Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Page 85
FRA SKALDSOGU TIL KVIKMYNDAR
um á borð við Odipusarduldina sem liggur svo djúpt í mannlegri reynslu
og því einnig í frásögnum af þeirri reynslu að eðli þeirra helst óbreytt í
margvíslegri framsetningu. Efnið með aðalmerkingunum ber í sér þessi
mynstur og kann að breytast frá skáldsögu til kvikmyndar án þess þó að
hafa áhrif á aukamerkingar hinna goðsögulegu og sálfræðilegu minna.
Það er ljóst að þessi mynstur hafa ákaflega mikil áhrif á niðurskipan frá-
sögunnar. Maður gæti til dæmis sagt að sú freudíska hugmynd að „at-
höfn sjálfsins sé eins og hún á að vera ef hún uppfyllir í senn kröfur
frumsjálfsins, yfirsjálfsins og veruleikans“73 veiti okkur tækifæri til að
flokka frásagnarþætti og skýringar þeirra eða ástæður í sögunni - hvort
heldur er á pappír eða hvíta tjaldinu.
Ofangreindum nálgunum er eftirfarandi sameiginlegt:
(a) Þær vísa allar til þátta sem liggja í „djúpum“ textans.
(b) Þær snerta frásagnarþætti sem eru ekki háðir tilteknum tján-
ingarmáta (þ.e. þeim sem finna má að verki í munnlegum tákn-
kerfum eða öðrum).
(c) Allar eru fallnar til nokkurn veginn hlutlægrar úrvinnslu ólíkt
enn óstöðugri þáttum (t.d. ástæðum persónanna eða umhverfi).
Þær tengjast allar stigi frásagnarinnar, svæðum þar sem yfirfærsla úr öðr-
um miðlinum í hinn er möguleg og einangrun þeirra ryður brautina fyr-
ir því að hægt sé að rannsaka þá þætti sem veita yfirfærslunni viðnám og
kalla á eiginlega aðlögun.
Eiginleg aðlögun
Þá þætti skáldsögunnar sem krefjast eiginlegrar aðlögunar má lauslega
flokka sem vísa (eins og Barthes gerir), sem táknmyndir frásagnarinnar og
sem skrifm, eða sem framsögn svo notað sé víðfeðmara hugtak sem nýtur
hylli í kvikmyndafræðum nú um stundir. Kvikmyndaútgáfa sem heldur
kannski í alla veigamestu aðalliði skáldsögunnar, alla meginpersónuliði
73 David Stafford-Clark, Þaö sem Freud. sagði „í raun og veru“ [What Freud ‘Really’ Sa-
id\, Penguin Books, Harmondsworth, 1967, s. 112. [Þýð.: Ensku hugtökin „ego“,
„id“ og „super-ego“ eru latneskar gerðir af mjög látlausum og einkar skiljanlegum
orðum Freuds, „Ich“ eða ég, „Es“ eða það og „uber-Ich“ eða yfir-ég, eða æðra ég.
Hér eru notaðar hefðbundnar íslenskar þýðingar á þessum orðum. „Es“ vísar til
hvata- og tilfmningalífs.]
83