Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Side 69

FRA SKALDSOGU TIL KVIKMYNDAR
aðrir þættir skáldsögu krefjast allt öðruvísi jafngildis í kvikmyndamiðlin-
um, sé slíkra jafngilda leitað eða þau yfirleitt íyrir hendi.
Frásagnarliðir: Skáldsaga og kvikmynd
Samkvæmt skilgreiningu Rolands Barthes hafa frásagnarliðir þá náttúru
að vera „frækorn sem þeir sá í frásögnina og planta með því þáttum sem
munu bera ávöxt síðar - annað hvort á sama [frásagnar] stigi eða annars
staðar, á öðru stigi“.39 Barthes heldur síðan áfram og segir: „Frásögn
samanstendur aldrei af öðru en frásagnarliðum. Allir hlutar hennar bera
í sér merkingu í mismiklum mæli.“ Hann greinir milli tveggja tegunda
frásagnarliða, þ.e. margþættra og samþættandi, en þótt hann sé ekki að
ræða kvikmyndir í þessari umfjöllun hentar aðgreiningin vel til að greina
það sem hægt er að flytja (þ.e. frá skáldsögu til kvikmyndar) frá því sem
aðeins verður aðlagað. Margþætta ffásagnarliði kallar Barthes eiginlega
liði; samþættandi liði kallar hann vísa. Hinir fyrri eiga við um athafnir og
atburðir; þeir eru „láréttir“ í eðli sínu og dreifast línulega um allan text-
ann; þeir tengjast „aðgerðum“; þeir eiga við um þá virkni að gera. Vísar
gefa til kynna „fremur óljóst hugtak sem er þó nauðsynlegt í merkingar-
heimi sögunnar.“40 Þetta hugtak nær til dæmis yfir sálfræðilegar
upplýsingar um persónur, staðreyndir sem varða einkenni þeirra, lýsing-
ar á umhverfi og myndir af stöðum. Vísar eru „lóðréttir“ í eðli sínu og
hafa áhrif á hvernig við lesum frásögn sem merkingarþrungna fremur en
línulega; þeir vísa ekki til aðgerða heldur virkni þess að vera.
Langmikilvægustu gerðir yfírfærslu úr skáldsögu í kvikmynd er að
finna í flokki eiginlegra frásagnarliða þótt sumir þættir vísa sýnist einnig
(að hluta) yfirfæranlegir. Barthes skiptir liðunum áfram í undirflokka og
meðal þeirra eru aðalliðir (eða kjarnar) og hvatar. Frásögnin snýst um
kjama: Athafnirnar sem þeir eiga við um verða tilefni nýrra valkosta í
framvindu atburðarásarinnar; þeir skapa „áhættusöm“ augnablik í
frásögninni og það skiptir sköpum í frásagnarhættinum („ferlið sem ger-
ir lesandanum kleift að ... raða saman merkingu textans“41) að lesandinn
átti sig á að slíkir valkostir bjóðist í sögunni. Samtenging einstakra þátta
39 Roland Barthes, „Kynning á formgerðargreiningu ffásagna" [Tntroduction to the
Structural Analysis of Narratives], 1966, í Mynd-tónlist-texti [Image-Mmic-Text],
ensk þýð. Stephen Heath, Fontana/Collins: Glasgow, 1977, s. 89.
40 Sami, s. 92.
41 Orr, „Orðræða um aðlögun", s. 73.
6?