Helgarpósturinn - 30.11.1979, Side 25

25
—he/garpásturinn. Föstudag
ur 30. nóvember 1979
ST/KLAÐ / JÓLABÓKAFLÓÐINU
Komið að nýliðunum
Ég hef þá minnzt þeirra þingmanna
Framsóknarflokksins, sem einhvern
þingmannsferil áttu að baki, þegar Al-
þingi kom saman sumariö 1931. Það voru
þeir, sem mótaö höfðu stefnu og störf
flokksins að undanförnu. En svo voru það
viö nýliðarnir fimm að tölu. Skal nú farið
nokkrum orðum um þá.
Vil ég þá fyrst nefna Björn kaupfélags-
stjóra Kristjánsson á Kópaskeri, þing-
mann Norður-Þingeyinga. Björn var þá
rúmlega fimmtugur að aldri, hár maöur
vexti, fremur feitlaginn, ljós yfirlitum.
Andlitsdrættir báru mjög ættarmót Vik-
ingavatnsættarinnar.
Ráðamikil
héraðshöfðingi
Fyrirmennskusvipur var á Birni.
Leyndi það sér ekki, aö þar fór maður,
sem hafði mikil mannaforráö i héraði,
enda var það svo, að Björn hafði þá um
langt skeiö verið héraðshöfðingi. Miklar
umbætur höfðu hin siðustu ár verið gerðar
á félagssvæði Kaupfélags N.-Þingeyinga.
Var Björn kaupfélagsstjóri frumkvööull
þeirra. Hann mun hafa veriö nokkuð ráö-
rikur, en fór alltaf vel með vald sitt. Björn
var mjög geðrikur maður og alltaf eitt-
hvað órólegt við hreyfingar hans og fram-
komu. Ekki var Björn mikill ræðumaður,
en talaði alltaf af hita og sannfæringar-
krafti. Björn var einhver mesti heiðurs-
maður sem ég hef kynnzt. Strangheiðar-
legur til orös og æðis, var hann þvi meir
virtur, sem menn kynntust honum nánar.
Asnaspark Jónasar
Benedikt Sveinsson hafði um langt skeið
veriö þingmaöur N.-Þingeyinga og hin
siðustu árin talizt til Framsóknarflokks-
ins, þótt ekki væri hann stranglega flokks-
bundinn. Jónas Jónsson heimtaði, að
Benedikt yrði látinn vikja, og fékk Björn
til þess að bjóða sig fram á móti frænda
sinum, Benedikt bauð sig þvi einnig fram
sem Framsóknarmaður en féll með til-
tölulega litlum atkvæðamun. Þetta frum-
hlaup Jónasar varð til þess að spyrna öllu
fólki Benedikts frá Framsóknarflokkn-
um, en áður voru synir hans mjög nærri
okkar flokki. Ég tel að Jónas hafi þarna
gert eitt sitt mesta asnaspark, þvi að
sennilega hefði verið hægt að tryggja þá
Benediktssyni, ef ekki hefði á þennan hátt
verið sparkað i föður þeirra.Ég tel þvi að
hér hafi verið framin stjórnmálaleg af-
glöp, þótt það skuli viðurkennt, að Björn
Kristjánsson var i alla staöi hinn prýði-
legasti þingmaður, til sóma fyrir stétt
sina og hérað.
útvarpsstjórinn
kom, sá og sigraöi
Sá, er mér verður næst að nefna af hin-
um nýju þingmönnum, er Jónas Þor-
bergsson, þingmaður Dalamanna. Viö
Jónas erum báðir Þingeyingar, annar al-
inn upp i Mývatnssveit en hinn i Reykja-
dal, og þekktumst þvi nokkuð. Jónas er
nokkrum árum eldri en ég, var þá 46 ára.
Jónas er fremur hár maður vexti, grann-
vaxinn og svarar sér vel, holdskarpur alla
ævi. Skollitaður á hár. Andlitsdrættir ó-
reglulegir og lýsir sér nokkur skortur á
festu. Jónas er fluggreindur, ágætlega rit-
fær, en minni ræðumaöur, sem að nokkru
stafar af þvi, að röddin er veik og hás og
fellur því ekki vel að efni til máls. Jónas
hafði i mörgu brotizt um dagana. Ólst upp
i sárri fátækt og á hálfgeröum flækingi.
Með dugnaði aflaði hann sér nokkurrar
menntunar, fór siðan til Ameriku og var
þar nokkur ár. Jónas kom heim um það
bil, sem verið var að undirbúa stofnun
Framsóknarflokksins. Hann gerðist rit-
stjóri Dags 1917 og var það I 10 ár. Hann
var án efa langritfærasti maöur, sem þá
fékkst við blaðamennsku, og festi Dag svo
i sessi, að hann býr aö þvi enn. Þegar
Framsóknarflokksstjórnin var mynduð
1927 og Tryggvi Þórhallsson varð að láta
af ritstjórn Timans, var Jónas ráöinn rit-
stjóri að blaöinu.
Það var nafni hans Jónsson, sem þvi
réð. Þau ár var mjögdátt með þeim nöfn-
um, stóðu þeir saman að hverju máli, og
svo var það enn 1931 i þeim átökum, sem
þá áttu sér stað. Arið 1930 var svo Jónas
Þorbergsson skipaður útvarpsstjóri, þeg-
ar Rikisútvarpið hóf starf. Þeirri ráðstöf-
un var tekið afar illa af Sjálfstæðisflokkn-
um, var Jónas affluttur og rógborinn sem
mest mátti verða, en það spillti ekki fyrir
honum hjá almenningi. Frami Jónasar
Þorbergssonar hafði þvi verið skjótur,
þar sem hann var kominn i eitt æösta em-
bætti landsins. Þar við bættist svo, að i
kosningunum 1931 vann hann Dalasýslu af
Sjálfstæðisflokknum meö allverulegum
atkvæðamun, en Sigurður Eggerz var þar
i kjöri á móti. Jónas Þorbergsson, kom
þvi þarna inn á þing með mjög sterka að-
stöðu vegna þess, sem á undan var; gengið.
Ég var góður kunningi Jónasar og hef á-
vallt veriö, gladdist yfir frama hans og
hugði gott til samstarfs viö hann. En ekki
gat mér dulizt það, að á ýmsu gat oltið um
gengi Jónasar. Hann skorti tilfinnanlega
hæfileika til þess að greina á milli mála.
Þess vegna gátu honum orðið á hinar ó-
trúlegustu skyssur i opinberu lifi.
Staupastór máivíkingur
Bergur Jónsson sýslumaöur i Patreks-
firði var kosinn þingmaður Barðstrend-
inga árið 1931. Hákon bóndi Kristófersson
i Haga haföi um langt skeið verið þing-
maður þeirra, en nú fell hann með mestu
ósköpum, svo að Bergur hafði tvöfalt
atkvæðamagn á við Hákon. Bergur var
ungur að aldri, aðeins 32 ára, hár maöur
vexti, þrekinn og herðabreiöur, dökkur
yfirlitum, friður, en þó mikill i andliti.
Hinn glæsilegasti maður hvar sem á hann
var litið. Bergur var prýðilega gefinn,
ræðumaður góöur, rökfastur og talaði
skipulega. En nokkuð bar á þvi þá þegar,
að Bergur fengi sér heldur mikið i staup-
inu, en það átti þó eftir, þvi miður að
koma betur i ljós siðar.
Vígöur og vopnf imur þingmaöur
1 Rangárvallasýslu var afarhörð kosn-
ingabarátta 1931. Sjálfstæðismenn höfðu
haft kjördæmið. Nú voru i kjöri af þeirra
hálfu Jón ölafsson bankastióri, og Pétur
Magnússon, en frá Framsóknarflokknum
séra Sveinbjörn Högnason á Breiðaból-
stað og Páll Zóphóniasson ráöunautur.
Jón hélt fyrra sætinu, en séra Sveinbjörn
kom i þingiö sem annar þingmaður
Rangæinga. Séra Sveinbjörn Högnason
var glæsilegur maður, hann var þá 33 ára,
meðalmaður vexti, sva'raði sér vel,
snöggur i hreyfingum, friður sýnum.
skarpleitur og gcannholda. Skapmikill
var séra Sveinbjörn, málafylgjumaður
mikill, öruggur og harðskeyttur i sókn og
vörn. Séra Sveinbjörn hafði mikla unun af
þvi að ráðast á andstæðinga sina I orða-
sennu og fylgdi þá ávallt fast eftir. Séra
Sveinbjörn var skarpgáfaður og prýðilega
menntaður. Voru þvi bundnar miklar
vonir viö hann sem stjórnmálamann.
Þrír góðir glasavinir
Ég tel það ekki ofmælt, að Framsóknar-
flokknum hafi bætzt góður liðsauki, þar
sem voru hinir fimm nýju þingmenn á
sumarþinginu 1931. Viö héldum allfast
saman, vorum allir mjög á móti öllu
makki við Sjálfstæðisflokkinn og Jónasi
mjög fylgispakir, þótt ekki liöi á löngu áö-
ur en ágreinings fór að verða vart einnig
milli okkar og Jónasar. Sérstaklega vor-
um við Bergur og Sveinbjörn oft saman og
fengum okkur þá stundum i staupinu,
þótti þeim það báöum gott — og helzt til
um of. Ég þoldi vin mjög vel og drakk oft-
ast þannig, að ég hafði fullt vald yfir mér.
Máttarstólpar andstæöinganna
Ég mun nú ekki gera annarra flokka
þingmönnum sömu skil og þeim flokks-
bræðrum minum. Þó vil ég nefna helztu
þingmenn hinna flokkanna á þinginu 1931.
Formaður Sjálfstæðisflokksins var Jón
Þorláksson, harðgreindur maður og mún
hafa viljað reka heiðarlega pólitik á sina
visu. Hann stofnaði fhaldsflokkinn um
1924 og mun hafa ráðið nafninu. Arið 1929
skipti flokkurinn um nafn og nefndi sig þá
Sjálfstæðisflokk. Jón mun hafa verið á
móti þessari nafnbreytingu, þótt hann
yrði i minni hluta. Ólafur Thors var þá að
ná völdum i flokknum, og munu hafa ver-
ið allmikil átök milli þeirra, þótt ekki
væri fyrir opnum tjöldum. ólafur Thors
er einhver sérkennilegasti stjórnmála-
maður, sem upp hefur skotið meö þjóð-
inni. Hann virðist vera ábyrgðarlaus
glanni og hinn mesti gapuxi, en er þó
klókur að vissu leyti og hefur sérstakt lag
á að umgangast fólk persónulega.
Þriðji aðalforingi Sjálfstæðismanna,
Magnús Guðmundsson, samþingismaður
minn, virtist að engu leyti nema meðal-
maður, en var i raun starfsmaður mikill,
svo að þeir, sem kynntust honum, hlutu að
meta það mikils. Magnús var mikill
samningamaður, og vildi ávallt vera til-
lögugóður, en lenti alloft I alls konar
makki, sem leiddi hann i hálfgeröar ó-
göngur. Magnús Jónsson prófessor, sem
oftast var nefndur dósent eöa „dósi”,
hafði sig þá mikið í frammi. Talaöi geysi-
mikið, en mál hans virtist oftast vera al-
vörulaust eða alvörulitið glamur — rétt-
nefnt kjaftæði. Magnús var fjölmenntaður
maður og skemmtilegur i persónulegri
viðkynningu. I deilum á Alþingi var hann
hverjum manni illoröari I garð Fram-
sóknarmanna. Þá komu þeir til þings nú
Einar Arnórsson og Jakob Möller, rúm-
lega fimmtugir að aldri, báðir höfðu veriö
þingmenn áður, en hvorugur þó siðustu
árin. Hæfileikamenn hvor á sina visu, en
þó ólikir um margt.
Bændadeild Sjálfstæöisflokksins var
ekki stór þá. Pétur Ottesen þingmaður
Borgfirðinga, var eini bóndinn i þeirra
flokki, dugnaöarmaður, ihaldssamur um
flest og þá orðinn þingvanur, þvi að hann
haföi setið lengi á þingi. Þröngsýni og i-
haldssemi Péturs hefur minnkað með
aldrinum — öfugt viö það, sem flestum
fer. — Sjálfstæðisflokksmenn höföu þá 14
þingmenn.
Viöskotaillir Alþýðuf lokksmenn
Alþýöuflokkurinn var ekki fjölmennur,
fjórir þingmenn. Jón Baldvinsson var for-
maður flokksins. Lágvaxinn, feitur, blið-
ur og brosandi, greindur maður og klókur
fyrir sinn flokk, ef um einhverja samn-
inga þurfti að fjalla. Héðinn Valdimars-
son þingmaður Reykvikinga, greindur og
menntaöur vel, en óþjáll og staurslegur.
Talið var að Héðinn vildi vikja Jóni Bald-
vinssyni til hliðar og taka stjórn flokksins
i sinar hendur. Haraldur Guðmundsson,
frændi minn, var þá þingmaður Seyðfirð-
inga, Harðgreindur maður og ávallt til-
lögugóður, en oft með óþarflega miklar
vangaveltur. Loks var svo Vilmundur
Jónsson, landlæknir, sem þá náði kosn-
ingu á Isafirði, greindur maður, en sérvit-
ur um margt. — Um þessar mundir var
illt milli Alþýðuflokksins og Framsóknar-
flokksins — og ekki um neina samvinnu að
ræöa vegna þeirra atburða sem leitt höfðu
til þingrofsins.
úlfakreppan á
þingf lokksfundum
Frá þessu sumarþingi eru mér flokks-
fundirnir sérstaklega minnisstæðir. Við,
þessir 23 þingmenn Framsóknarflokks-
ins, héldum okkar fundi uppi i Hlaðbúð i
Alþingishúsinu. Tryggvi var formaður
flokksins og stjórnaöi fundum. Þeir voru
oft haldnir þrisvar til fjórum sinnum i
viku, oftast á kvöldin eftir mat og stóðu
oft i 3-4 klst. Það eru einhverjir leiöinleg-
ustu fundir, sem ég hefi kynnzt. Verkefn-
in, sem leysa þurfti, voru aöallega þessi:
Tryggvi og Sigurður Kristinsson voru i
stjórn, en yfirlýst, að það væri aöeins til
bráðabirgöa. Andstöðuflokkar okkar
höfðu samtök um að hindra setningu fjár-
laga, til þess að knýja okkur til undanláts
i kjördæmamálinu. Allt var þetta saman
tvinnað og mikið vandamál.
Tryggvi sagöi næraldrei neitt
Þaö alvarlegasta var þó, aö flokkurinn
var raunverulega klofinn. Fund eftir fund
var rifizt fram og aftur. Tryggvi sagði hér
um bil aldrei neitt, sat og þumbaðist. Jón-
as hélt þrumandi skammaræður, Jón i
Stóradal og Asgeir töluðu mest á móti.
Jónas vildi þá ekki slá af i neinu, en gat þó
ekki bent á nein ráð til að leysa þá hnúta,
sem héldu öllu föstu. Jónas þóttist þá viss
um, að andstæðingar sinir innan flokks
hefðu af lævisi unnið að þvi, að hann færi
úr stjórninni, meöan þingrofsuppþotið
stóð yfir, og ætluðu sér svo að hindra það
að hann kæmist aftur i rikisstjórnina.
Þetta eitraði hug Jónasar æ meir. Okk-
ur, hinum nýju þingmönnum leizt ekki á
blikuna.
Steingríms saga
eftir Steingrim Steinþórsson
Lá 25 ár í skúffum
Búnadarfélagsins
— Upphafið aö þessari útgáfu
var eiginlega það, að Steingrlm-
ur afhenti Búnaðarfélagi
islands minningablöð sln á
sjötugsafmæli sinu og ætlaöist
til að það gæfi þau út. Þaö varð
hinsvegar ekkert af þvl, og blöð-
in láguhjá Búnaðarfélaginu I 15
ár. Þá afhenti Halldór Pálsson,
eftirmaður Steingrims hjá Bún-
aöarfélaginu fjölskyldu hans
blöðin. Fjölskyldan samdi slöan
viö örlyg Hálfdánarson um, aö
hann tæki aö sér útgáfuna.
Þannig segist Andrési
Kristjánssyni frá tildrögum
þess, að ráðist var I útgáfu ævi-
minninga Steingrims Steinþórs-
sonar, fyrrum forsætisráðherra
og búnaöarmálastjóra, Stein-
grímssögu.
— örlygur baö mig að fara
yfir handritið, sem var ekki full-
komlega frá gengið frá hendi
Steingrims, og það varð að ráöi
eftir athugun mina, aö örlygur
stæði að þessari útgáfu lika. Viö
fórum siðan yfir handritið og
samræmdum rithátt og felldum
niður einstaka orð og setningar,
en breyttum efnislega engu,
segir Andrés.
— Meðal þesssem við felldum
niður eru lýsingar á ýmsu þvi,
sem ekki skilst á sama hátt nú
og þegar það var skrifað. Gerir
kröfu til þess aö lesandinn sé vel
heima I dægurmálum þess tima.
Það sem út kemur á bók nú er
aðeins helmingurinn af handriti
Steingrims. Þeir Andrés og
örlygur hafa þegar farið i gegn-
Andrés Kristjánsson
um öll minnisblööin, og i ráöi er
aö gefa seinni helminginn út á
næsta ári.
Kafli sá sem birtist hér fjallar
um sumarþingið áriö 1931, og er
að mestu leyti lýsingar á alþing-
ismönnum, mest flokksbræör-
um Steingrims.
-ÞG

<x>

Rafvélar og stýringar
Ármúla 38 — Reykjavik — simi 38850.
Tökum að okkur uppsetningu, viðhald og
hönnum hverskonar stýrisása fyrir raf-
vélar og vélasamstæður.
Einnig setjum við upp dyrasima og önn-
umst viðhald á þeim.
Góð þjónusta. Vanir menn.
Simi 38850.