Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.12.2006, Side 114
KRISTJAN ARNASON
könnun. Spurningarnar þar snúast annars vegar um það hversu fyrirferð-
armikil enskan er hér á landi, hversu mikið hún er notuð og hins vegar
um það hvað almenningi fínnst um ástandið. Finnst mönnum að notuð
séu of mörg ensk orð? Eru menn sammála því að halda eigi áfram að búa
til íslensk orð? Telja þeir eðlilegt að enska sé vinnumál í íslenskum fyrir-
tækjum o.s.frv.? Svörin við þessum spurningum eru tengd félagslegum
breytum eins og aldri, kyni, menntun, tekjum og búsetu.
I lok greinarinnar (fímmta kafla) er gerð tilraun til að líta á þetta í víð-
ara samhengi og meta hverjar afleiðingarnar kunna að verða fyrir íslenskt
mál og samfélag. Hvert er „vistkerfíð“ sem málið býr við og hvaða áhrif
hafa aðstæðurnar á form þess? Er líklegt að tökuorðum fjölgi í málinu
(formspurning), og er líklegt að hin mikla fyrirferð enskunnar hafi áhrif
á stöðu íslenskunnar í hugum Islendinga (stöðuspurning)? Hvaða áhrif
hafa aðstæðurnar á hugmyndir okkar um íslenska mngu og hlutverk
hennar? Er hún ekki lengur fjöregg þjóðarinnar? Og hvert er gildi ensk-
unnar fyrir Islendinga nútímans? Er komið að því að Islendingar líti á
ensku sem hluta af lífí sínu og sjálfsmynd?
2 Hefðbimdin viðhorf og íslensk málstefna
Oft er talið að íslendingar séu eða hafi verið miklir hreinmngusinnar og
smndum státa menn af því að íslenska sé hreinni en önnur Norður-
landamál. I nýlegri Skírnisgrein5 hef ég þó bent á að það fyrirbrigði sem
kallað hefur verið púrismi á erlendum málum og er eðlilegt að kalla
hreintunguhneigð á íslensku er langt frá því að vera séríslenskt fyrir-
brigði. Púrismi er vel þekktur vítt um heiminn og hefur verið rannsak-
aður af félagsmálfræðingum. Slíkrar hneigðar til málhreinsunar verður
gjarna vart við tilteknar aðstæður, jafnt í Danmörku sem Englandi og á
Italíu. Dæmigerð hreinmngustefna á að mati fræðimanna annars vegar
ræmr í ótta við erlend yfírráð, og hins vegar í umvöndunartilhneigingu
til að mennta fólk og kenna því það sem talið hefur verið rétt og um leið
forða því að málið „spillist“ af vondri meðferð.6 Eg held því fram í ofan-
nefndri grein að e.t.v. sé ekki rétt, eða að það sé að minnsta kosti ein-
földun, að flokka hefðbundna afstöðu Islendinga til tungumáls síns sem
5 Kristján Árnason, ,,‘Á vora tungu.’ íslenskt mál og erlend hugsun,“ Skímir haust
2004, bls. 375-404.
6 Sjá t.d. George Thomas, Linguistic Purism, London og New York: Longman, 1991.