Læknaneminn - 01.07.1964, Qupperneq 16

16
LÆKNANEMINN
brjóstveiki, sem hafði allt frá því
á 16. öld hrjáð námumenn við
málmnámurnar í Joachimsthal og
Schneeberg í Erzf jöllum í Saxlandi,
og var ruglað saman við berkla,
silicosis og aðra sjúkdóma, og var
kölluð fjallaveiki, „Bergkrank-
heit“. Athuganir þeirra sýndu, að
75% af sjúkdómum meðal námu-
mannanna var ca. pulm. Hann kom
að meðaltali eftir 20 ár í námun-
um. Lengi eftir þetta var hann
kallaður námukrabbi. I þessum
námum var unnið kóbalt, nikkel,
magnesíum og króm, en auk þess
er þar að finna arsen-sambönd, en
þau eru mörg mjög kröftug carci-
nogen; ennfremur geislavirku efn-
in úraníum og radíum, og eru þau
gerð ábyrg fyrir þessum sögu-
fræga námukrabba. Á síðustu ára-
tugum hefur verið gerð mikil leit
að carcinogenum meðal steinefna
og málma í iðnaði, og hefur króm
og krómsölt, einkum mónókrómöt,
verið dregið í þann dilk, en tíðni
lungnakrabba hjá þeim, sem vinna
við krómiðnað, er áberandi meiri
en hjá þeim, sem eru lausir við
króm. Málarar virðast hafa til-
hneigingu til aukinnar tíðni, en í
málningu er notað króm. Hjá
mönnum með asbestosis er lungna-
krabbi tíðari en ella, einnig hjá
mönnum í tjöruiðnaði, við heitar
gufur, sem meðal annars innihalda
hydrocarbon, svo sem 3,4-benz-
pyrene. Lýst hefur verið aukningu
hjá stéttum eins og blikksmiðum,
trésmiðum, leturgröfurum og
málmsteypumönnum (2,4).
2. Öhreinkun andrúmsloftsins.
Áberandi er hve tíðni lungna-
krabba er meiri í borgum en í sveit-
um, og er það kennt því hvað and-
rúmsloftið er spillt af reyk og alls
konar gufum frá verksmiðjum og
bifreiðum í borgum, svo og asfalti.
Við bruna á lífrænum efnum eins
og benzíni, olíu og kolum, eða hit-
un slíkra efna yfir 300 stig á C,
myndast meira og minna af car-
cinogenum (2). Gott dæmi um ó-
hreinkun andrúmsloftsins er Lun-
dúnaþokan.
3. Sígarettureykingar. Munurinn
á tíðni lungnakrabba meðal karla
og kvenna, 6—10 karlar (eftir
heimildum) á móti 1 konu, bendir
til, að á einhverju sviði séu karlar
meira útsettir fyrir carcinogen en
konur. Það hefur verið skýrt með
sígarettureykingum. Almennar
sígarettureykingar karla hófust
fyrr en meðal kvenna; eða í byrj-
un þessarar aldar, en hjá konunum
upp úr fyrra stríði. Aukningin hef-
ur verið gífurleg hjá báðum kynj-
um, jöfn og stígandi (6). Sömu
sögu er að segja frá íslandi, en
hér byrjuðu almennar sígarettu-
reykingar um 20 árum seinna hjá
hvoru kyni, karlar upp úr fyrri
heimsstyrjöldinni og konur á ár-
um seinna stríðs. Tíðni lungna-
krabba fer vaxandi í löndum við
lík skilyrði og hér á landi. Aukn-
ingin á íslandi hefur einnig orðið
mjög mikil, og er nú svo komið,
að carcinoma pulmonum er fjórði
algengasti krabbi hjá körlum, eða
4,86% illkynja æxla, samkvæmt
skrá Krabbameinsfélagsins yfir ár-
in 1955—’59. Tíðnin virðist vaxa
enn, og draga konur á, en þar sem
meðgöngutími lungnakrabba er
talinn 10—15 ár að meðaltali, fell-
ur það inn í kenninguna um að
aðalaukningin stafi af sígarettu-
reykingum, því nú eru liðin 20—
25 ár frá því konur fóru að taka
virkan þátt í reykingum hér á
landi. Þessi svokallaði reykinga-
krabbi er ca. bronchogenis af
frumutýpunni ca. epidermoidis,
eða sá sami og áður var kallaður
námukrabbi, en einnig er ca. ana-
plastica í aukningu. Sem dæmi um