Stuðlaberg - 01.04.2022, Síða 3

STUÐLABERG 1/2022 3
Kveðskapur af léttara taginu
Til lesenda
Á síðasta ári kom út bókin Ekki var það
illa meint, ljóð og lausavísur eftir Hjálmar
Freysteinsson. Bókin er um tvö hundruð
og fimmtíu blaðsíður í stóru broti. Innihald
hennar er að langmestu leyti fullkomlega
alvörulaus galgopaskapur og létt grín enda
fékk bókin afar góðar viðtökur og rokseldist.
Hjálmar var löngu orðinn landsþekktur fyrir
lausavísur sínar sem höfðu birst í bókum,
blöðum og safnritum ýmiss konar oftar en
tölu verði á komið. Vinsældir hans lágu
einkum í tvennu, annars vegar var hann afar
fundvís á fyndnar hliðar á málum og gat
dregið fram sjónarhorn sem komu stöðugt á
óvart en hins vegar var hann orðfær og hafði
sérlega góð tök á bragforminu.
Íslendingar hafa alltaf verið veikir fyrir
alvöruleysinu. Þegar litið er yfir söguna má
sjá að sú tegund kveðskapar, sem hér er rætt
um, hefur fylgt okkur lengi.
Bjarni Borgfirðingaskáld, sem uppi var um
1600, orti öfugmælavísur. Þar tíðkast að hafa
endaskipti á öllum hlutum svo rækilega að
útkoman verður tóm endileysa, skipin hoppa
um fjöllin, selur og hestur þreyta glímu,
maðkarnir saga sundur tré, það er jafnvel
hægt að beisla flærnar og skaflajárna köttinn.
Mikill fjöldi er til af þessum vísum og er talið
að ekki séu þær nærri því allar eftir Bjarna
heldur hafi skrifarar og aðrir eftirkomendur
hans bætt við, í hans nafni. Það bendir til
þess að markaður hafi verið fyrir þennan
kveðskap. Fólk virðist hafa hlegið að þessum
ósköpum og fundist þetta gaman.
Káinn er líklega er frægastur allra okkar
skopskálda fyrr og síðar. Hann var elskaður
og dáður af öllum sem til hans þekktu.
Vísur hans fengu vængi og flugu manna á
milli, voru lærðar og sungnar og skemmtu
fólki beggja vegna Atlantshafsins. Enn er
verið að vitna í Káin, nær níutíu árum eftir
að hann kvaddi þennan heim, og vísur hans
orðnar hluti af sameiginlegum menningararfi
þjóðarinnar.
Marga fleiri mætti nefna. Ísleifur Gíslason
á Sauðárkróki varð landsþekktur fyrir
grínaktugan kveðskap, sama má segja um
Bjarna Jónsson úrsmið á Akureyri, Egil
Jónas son á Húsavík og marga fleiri. Grínið
hrífur, fólk þyrstir í gleðina, alvöruleysið
og hláturinn. Þegar gleðigjafinn Gísli Rúnar
Jónsson leikari kvaddi þetta líf árið 2020
lá eftir hann handrit að fjögur hundruð og
fjörutíu blaðsíðna bók með limrum sem
voru einmitt af þessu tagi. Bókin kom út það
sama ár, seldist upp og var endurprentuð
þegar í stað. Þórarinn skáld Eldjárn hefur
verið meira eða minna á þessum nótum allan
sinn höfundarferil við miklar vinsældir og
að lokum má nefna bók Bjarka Karlssonar,
Árleysi alda, sem kom út árið 2013. Nánast
allt efni þeirrar bókar er glens og grín,
skopstælingar á þekktum kveðskap, gaspur
og kímilyrði, ort af fljúgandi hagmælsku
og orðfærni. Sú bók var endurprentuð sjö
sinnum áður en yfir lauk.
Stundum er gert lítið úr kveðskap sem er
ortur til að koma fólki til að hlæja. Sagt er
að slíkt sé „af léttara taginu“ hvernig sem
ber nú að túlka það. En þá er rétt að hafa í
huga tvennt, annars vegar það að til að gera
fyndna vísu þarf kunnáttu og orðfærni sem
er hreint ekki öllum gefin. Í annan stað skal
á það minnt að fátt er betra fyrir mannlífið
en glens og gamanmál. Vísur grínistanna,
snillinganna sem geta snúið alvörumálum og
áhyggjuefnum upp í gleðilæti og hlátrasköll,
eru perlur sem létta lífið og gera heiminn að
betri dvalarstað. Þegar grannt er skoðað má
auk þess oftar en ekki finna meiri alvöru,
speki og boðskap undir hjúp gamanseminnar
en ætla mætti við fyrstu sýn. RIA.
1. Ar -
2. Af -
i
i
fór
glað -
með
ur
D
afa'
A -
á
ið
sjó,
dró
a
upp
í
úr
fyrst -
þess -
a
um
kast -
kald -
i
a
dró.
sjó.
A D
A
Ar -
sem
i
fyrr
klædd -
í
i
D
sjó -
a
inn
í
sökk
þurrt,
sagð -
all -
i að
ir
bragð -
fór -
i:
u
„Kær -
það -
a
an
þökk.“
burt.
A D
A
Ari fór með afa' á sjó,
a í fyrsta kasti dró.
A sem fyrr í sjóinn sökk
sagði að bragði: „Kæra þökk.“
Afi glaðurA-ið dró
upp úr þessum kalda sjó.
Ari klæddi a í þurrt,
allir fóru þaðan burt.
A
Ása Ketilsdóttir
Þjóðlag
Stemma úr Eyjafirði
(Lagboði: Hyldu ísar hafflötinn)
Tilvalin
s mar-
gjöf
BOKAFELAGID.IS