Læknaneminn - 01.07.1964, Side 13

LÆKNANEMINN
13
GunnsteÍBin Gunnarsson stud. med.
Aetiologia carcinomae
pulmonum
I upphafi máls skal gerð grein
fyrir merkingu nokkurra orða,
sem oft eru frjálslega þýdd á ís-
lenzku með orðinu æxli.
Orðið tumor merkir fyrirferðar-
aukning á vef eða líffæri, hver sem
orsökin er.
Orðið neoplasma merkir æxli, þ.
e. vefjavöxtur (frumufjölgun),
sem líkaminn hefur misst stjórnar
á, en vex samkvæmt eigin lögmál-
um, og hagar sér sem sníkill í
líkamanum. Góðkynja (benign)
æxli vaxa hægt, eru staðbundin og
hafa litla tilhneigingu til að mynd-
ast aftur, ef þau eru skorin burt.
Illkynja (malign) æxli vaxa hratt,
vaxa inn í nærliggjandi vefi og
hættir mjög til að koma aftur eft-
ir brottnám. Hin illkynja æxli
skiptast í tvo flokka eftir uppruna,
þ.e. sarcomata (gríska fleirtalan
af sarcoma), runnin frá stoðvef
eða vöðvavef, þýtt á íslenzku sark-
mein, og carcinomata, runnin frá
þekjuvef, þýtt á íslenzku með
krabbi eða krabbamein. I ensku-
mælandi löndum er orðið cancer
notað um báðar tegundir illkynja
æxla.
Orðið metastasis merkir æxlis-
vefur, sem borizt hefur til fjar-
lægs líffæris og tekur að vaxa þar,
en það kallast á íslenzku meinvarp.
Carcinogenesis.
Nú skal rætt um helztu al-
mennu orsakir þess, að æxli tekur
að vaxa. Böndin berast að mörg-
um hlutum, bæði lifandi og dauð-
um, lífrænum og ólífrænum, og eru
þeir einu nafni nefndir carcinogen.
1. Kemísk carcinogen. Tæplega
300 efni hafa við tilraunir fram-
kallað æxlisvöxt (1), og eru þau
flest af eftirtöldum efnaflokkum:
hydrocarbon, azo-sambönd og ani-
lin litarefni. Einnig polimer- og
plasticefni.
2. Jóníserandi geislar. Þeir verka
bæði á kjarna og cytoplasma frum-
unnar og valda arfberabreytingu
(gen-mutation), óstarfhæfni eða
dauða frumunnar, allt eftir geisla-
magninu og tegund vefsins, sem
fyrir þeim verður. Þessi Janusar-
mynd, sem geislar sýna, er þeir
verka á lifandi vef, sézt af tveim-
ur dæmum, annars vegar arfbera-
breyting og mögulegur æxlisvöxt-
ur sem afleiðing af því, svo sem
hvítblæði, hins vegar er þeir valda
óstarfhæfni eða frumu dauða, eins
og notfært er við geislalækningar
á æxlum.
3. Veirur. Sannast hefur með
tilraunum, að nokkrar tegundir
æxla orsakast af veirum, og má
nefna „Bittner’s milk factor“ sem
orsök cancer mammae í músum,
og veiru þá, sem veldur Rous sar-
coma í hænsnum.
4. Hormón. Er þar einkum um að
ræða kynhormónin, en þau eiga
það sammerkt með áðurnefndum
hydrocarbonum að vera byggð út