfundar á borð við
Joyce, Faulkner og Hemingway hafí nýtt sér tækni kvikmyndarinnar er
staðreyndin samt sú að kvikmyndin á hægari heimatök í skáldsögum frá
fyrri tímabilum - eða afsprengjum þeirra. Viss nútímaleikrit eins og
Sölumaður deyr, Equus, og M. Butterfly, sem virðast eiga sitthvað undir
kvikmyndatækninni, glata á sama hátt miklu af frásagnarflæði tíma og
rúms þegar þau eru flutt yfir á hvíta tjaldið.
Aðlögim: Fyrirbærið sjálft
Strax og kvikmyndin tók að líta á sjálfa sig sem afþreyingu og frásögn í
senn kom fram sú hugmynd að vel mætti fara í saumana á skáldsögunni
í leit að hráefni - enda er hún viðurkenndur bústaður ffásagnarskáld-
skaparins - og hefur slíkt viðgengist meira og minna óslitið í níutíu ár.
Astæður kvikmyndagerðarmanna fyrir því að þetta haldist með þessum
hættu eru allt frá því að vera hrein auglýsingamennska til hástemmdrar
virðingar fýrir bókmenntaverkum. Mikið seldir titlar vekja einnig áhuga
og þá von að virðing eða vinsældir sem áunnist hafa í öðrum miðlinum
skili sér yfír í verk sem unnið er í hinum. Vonin um ábatasama „eign“
hefur augljóslega verið að minnsta kosti stór áhrifavaldur í kvikmyndun
skáldsagna og kannski er mikið til í þeirri harkalegu gagnrýni Frederics
Raphael að kvikmyndagerðarmönnum „líki þekktar stærðir ... frekar
Hollywood Cinema], Routledge and Kegan Paul: London, 1985. [Þýð.: „áhrifajafn-
gildi“ er þýðing Astráðs Eysteinssonar á „functional equivalent“, en hann notar
hugtakið í þýðingafræðum sínum, sjá t.d. Tvímæli, 1997.]
58