Fróðskaparrit - 01.01.1978, Page 49

Forn búseting í Føroyum
57
í teimum flestu býlingunum finna vit sostatt kongsfesti og
ognarhús hvørt um annaS. Nakrir fáir býlingar hava tó í
søguligari tíS veriS óbýttir, men í hesum førum hevur býling-
urin altíS veriS ein kongsgarSur ella í einstøkum førum ein
aSalsgarSur. Á sama hátt kunnu vit finna einstakar bygdir,
sum eru óbýttir kongsgarSar.
Spurningurin er nú, hvussu henda búsetingarskipan viS
bygdum býttum í býlingar, sum aftur eru býttar í hús viS
størri ella minni tali av smábýttum jarSarpettum í húsinum,
er framkomin, tí taS er greitt, at tann fløkjasliga búsetingar-
og jarSarskipan, vit finna í føroyska bóndasamfelagnum fyri
200 árum síSan og enn í dag í bygdum, sum ikki eru útskiftar,
ikki er løgd soleiSis til rættis av skilamonnum. Henda skipan
má vera úrslitiS av broytingum, sum eru farnar fram gjøgnum
øldir, og orsøkin til hesar broytingar kann neyvan vera annaS
enn arvaskifti.
í doktararitgerS síni hevur Chr. Matras professari viSgjørt
føroysku búsetingarsøguna, grundaS á staSanavnagransking
(Matras 1932: 13—24). Chr. Matras hugsar sær, at hvør ein-
støk bygd einaferS hevur veriS ein garSur, men samstundis
vísir hann á, at teir upprunaligu landnámsgarSarnir hava
rokkiS um fleiri bygdir, í summum førum heilar oyggjar, tí
taS ber til at vísa á, at summi bygdanøvn eru upprunalig og
onnur yngri í mun til teirra. Slíkar yngri bygdir eru fram-
komnar viS sundurbýting av upprunaliga landnámsgarSinum.
Næsta stigiS í sundurbýtingini er so, at bygdin verSur skift
sundur í fleiri garSar, sum gerast grundarlagiS undir býling-
unum. At enda verSa húsini ella stovurnar stovnaSar viS
sundurbýtmg av býlinginum.
Hetta mynstriS, sum Chr. Matras setti upp, hevur veriS
góStikiS av øllum granskarum, og lati taS verSa sagt beinan-
vegin, at heldur ikki eg ivist í, at taS er soleiSis, broytingarnar
eru farnar fram. Men nær hendu tær? Chr. Matras sigur einki
um, nær hann heldur, at stovnanin av bygdum er liSug, men
søgumaSurin Róland Waag Høgnesen (1971:2) metir, at bert
helvtin av føroysku bygdunum vóru stovnsettar um 13—1400.
5 — Fróðskaparrit