Helgarpósturinn - 03.10.1980, Side 2

Föstudagur 3. október 1980. helgarpósturirirL.
Stjórnsýsluendurskoðun
Ríkisendurskoðunar
leiðir í Ijós umtalsverðar
veilur í innri og ytri gerð
Orkustofnunar
HITNAR
ORKUS
b? • ••
„Geturöu sagt mér hvar ég finn
skrifstofu orkumálastjóra”,
spuröi blaöamaöur Helgarpósts-
ins einn starfsmann Orkustofn-
unar, er hann leitaöi skrifstofu
þess fyrstnefnda i húsnæöi Orku-
stofnunar aö Grensásvegi 9. ,,Æ,
ég veit þaö ekki,” svaraöi starfs-
maöurinn um leiö og hann stimpl-
aöi sig út úr vinnu þann daginn.
„Þeir vita þetta eflaust á
efri hæöinni, þar er nefnilega
skrifstof uhaldiö.’ ’
Svo mörg voru þau orö og þaö
var ekki laust viö aö blaöamaöur
undraöist nokkuö þá staöreynd,
aö starfsmaöur Orkustofnunar
vissi ekki hvar orkumálastjóra —
yfirmann hans — væri aö finna,
enda þótt aöeins ein hæö skildi þá
aö.
Þetta er þó ef til vill talandi
dæmi um þaö ástand, sem rikir á
Orkustofnun f dag. 1 áfanga-
skýrslu sem rikisendurskoöun
hefur tekiö saman vegna stjórn-
sýsluendurskoöunar á Orkustofn-
un, kveöur viö sama tón. Þar seg-
ir m.a. um atriöi sem flokkast
undir sama þáttinn og hér var
nefndur aö framan: Yfirstjórn
stofnunarinnar, og þá sérstaklega
orkumálastjóri, spannar ekki al-
hliða stjórnun á stofnuninni.
— Skipulagsuppbygging stofn-
unarinnar svarar ekki til stjórn-
unar — og starfshátta, sem meöal
annars stafar af þvi, aö ekki hafa
veriö geröar breytingar á skipu-
lagi Orkustofnunar á áratugnum
1970—1980, þrátt fyrir gifurlega
aukningu starfsiiös og verkefna.
— Lóörétt samhæfing er I mol-
um, þ.e.a.s. eölilega samvinnu og
tjáskipti vantar á milli þrepa i
hinu stigskipta stjórnkerfi.”
Þessi dæmi Ur skýrslu rikis-
endurskoöunar, eru aöeins fá af
mörgum sem nánar veröur litiö á
i eftirfarandi athugun á ytri og
innri gerö Orkustofnunar.
Skýrsla þessi, áfangaskýrsla, er
samin i april og mái 1980 og af
Rúnari Bj. Jóhannessyni i sam-
ráöi viö stjórnendur og nokkra
aöra starfsmenn Rikisendur-
skoöunar. Aö auki fylgja
samantekt Rúnars, greinargeröir
stjórnenda og starfsmanna um
hlutverk og vandamál Orkustofn-
unar.
Þaö skal tekiö fram, aö þessi
skýrsla hefur enn ekki komiö
fyrir almenningssjónir og þvi
merkt sem trúnaöarmál. Hins
vegar hefur Helgarpósturinn
komist yfir eitt eintak ský.rslunn-
ar og telur blaöiö aö málefni
Orkustofnunar sem rikisstofn-
unar eigi erindi til almennings
ekki siöur en til fárra útvalda. Þvl
veröur óhikaö vitnaö i
margnefnda skýrslu hér á eftir,
enda veröur ekld annaö sagt en aö
ýmislegt þaö sem fram kemur i
þessum skjölum veki furöu'hve
margir þættir f stjórnun stofn-
unarinnar eru taldir i allt annaö
en góöu lagi.
Ef örlitiö er frekar litiö a
samskipti yfir — og undirmanna
stgfnunarinnar, sem minnst var á
he"r aö framan, þá talar vinnu-
hópur sérfræöinga á Orkustofnun
mjög tæpitungulaust um tengsla-
leysi almennra starfsmanna og
yfirstjórnar stofnunarinnar. Þar
segir m.a.:
— Eitt höfuövandamál OS
(Orkustofnunar) er óvirk yfir-
stjórn stofnunarinnar. Kemur
þetta fram á margvislegan hátt
og veröa hér rakin nokkur dæmi:
1. Tengsl yfirstjórnarinnar viö
almenna starfsmenn eru
ákaflega takmörkuö. Starfsmenn
fá litlar sem engar upplýsingar
frá stjórn stofnunarinnar um
ákvaröanir hennar og iöulega er
ekki leitaö eftir áliti starfsmanna
þegar ákvaröanir eru teknar,
jafnvei þótt um sé aö ræöa
málefni sem snerta þeirra sér-
sviö. Einnig viröist stjómin vera
illa upplýst um mörg þau störf
sem fram fara á stofnuninni.
Þetta veldur margsháttar mis-
skilningi og stuölar aö röngum
ákvöröunartökum stjórnarinnar.
Þaö telst til undantekninga ef
starfsmenn fá greiö svör viö
fyrirspurnum sínum og mála-
Ieitunum til stjórnar stofnunar-
innar, hvort sem þær eru bornar
fram skriflega eöa munnlega....
Þarna eru allalvarlegar ásak-
anir fram bornar af undirmönn-
um á yfirmenn sina. Jakob
Björnsson orkumálastjóri var um
þaö spuröur hvort sérfræöingar
stofnunarinnar væru li'tt eöa ekki
haföir meö I ráöum, þegar
ákvaröanir væru teknar innan
Orkustofnunar Jakob sagöi:
„Abyrgöin þegar ákvaröanatökur
eru annars vegar er á minum
höndum og því hlýtur úrslitavald-
iöaö vera i mlnum höndum. Vald
ogábyrgölveröaaöfylgjastaöJíins
vegar vlsa ég þvl frá, aö hér inn-
an stofnunar sé ekki valddreifing
eöa aö ekki sé haft samráö og leit-
aö álits sérfræöinga áöur en
mikilvægar ákvaröanir eru
teknar. Mlnar ákvaröanir eru
náttúrlega teknar á grundvelli
rannsókna, sem minir sér-
fræöingar hafa innt af hendi og ég
fullyröi aö f 95% tilfella eru engar
deilur um niöurstööur og mlnar
ákvaröanir fara þá saman viöálit
sérfræöinga hér á stofnuninni.
Eini ágreiningurinn sem orö er á
gerandi er viövikjandi Kröflu-
virkjun og um þau mál hafa
fjölmiölar fjallaö.”
Jakob benti einnig á, aö sér-
fræöingar innan stofnunar heföu
kannski ekki heildarsýn yfir alla
þætti einstakra mála, en horföu á
þaö frá þröngu sérfræöisjónar-
miöi.
Þarna kemur greinilega
skoöanaágreiningur I ljós á milli
orkumálastjóra og sérfræöinga
Orkustofnunar. ónefndur
almennur starfsmaöur á Orku-
stofnun, sagði i samtali viö
Helgarpóstinn, aö því væri ekki
aö neita aö andrúmsloftiö á Orku-
stofnun heföu mjög breyst til hins
verra hin slöustu ár. „Meö
Kröfluævintýrinu og þeim deilum
sem upp spruttu vegna Kröflu-
virkjunar, bæöi meöal starfs-
manna Orkustofnunar sem og
annars staöar, fór aö slga á
ógæfuhliöina og hefur enn ekki
gróiö um heilt og þvl stirfni tals-
verö 1 samskiptum yfirstjórnar
og sérfræöinga stofnunarinnar,”
sagöi þessi starfsmaöur, em vildi
ekki láta nafns síns getiö vegna
þess, ,,aö ég óttast aö ég veröi þá
brennimerktur af yfirstjórn
Orkustofnunar”.
Fyrrum starfsmaöur Orku-
stofnunar tók þó fram aö gagn-
rýni undirmanna beindust ekki
endilega gegn orkumálastjóra
sem sllkum. „Ég hef aldrei heyrt
þvi fleygt aö þaö sé eitthvert
þjóöþr.ifamálaöskiptaummann í
starfi cr'kumálastjóra og aö þaö
leysi sjálfkrafa allan vanda,”
sagöiþessi maöur. „Þetta er flók-
iösamspilmargra þátta og ég hef
heyrt þaö á mlnum fyrri starfs-
mönnum á Orkustofnunar, aö
þeir eru fullir vonar um aö stjórn-
sýsluendurskoöun Rlkisendur-
skoöunar kom til meö aö hrista
upp í þessum málum öllum og
hún veröi til þess aö starfsandinn
fari aftur I þaö ágæta horf, sem
var áöur en Kröfludeilur fóru aö
skjóta upp kollinum.”
1 skýrslu Rikisendurskoöunar
er þaö nefnt að forstööumenn
einstakra deilda álita, aöþeir hafi
viöunandi frjálsræöi viö verk-
efnalega stjóm deildanna. Þá
segir: — Allar stærri ákvarðanir
eru þó lagöar fyrir orkumála-
stjóra og/eöa bornar upp á
miövikudagsfundi. (þ.e. fundur
forstööumanna OS — ath.s. HP.).
Starfsmenn taka einnig fram, aö
þeir telji sig geta framkvæmt
dagleg störf nokkuö sjálfstætt, en
vilja þó ekki kalla sllkt frjálsræöi
I starfi, heldur afskiptaleysi og
skort á skipulegri samhæfingu ...
— Og siöansegir: — Vandamáliö
einkennist þvi af spurningunni
um vald, valdsviö og valddreif-
ingu. Þaö eru þvi annars vegar
grónar stjórnunarheföir og hins
vegar vaxandi kröfur
starfsmanna um áhrif á og þátt-
töku I stjórnun og ákvarðanatöku,
sem i raun er undirrót þeirrar
spennu, sem viröist einkenna
samskipti yfirmanna og undir-
manna I Orkustofnun. Skipulögö
hagsmunabarátta hefuf aukist
mikiö hin siöari ár. —
Orkum álas tj óri kvaöst
aöspuröur ekki vilja tjá sig efnis-
lega um einstaka þætti i áfanga-
skýrslu Rikisendurskoöunarf
Ýmis fleiri atriöi eru tiunduö i
skýrslu Rikisendurskoöunar, sem
varpa ljósi á gjána milli al-
mennra starfsmanna og sér-
fræöinga. M.a. telur skýrslan
brýna nauösyn á þvi aö sérstök
starfsmannastjórn veröi sett i
fyrirtækiö, þegar til þess er litiö
aö starfsmannafjöldi hafi marg-
faldast á fáum árum, án þess að
stjórnunar- og starfshættir hafi
breyst.
Almennir starfsmenn taka
mjög undir þessa skoðun og
benda á, aö stjórnendur séu nær
eingöngu faglegir sérfræöingar
(verkfræöingar og jarövisinda-
menn) og þvi ekki sérhæföir I
rekstri fyrirtækja eöa stjórnunar-
málum. Afleiöing þessa sé tals-
vert skipulagsleysi á daglegum
rekstri stofnunarinnar, sem geri
þaö aö verkum aö sérfræöingar
þurfi aö standa I alls kyns snatti
og snúningum, þegar starfs-
kraftar þeirra ættu að nýtast til
rannsóknarstarfa.
Sérfræöingar Orkustofnunar
stunda jafnframt nokkra sjálfs-
rýni I greinargeröum sinum og á
einum staö segir, ,,aö vegna
skipulagsleysi á stofnuninni og
illa afmarkaöra verkefna hafa
nokkrir sérfræöingar fundiö sér
sjálfum starfsvettvang og þá oft
leiöst út á verksvið og ýmsar
rannsóknir, semlítiö eru tengdar
orkumálum. Þetta er stundum
kallaö vísindamannaleikur. Þetta
hefur valdiö misskilningi og
vanmati hjá ytri aöilum og stjórn
OS á þeim grundvallarrannsókn-
um á orkusviöinu sem OS veröur
aö stunda til þess aö geta gegnt
hlutverki slnu. Einnig vill bregöa
viö aö sérfræöingar einangrist og
liggi hver á sinum gögnum og séu
lengi aö koma frá sér niöur-
stöðum. Þetta veldur þvl aö
fræöileg þekking nýtist ekki sem
skyldi.”
En ef horft er aöeins frá beinum
og hreinum innri vandamálum
milli stjórnenda og starfsmanna
og litiö á annan þátt málsins —
alltengdan aö visu — en þaö er
spurningin hvort virkur stefnu-
mörkunarferill sé fyrir hendi I
Orkumálum innan Orkustofn-
unar. vangaveltum um þetta
atriði er gefiö talsvert rúm I
áfangaský rslu Rikisendur-
skoöunar. Þar er bent á aö lang-
timamarkmiöl orkumálum fyrir-
finnist vart. Og slöan er spurt I
skýrslunni: — En hver ákveöur,
og hvernig og hvenær ákvaröast
það, hver eru megin hlutverkin á
verkefnasviði Orkustofnunar
hverju sinni? Svariö er, aö I dag
fer enginn meövitaöur og skipu-
legur stefnumörkunarferill fram.
Frekar viröist ráöa einstaklings-
bundin, tilviljunarkennd og
samhæfö stefnumörkun, sem ekki
nýtur viöunandi skilnings og
fylgis i stofnuninni. Deildarmark-
miö brjótast um án heildarstefnu
og án ákveðinna og skipulegra
viöfangsefnamarkmiöa. í mörg-
um tilfellum viröistvera ákaflega
takmörkuö vitneskja fyrir hendi
innan stofnuninnar og utan um
hvaö Orkustofnun á aö annast og
leggja mesta áherslu á hverju
sinni. —
1 framhaldi af þessu er þáttur
Orkustofnunar I f ramk væmdahliö
Kröfluvirkjunar tekinnsem dæmi
og segir aö hann beri vott um
reikular hugmyndir um hlutverk,
stööu og styrk Orkustofnunar.”
Hér er átt við, aö Orkustofnun,”
segir skýrslan,” er látin gerast
beinn framkvæmdaaöili í þeim
mæli, sem raunin varð á, og einn-
ig átt viö þær kreppur, sem upp
komu æ ofan f æ meöan á
framkvæmdinni stóö, varöandi
ágreining á milli rannsóknar-
sjónarmiöa og framkvæmda-
þátta.”
Sérfræöingar stofnunarinnar
segja i sinni greinargerö m.a. aö
„eitt þaö vandamál er mest háir
sérfræöingum OS er stefnuleysi
stjórnar stofnunarinnar I verk-
efnavali og skortur á langtima-
áætlunum.” Er þaö skoöun sér-
fræöinganna aö meö stefnuleysi
stjórnar OS, sé óbeint ætlast til
þess aö þeir (sérfræöingarnir)
velji verkefni sín sjálfir. Þetta
heföi leitt til þess aö tima heföi
veriöeyttiýmis óaröbærog óþörf
verk en önnur mikilvægari setiö á
hakanum.
Þaö er þó af og frá, aö skella
skuldinni alfariö á Orkustofnun,
þegarkvartaöer yfir stefnuleysi I
orkumálum og brýnni þörf á
langtimaáætlunum. Skýrsla
Rlkisendurskoöunar bendir
einnig á hlutverk stjórnvalda I því
sambandi. Þetta fer mjög saman
viö skoöun orkumálastjóra
Jakobs Bjömssonar, þegar hann
sagöi i viötali viö Helgarpóstinn,
„aö markmiössetningu f orku-
málum eiga stjórnvöld aö hafa,
en ekki sérfræöistofnun sem
Orkustofnun. Langtimamarkmiö
I orkumálum eiga fyrst og fremst
aö vera I höndum stjórnmála-
manna. Hins vegar hlýtur náttúr-
lega aö koma til náiö samspil
stjórnvalda viö sérfræðistofnanir
þegar aö þessari markmiössetn-
inguer unniö. Þaö kemur þó of oft
fyrir aöráölegginga er ekki leitaö
til Orkustofnunar i þvi sambandi
og oftar en einu sinni hefur tillög-
um Orkustofnunar ekki veriö
fylgt þegar um ráögjöf er beöiö.
Þetta fer nokkuö eftir þvi hvaöa
pólitlskir vindar blása hverju
sinni,” sagöi Jakob orkumála-
stjóri.
Hjörleifur Guttormsson, iön-
aöarráöherra sagöi þaö alfariö
sina skoðunr enda slikt
viöurkennt í öllum lýöræöisrlkj-
um, aö það væri
stjórnmálamanna aö móta stefn-
una, enda þyrfti stundum aö
leggja mat á fleiri þætti mála, en
sérfræöingar li'ta beinlinis á.
„Það er alls ekki óþekkt fyrir-
bæri, aö stjórnmálamenn og sér-
fræöinga:-greini' á um stefnumál
og eru deilur þessara aðila um
nýtingu fiskstofna talandi dæmi
um slikt.”
Orkumálastjóri sagöi þaö slna
skoöun, aö mjög væri æskilegt aö
stjórnvöld mörkuöu langtima-
stefnu i orkumálum og þ.á.m. i
orkufrekum iönaöi, sem væri enn
algjört spurningamerki I næstu
framtið. „Eg tel aö allsherjar
stefnumörkun i orkumálum þurfi
að liggja á boröinu a.m.k. 10 ár
fram í tímann og ákveðnar
bendingar um næstu 10 ár þar á
eftir. Þetta þarf aö vera ljóst, svo ■
t.d. Orkustofnun geti skipulagt
störi sin og rannsóknir fram i
timann, athugaö hagkvæmni
hinna ýmsu valkosta og
framkvæmt ýmsa mikilvæga
undirbúningsvinnu eins vel og
nauðsynlegt er. Þaö hefur þvi
miður veriö allt of litill tími fyrir
ákveönar grunnrannsóknir,
vegna þess aö ákvarðanir stjórn-
valda hafa borist seint.”
Þorvaldur Garðar Kristjánsson
alþingismaöur, sem jafnframt er
f
Aian<íA»kVkm.a «*M« ««<«>< «.«* 1 OHKISTOPNUN
V SKJAI

eftir Guðmund Árna Stefánsson
myndir: Valdís Oskarsdóttir