Bændablaðið - 15.08.2024, Blaðsíða 20

20 Fréttaskýring Bændablaðið | Fimmtudagur 15. ágúst 2024
Koltvísýringur, CO2, er
kolefnissameind samsett úr einni
kolefnisfrumeind og tveimur
súrefnisfrumeindum. Á meðan
menn lifa af því að anda að sér
súrefni, þá lifa plöntur á því
að anda að sér koltvísýringi.
Með ljóstillífun taka plönturnar
koltvísýringinn úr andrúmsloftinu,
kljúfa sameindirnar og nota kolefnið
sem næringu og skila súrefni út í
andrúmsloftið. Koltvísýringur er
því lífsnauðsynlegur plöntunum.
Hann er til staðar í andrúmsloftinu
í ákveðnum styrkleika. Inni í
gróðurhúsum, þar sem þéttleiki
plantna er oft mikill, er hægt að auka
styrkleika koltvísýrings með því að
dæla honum inn í framleiðsluhúsin
í ákveðnu magni. Með því eykst
vöxtur og gæði plantnanna og
starfsemi þeirra verður hraustari sem
skilar sér í meiri og betri afurðum.
Koltvísýringur er því mikilvægt
hráefni í ylræktarframleiðslu.
Oft er talað um kolsýru í þessu
samhengi, eða fljótandi CO2, en til
samræmingar verður hér talað um
koltvísýring.
Framleiðslubrestur
vegna skeytingarleysis
Aðeins eitt fyrirtæki á landinu,
Linde Gas, útvegar koltvísýring
hér á landi. Á undanförnum
árum hefur megn óánægja aukist
meðal viðskiptavina þeirra með
viðskiptahætti fyrirtækisins. Lýsir
það sér meðal annars í skeytingarleysi
gagnvart garðyrkjuframleiðslunni,
þannig fá bændur ekki það magn
af koltvísýringi sem þeir hafa
skuldbundið sig til að kaupa og
afhending hefur verið gloppótt.
„Það hafa komið tímabil
þar sem við fáum annaðhvort
tilkynningu um að ekki sé hægt
að afhenda vöruna, eða þá að það
sé frestun á afhendingu og við
því beðin um að skrúfa niður í
gróðurhúsunum og spara á meðan,“
segir Axel Sæland, formaður
búgreinadeildar garðyrkjubænda
hjá Bændasamtökum Íslands.
Bændur hafi lent í því að
vera koltvísýringslausir svo
vikum skiptir sem hefur bein
áhrif á framleiðslumagn og gæði
afurðanna. Þetta kemur aftur niður á
rekstraröryggi garðyrkjustöðvanna.
Axel segir að Linde Gas hafi
sett fyrir sig skort á koltvísýringi.
„Þeir vitna yfirleitt í þá borholu
sem þeir hafa verið að vinna úr hér
á landi,“ segir Axel og vísar þar
í Hæðarenda í Grímsnesi. „Þeir
segja að borholan sé ekki að sinna
því sem þeir vonuðust til. Þá hefði
maður haldið að innflutningur
ætti að koma í staðinn, þótt
það sé bagalegt að flytja inn til
landsins koltvísýring. En þetta er
nauðsynleg vara og maður hefði
ætlast til þess að fyrirtækið myndi
sinna sínu hlutverki, því það hefur
augljóslega leiðirnar til að tryggja
sér koltvísýring.“
Axel bendir á að fyrirtæki
sem séu með einokun á markaði
lúti ákveðnum skuldbindingum
gagnvart markaði.
„Markaðurinn er í dag háður
þessu fyrirtæki á Íslandi. Þeir þurfa
að vanda til verks og það á að vera
viðskiptavinum til góða að geta
leitað til trausts aðila.“
Viðskiptalegur aulaháttur
„Við erum að keyra 800–900 ppm
í húsunum. Í andrúmsloftinu er
styrkurinn um 430 ppm,“ útskýrir
Hafberg Þórisson, forstjóri
garðyrkjustöðvarinnar Lambhaga
sem framleiðir salat. Þegar
framleiðsluhúsin hafi engan auka
koltvísýring séu plönturnar fljótar að
nýta það sem til er í andrúmsloftinu
og styrkur koltvísýrings fellur.
„Og þegar ppm-ið er komið niður
í tvö hundruð, eins og oft hefur
átt sér stað, þá er enginn vöxtur í
plöntunum.“
Hafberg segir að sér virðist sem
forsvarsmenn Linde Gas átti sig
ekki á þeim vanda sem upp komi í
framleiðslunni þegar stöðvar verða
koltvísýringslausar. Hann hafi
ekki fengið það magn sem hann
hafi samið um og hafi orðið fyrir
fjárhagslegu tjóni vegna þessa.
„Við notum nær tíu tonn á
mánuði. Í tönkunum eru sjálfvirkir
mælar sem gefa boð í stöðvarhúsið
til þeirra og þá eiga þeir að koma og
afgreiða mig.“ Það hafi hins vegar
ekki gengið eftir og segir Hafberg
þetta afskiptaleysi valda því að
hann vilji geta leitað til annarra
aðila sem afhenda koltvísýring á
öruggari hátt.
„Ég ætla mönnum ekki að þeir
séu illir út í okkur. Þetta er bara
viðskiptalegur aulaháttur sem
kemur illa niður á okkur.“
Stórfyrirtæki í einokunarstöðu
Árið 1983 var borað fyrir heitu
vatni að Hæðarenda í Grímsnesi.
Í vatninu sem fannst kom gas sem
reyndist vera nær hrein kolsýra. Sett
var upp vélasamstæða og fyrirtækið
Kolsýruvinnslan var stofnað árið
1988 sem seldi garðyrkjubændum
og drykkjarvöruframleiðendum
koltvísýring.
ÍSAGA er fyrirtæki sem
stofnað var árið 1919 í samstarfi
við sænska fyrirtækið AGA.
Fyrirtækið starfaði á markaði fyrir
innflutning, framleiðslu, sölu, leigu
og dreifingu á gashylkjum, gasi og
öðrum lofttegundum.
Árið 1998 keypti ÍSAGA
verksmiðjuna á Hæðarenda og lagði
um leið niður efnaverksmiðjuna
Eim sem fyrirtækið hafði keypt árið
1994. Eimur framleiddi koltvísýring
í Þorlákshöfn. Var þá öll framleiðsla
og sala á koltvísýringi komið undir
eitt fyrirtæki.
Árið 1999 keypti þýska
efnafyrirtækið Linde fyrirtækið
AGA og eignaðist þar með ÍSAGA.
Árið 2012 tók ÍSAGA svo yfir
viðskiptasamninga og lausafé
fyrirtækisins Strandmöllen ehf.
sem seldi hér lofttegundir fyrir
málmiðnað og heilbrigðisgeirann.
Við þá yfirtöku myndaðist
einokunarstaða á markaði hér
á landi, að því er fram kemur í
ákvörðun Samkeppniseftirlitsins
nr. 15/2013.
Árið 2020 var nafni fyrirtækisins
ÍSAGA breytt í Linde Gas. Linde
hafði runnið saman við bandaríska
gasfyrirtækið Praxair árið 2018.
Samsteypan Linde plc er því
langstærsta gasfyrirtæki í heimi
og raðar sér árlega á lista stærstu
fyrirtækja jarðar. Á vef félagsins
segir að starfsemi fyrirtækisins sé í
yfir hundrað löndum og hjá því starfi
yfir áttatíu þúsund manns.
Höfuðstöðvar Linde Gas á Íslandi
eru við Búðarhellu í Hafnarfirði en
skráðir eigendur fyrirtækisins eru
sænskir; þeir Jonas Anders Nyström,
Robin Lars Olofsson og Klas Fredrik
Stylander. John Olander er forstjóri
Linde Gas.
Guðrún Hulda Pálsdóttir
gudrunhulda@bondi.is
Skortur á koltvísýringi og óöryggi við afhendingu hans hefur hamlandi
áhrif á ylræktarframleiðslu á Íslandi. Bændur segja að fyrirtækið Linde
Gas notfæri sér markaðsráðandi stöðu sína á vafasaman hátt. Einn
garðyrkjubóndi fékk nóg og tók málið í sínar eigin hendur.
Garðyrkja:
Óeðlileg einokun á koltvísýringsmarkaði