Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Side 88

BRIAN MCFARLANE
ið í Glœstnm vonnm. Þegar við horfum á sjónræna framsetningu hennar
í kvikmynd Davids Lean er gulhvítur klæðnaður hennar ekki það fyrsta
sem vekur eftirtekt okkar heldur sú tilfinning að hún verður dvergvaxin
ásýndum inni í tignarlegu herberginu sem má muna fífíl sinn fegri. I
formi sem leggur áherslu á rými fremur en línuleika er ekki víst að aug-
að velji að sjá næst í hverjum ramma það sem kvikmyndagerðarmaður-
inn vill að einblínt sé á. Hér liggur í augum uppi að valdi kvikmynda-
gerðarmannsins yfir sviðssetningunni er stórlega ógnað.
Kvikmyndaleg framsögn er einnig rædd á tvo aðra vegu sem eru sér-
stakir fyrir þennan miðil og tengjast niðurskipan rýmis og þannig einnig
tilreiðslu frásagnarþátta eftir leiðum sem standa skáldsögunni nær. Þeir
eru: (i) Kenning Noels Burch um samrœðu milli rýmis á tjaldinu og utan
tjaldsins (hann greinir sex „brot“ rýmis utan tjalds, fjögur sem afmarkast
af rými rammans, hin tvö eru „rými utan tjaldsins að baki tökuvélinni“
og „rými sem er til að baki sviðsins eða hluta á því“74); og (ii) tillaga
Raymonds Bellour um að víxhin75 (t.d. milli víðmynda og nærmynda,
milli þess að sjá og sjást) sé lykilþáttur í kvikmyndun og vinni bæði á stigi
kóða og frásagnar [diegesis]76. Báðar þessar nálganir víkja að framsagn-
artækni sem er sérstök fyrir framvindu kvikmyndalegrar frásagnar og
þær verða báðar skoðaðar í tengslum við sérstök dæmi í þessari bók.77
Hvorug á sér raunverulegt jafngildi í munnlegri frásögn nema í almenn-
ari merkingu víxlunar sem sprettur af því að skáldsagan hreyfíst milli
tveggja meginstrauma frásagna. „Rýmisleysið“ í línulegri framvindu
skáldsögunnar útilokar þá rýmisspennu sem næst með (i) og hreyfan-
leikann í rýminu sem (ii) krefst.
74 Noel Burch, Kenning um kvikmyndagerð [The Theory of Film Practice\, Cinema
Two/Secker and Warburg: London 1973, s. 20.
75 Janet Bergstrom, „Víxlun, liðskipting, dáleiðsla: Viðtal við Raymond Bellour“ [Al-
ternation, Segmentation, Hypnosis: Interview with Raymond Bellour], Camera
Obscura, 3-4, 1979, s. 76-78.
76 [Þýð.: diegesis er komið úr forngrískri skáldskaparfræði og þýðir frásögn þar sem
skáldið „talar í eigin nafni án þess að reyna að gera [lesendum] í hugarlund að ein-
hver annar en hann hafi orðið“ (Þorleifur Hauksson ritstj., Islensk stílfræði, 1994, s.
128). Diegesis er, t.d. að mati franska ffásagnarfræðingsins G. Genette, andstæða
hinnar megintegundar ffásagna sem á grísku er kölluð mimesis (effirlfldng) og ein-
kennist af því að reynt er að skapa þá blekkingu að skáldið tali ekki sjálft, þ.e. að
önnur persóna (hin skáldaða) hafi orðið.]
77 [Þýð.: McFarlane ræðir hér efhi í köflum bókar sinnar sem ekki eru þýddir að sinni.]
86