Fróðskaparrit - 01.01.1978, Qupperneq 61

Forn búseting í Føroyum
69
til broytingarnar í ognarviðurskiftunum og tí eisini í búset-
ingarviSurskiftunum.
JarSarbøkurnar eru partur av tí roknskapi, sum fúti førdi
yvir inntøkur og útreiSslur kongs av Føroyum. JarSarbøkur
vórSu skrivaSar á hvørjum ári frá 1584 og fram til 1653, og
nógvar av teimum eru til enn. Úr GabelstíSini er eingin jarSar-
bók varSveitt, men í 1705 taka tær viS aftur og eru flest allar
varSveittar á Landsskjalasavninum fram til 1902.
1 jarSarbókunum finna vit yvirlit yvir inntøkur kongs av
kongsjørSini, kongsskattinum og pantijørSini. Fyri til fulnar
at kunna nýta hesar keldur til granskingar av búsetingar- og
jarSarviSurskiftum mugu vit gera okkum greitt, hvat enda-
máliS viS hesum yvirlitum er. Yvirlitini yvir kongsjørSina
valda ikki stórar trupulleikar. Her finna vit alla ta jørS, sum
kongur eigur í Føroyum, hvørt festi oftast nevnt undir tí býl-
ingi, har taS hoyrir heima, viS navni festarans, markatali og
innstøSu. Harumframt er førd leiga av jørS og innstøSu og
kongsskatturin, sum festarin letur. Størsti parturin av kongs-
jørSini er gamalt kirkjugóSs, sum kongur ognaSi sær undir
trúbótini, og har afturat nakaS av miSaldar kongsjørS. Panti-
jørSin veldur heldur ongar trupulleikar. Hetta er ognarjørS,
sum er sett kongi í veS, og sum leiga verSur goldin av. NakaS
av hesi jørS verSur síSan loyst aftur, meSan onnur pantijørS,
iS ikki verSur loyst, sum frá líSur verSur roknaS sum kongs-
jørS. 1 jarSarbókunum stendur, hvør hevur pantijørSina í hond-
um, markataliS og leigan, iS goldin verSur.
Trupulleikarnir viS at nýta jarSarbøkurnar í søgugransking
standast av kongsskattinum. LJmframt kongsbøndurnar, sum
flest allir lata kongsskatt, verSur ein mongd av øSrum monn-
um nevndir, sum eisini lata skatt. Summir reirra eru kongs-
bøndur har um framt, men aSrir eru einans nevndir sum skatt-
gjaldarar. Men hvør er hesin kongsskatturin? Hvør er uppruni
hansara? Hvørjum verSur skatturin latin av? Og hvussu verSur
hann álíknaSur? Hesir spurningar eru ongantíS viSgjørdir, og
fyrr enn greiSi er fingin á kongsskattinum ber illa til at nýta
jarSarbøkurnar sum keldu til jarSar- og búsetingarsøgu uttan
viS størsta fyrivarni.