Helgarpósturinn - 31.10.1980, Page 6

Föstudagur 31. október 1980 HnlrjF^rpnKfl 'lrínH
aöila”, sagöi Unnsteinn. Ef ekki
næst samkomulag um skiptingu
arfs, veröur máliö aö fc.ra fyrir
skiptarétt.
Þaö mun ekki vera algengt aö
erföaskrár séu véfengdar, en
mun algengara er aö menn greini
á um skilning á þeim.
Unnsteinn Beck sagöist hafa
oröiö var viö, aö fólk væri tregt til
aögera erföaskrár. Oft væri beöiö
um ýmsar upplýsingar þar aö
lútandi, en siöan ekki gertmeira.
Hann sagöist best trúa, aö fólk
óttaöist oft aö þaö kunni siöar aö
breyta um skoðun og vilja skipta
um erfingja. Menn ættu þó ekki
aö láta slikt aftra sér, þvi alltaf
væri hægt aö breyta erföaskrá.
Hægt væri aö gera erföaskrá
þannig aö enginn vissi um efniö.
Þaö væri ekki nauðsynlegt að
vottar vissu þaö, þvi þeir votta
aöeins undirskriftina. ,
Einhver frægasta persóna, sem
nefnderi'sambandi viöerföamál,
er frændinn i Ameriku, sem á nóg
peninga og arfleiöir fátækan ætt-
ingja sinn I heimalandinu að
öllum auöæfunum. En skyldu
þess vera einhver dæmi hér?
„Ég hef lltiö orðiö var viö að
arfur komi hingaö frá útlöndum,
en hitt er algengara, að tslend-
ingar, sem hafa flustúr landi, erfi
héöan og viö missum þannig tals-
verö verömæti úr landi á hverju
ári”, sagði Unnsteinn.
Rikisgreipin
En erfingjareru ekki þeireinu,
sem bera eitthvað úr býtum,
þegareinstaklingur fellur frá, þvi
rikið hiröir sinn hluta með svo-
kölluöum erfðafjárskatti. Skattur
þessi-er misjafn, eftir þvi hver á i
hlut. Hann er tæp tiu prósent af
arfi maka og afkomenda, tuttugu
og fimm prósent af arfi foreldra
og afkomenda tæirra. Þeir sem
eru fjarskyldari, eöa óskyldir,
Fjölmiölar flytja oft fréttir af
riku fólki utan úr heimi og i þvi
sambandi er gjarnan taiaö um
milljónaerfingja. Færri sögur
fara af sllkum iukkunnar pamfíl-
um á tslandi. Þó var sagt frá
nokkrum slikum aöiium hér á
landi i siöustu viku, en þar er um
aö ræöa erfingja hjónanna Sigur-
liöa Kristjánssonar og Heigu
Jónsdóttur. Aö visu eru þetta ekki
einstaklingar. heldur virtar
stofnanir eins og Leikfélag
Reykjavikur og Listasafn tslands
m.a. Þær upphæöir, sem um er aö
ræöa i erföaskrá þeirra hjóna eru
likiega þær hæstu sem um getur
hér á landi, eöa um fjórír
milljaröar króna.
En hvers konar fyrirbæri eru
þessar erföaskrár, sem fæstir
þekkja nema úr kvikmyndum?
Hverjir gera sllk skjöl og hversu
algengt er þaö hér á landi?
Hjá skrifstofu borgarfógeta
fengum við þær upplýsingar, aö
fjöldi þeirra væri milli 115 og 130 á
ári hverju og væru ekki miklar
sveiflur I þeirri tölu.
Erfðaskrá er formbundinn
gerningur og þarf hún aö vera
skrifleg. Þá þarf hún einnig aö
vera vottuö, annaöhvortaf fógeta
eöa af tveim tilkvöddum vottum,
sem taka þaö fram, aö erföa-
skráin sé gerð af fúsum vilja þess
sem hana gerir og aö hann hafi
verið andlega heill og algáður viö
þá athöfn.
Aö sögn Unnsteins Beck fyrr-
um borgarfógeta, þarf ekki aö
gera erföaskrá á neinum sérstök-
um staö, en þar sem geröar eru
strangar kröfur til formsins, og
sá veröur ekki kallaöur til vitnis,
sem hana gerði, þegar aö því
kemur aö beita henni, þá er
varhugavert fyrir fólk aö gera
hana sjálft. Vissara er aö leita til
þeirra, sem vanir eru aö gera
slikan hlut, eins og lögfræöinga,
til aö fyrirbyggja allan misskiln-
ing.
I erföalögum er fyrst og fremst
greint á milli lögerföa og bréf-
erfða. Lögerfingjar eru þeir kall-
aöir, sem taka arf beinlínis eftir
ákvæöum erföalaganna, en þaö
eru maki og nánari ættingjar, en
bréferfingjar eru þeir kallaöir,
sem taka arf samkvæmt vilja-
yfirlýsingu arfleiöanda, . þ.e.
erföaskrá eöa dánargjöf.
Ráðskonan og
búfræðineminn
En er einhver sérstök formúla
fyrir erföaskrám, er til eitthvaö
sem heitir dæmigerö erföaskrá? 1
Formála bókinni þinni, eftir
Björn Þ. Guömundsson, eru sýnd
nokkur dæmi um erföaskrár og
skulu hér tekin tvö þeirra. Fyrra
dæmiö er um kvöö á arfi óskylds
bréferfingja, og hljóöar svo:
,,Ég undirritaöur, Jón Jónsson,
bóndi, nú til heimilis aö
Vesturgötu 200, Reykjavik, sem
er fjárráöa og á enga skyldu-
erfingja, geri hér meö svofellda
erfðaskrá: Siguröur Sigurösson,
búfræöinemi, fæddur 30. júni 1954,
nú heimilisfastur á Bændaskólan-
um aö Hólum i Hjaltadal, skal
erfa eftir mig eignarjörö mlna
Jónsstaöi, Eystrihreppi, Noröur-
sýslu, meö öllum mannvirkjum,
réttindum, gögnum og gæöum,
sem jöröinni fylgja og eru min
eign.
Arfur þessi er bundinn þeirri
kvöö, aö Siguröi er óheimiit aö
selja jöröina, eöa hluta hennar
fyrr en aö tuttugu' árum liönum
eftir lát mitt.
Veröi ég búinn aö selja jöröina
eöa ráöstafa henni á annan hátt
úr eign minni áöur en ég fell ffá
fellur erföaskrá þessi úr gildi.
Aö ööru ieyti mun um erföir
eftir mig lögum samkvæmt.
Erföaskrá þessa undirrita ég I
viöurvist notarii publici I Reykja-
vik og skal hún færö inn i
notarialbókina.
Reykjavik
1. júnl 1974
Jón Jónsson”
Seinna dæmiö er erföaskrá
manns, sem á skylduerfingja:
„Ég undirritaöur, Jón Jónsson,
verkamaöur, Vesturgötu 200,
Reykjavlk, sem á einn skyldu-
erfingja, dóttur mina Jóninu, f.
30. jUní 1955, geri hér meö
svofellda ráöstöfun eigna minna
eftir minn dag:
Ráöskona min, Sigriöur
Siguröardóttir, f. 15. júni 1925,
nú til heimilis aö Vesturgötu 200
hér I borg, skal erfa 1/3 hluta
allra þeirra eigna, sem ég læt
eftirmig. Aö ööru leyti fer um arf
eftir mig skv. erföalögum.
Erföaskrá þessa undirrita ég
eigin hendi i viðurvist tveggja
tilkvaddra arfleiösluvotta.
Reykjavik...
Jón Jónsson”
Um arfleiösluvottana segir i
Formálabókinni þinni, aö þeir
skuli,,ekki vera yngrien I8ára og
áreiöanlegir og hvorki geöveikir
né andlega sljóir”.
Til stofnana.
Ekki er fyrirskipaö I lögum um
vörslu erföaskráa, en ef menn
vilia ekki halda efni hennar
leyndu, þá er öruggast aö biöja
fógeta aö koma eintaki af henni i
geymslu. Þá varöveita líklega
flestir lögfræöingar eintak af
þeim erföaskrám, sem þeirgera.
Unnsteinn Beck sagði, aö hann
gæti ekki séö, aö þaö væru
ákveönir þjóöfélagshópar, sem
létu gera erréaskrá, en hins vegar
væri þaö sjaldgæft, aö ungt fólk
geröi slikt.
, ,Ef ein* ástæöa er meira áber-
andi en önnur, er það aö hjón
arfleiöi hvort annaö tii aö tryggja
sem best afkomu þess, sem
lengur lifir”, sagöi Unnsteinn um
ástæöumarfyrir því aö fólk gerði
erföaskrár.
Þá sagöi hann, aö önnur aöal-
ástæöan værisú.aöfólk, sem ekki
ætti nákomna lögerfingja, vildi
ráöa þvi hverjir eöa hvaöa stofn-
anir nytu eignanna eftir þeirra
dag. Þau félög eöa stofnanir sem
oft njóta góös af slikum arfleiösl-
um eru t.d. Styrkatarfélag lam-
aöra og fatlaöra, DAS, Blindrafé-
lagiö, og þess eru nokkur dæmi,
aö arfi sé ráöstafaö til skóg-
ræktan
Margir hafa sjálfeagt heyrt
sögur um aö hinn látni færi fram
ýmsar óskir I erföaskrá sinni,
greiöa fimmtiu prósent. Félög og
stofnanir greiða tiu prósent, sem
heimilt er aö lækka I fimm
prósent ef liknar- eöa menningar-
stofnanir eiga í hlut. Þessar tölur
eru miöaöar viö arf, sem er yfir
sex milljónir króna, af minni arfi
greiöist nokkru lægri hundraös-
hluti.
Einnigertil nokkuö, sem heitir
Erfðafjársjóður, en i þann sjóö
rennur hluti af erföafjárskatt-
inum.
A árunum 1977 og 78 rann svo til
allur erföafjárskatturinn i Erföa-
fjársjóö, en á árinu 1979 gengu I
gildi ný lög, þar sem sagöi, aö
tekjurhans skyldu ekki fara fram
yfir 180 milljónir. Umframtekjur
af skattinum skyldu renna i rikis-
sjóð. A fjárlögum fyrir árið 1980
var gert ráö fyrir aö erföafjár-
skattur næmi um 700 milljónum
króna, en I Erföafjársjóð skyldu
renna rúmar 327 milljónir.
Hlutverk sjóösins er eins og
segir I lögum um hann, aö fé hans
skuli varið til lána eöa styrkveit-
inga tíl aö koma upp vinnuheim-
ilum og öörum stofnunum fyrir
öryrkja og gamalmenni I þvi
skyni aö starfsgeta þeirra komi
aösem fyllstum notum. Einniger
heimilt aö veita lán og styrki til
aö koma upp elliheimilum.
Skattur af erföafé tlökast I
flestum eöa öllum löndum og
hefur þaö veriö gefiö upp sem
hugmynd á bak viö hann, aö
dreifa eignum og koma i veg fyrir
aö þær safnist um of á fáar
hendur.
eins ogt.d. um atriöi er lúta aö Ut-
förinni, aö ákveöinn prestur skuli
flytja líkræöuna og ákveönir
sálmar skuli sungnir viö athöfn-
ina. Unnsteinn Beck var aö þvi
spuröur hvort mikiö væri um
sllkt.
Hann sagöi, aö þaö væri fremur
sjaldgæft aö sjá sllkar óskir
settar fram, fólk væri yfirleitt
búiö aö ræöa þau atriöi viö
þann sem sér um útförina. Hann
myndi hins vegar eftir tveim
tilfellum þar, sem ákveönar óskir
hafi komið fram og jafnvel aö
sagt sé náiö til um útfararsiöina.
Þá sagöi Unnsteinn, aö slikum
óskum væri framfylgt, svo fremi
sem þær væru ekki fjarstæöa.
Unnsteinn sagöi aö óvíöa kæmi
betur fram en i erfðaskrám hve
verömætamat fólks væri mis-
jafnt. Þar væri oft af mestu kost-
gæfni ráöstafaö hlutum, sem
virtust fjárhagsiega lítilsviröi, en
látiö ósnert þaö, sem væri meira
viröi, aö dómi þeirra, sem hafa
meö skiptingu dánarbUa aö gera,
fólk legöi gjarnan áherslu á aö
ákveðnir hlutir tengdust
ákveönum aöila i fjölskyldunni.
Amerikufrændi
Þá kemur aö spumingunni
hvort erföaskrár geti veriö til-
finningamál þegar þær eru
geröar kunnar.
„Þaö kemur fyrir, bæöi innan
fjölskyldunnar og aö lögerfingjar
véfengi erföaskrá, sem gerö er til
hagsbóta fyrir utanaökomandi
Arfur og erfingjar
HI * ekkMafn algengar é íslandi og.
Erfðaskrar eru
erlendum sakamalasogum
eftir Guðlaug Bergmundsson
myndir: Jim Smart