Helgarpósturinn - 31.10.1980, Blaðsíða 12

Helgarpósturinn - 31.10.1980, Blaðsíða 12
12 Föstudagur 31. október 1980 JiQlgarpósturinrL- Eru sérvitringarn allir að hverfa? Þegar Pétur Hoffmann Salómónsson féll f valinn fyrir nokkrum vikum varö einum sér- vitringnum færra i bænum. Pétur fór jafnan sinar eigin leiöir á lífs- hlaupinu og varð þekktur maöur fyrir, en lést snauöur af verald- legum gæöum. Pétur átti þó fjölda kunningja, enda bráö- skemmtilegur þegar hann var uppá sitt besta. Sérvitringum hefur fariö fækk- andi á siðustu árum, svo mjög, segja vmsir, aö þaðer beinlfnis til skaöa fyrir þjóðfélagið. Nú er skólakerfiö oröið svo viötækt, og svo mikilvirkur uppalandi, aö enginn sleppur i gegn meö sjálf- stæöa hugsun, segja allir. Allir eru orönir keimlfkir, frumleikinn er að hverfa. Þeir horfa meö söknuöi til liöinnar tiöar, þegar menn á borö viö Björn Bjarnar- son frá Grafarholti, Páll Stefáns- son á Þverá, og fleiri settu svip á þjóðmálaumræðu og fjölmiöla, ekki siður en á bæjarbraginn. Reyndar er ekki til nein almenn skilgreining á þvi hvað sérvitr- ingur er, svo vitaö sé. Eðli máls- ins vegna er ekki hægt aö setja þá undir einn hatt. Ef svo væri, þá væru engir sérvitringar. Kannski eru þeir menn sem i vantar nokkrar blaösiöur, kannski eru I þeim of margar sfður, og kannski er aöeins hlutfalliö milli kaflanna rangt. Margir þeirra sem kallaöir hafa verið sérvitringar eru flug- gáfaöir menn, en aðra hefðu sumir kallaö klikkaða. Oröið sjálft felur náttúrulega i sér vissa skilgreiningu. 1 Orðabók Menningarsjóðs segir um orðið „sérvitur”: sérsinna, sem hald- inn er sérvisku, ólikur öðrum mönnum iskoðun eöa framkomu. Um orðið „sérviska” segir: kenjar, duttlungar, sérkennileiki eða frábrigði i skoðunum eða hátterni. Hvað léttir geð? Mennirnir tveir sem minnst er á hér að framan falla greinilega undir það að vera sérvitringar samkvæmt skilgreiningu þessari. Björn Bjarnason var hreppsstjóri og þingmaður frá Grafarholti sem fæddist um miðja siðustu öld, en lést 1951 næstum hundrað ára gamall. Hann var sérvitringur frami fingurgóma, sem lýsti sér i ómældum áhuga á málefnum, sem i fljótu bragði mætti ætla að kæmu honum ekki beinlinis við. Hann var sömuleiðis reiðubúin að leggja á sig griðarlega vinnu, til aö koma sjónarmiðum sinum á framfæri. Agætt dæmi um sérvisku hans er að finna i einu Sunnudagsblaði Vísis, liklegá 1926, og i bók hans, Um ljóðalýti. bar beinlinis hakkar hann i sig sum af ástkær- ustu ljóðum þjóðarinnar, og leggur það á sig að semja þau uppá nýtt. Sérstaklega er honum i nöp við kvæðið „Hvað er svo glatt...”, og telur það hafa „margan æskumanninn glapið, orðið honum til tjóns eða glöt- unar”. Siðan segir hann i greininni i Visi: „En þótt þessi margsungna visa hafi aldrei i góöu lagi verið og sé nú orðin al-óhæf til sam- kvæmissöngs óbreytt, mætti klastra við hana, svo nothæf gæti talist enn um sinn meðal alls- gáöra manna”. Svo yrkir hann: Hvað léttir geð sem góðra vina fundur er gleöin örvar fjör og lyftir brá? o.s.frv. Björn Bjarnarson frá Grafar- holti var auk skáldskaparáhug- ans mikill áhugamaður um ör- nefni og skrifaði margt um þau. Sennilega eru fleiri örnefni til um Grafarholt en flesta aðra bæi landsins. Eitt sinn samdi hann langa ritgerð um þann sorglega atburð þegar Akranes fékk kaup- staöarréttindi. Björn var alla tíð mjög á móti þvi nafni, hann vildi að þorpiö héti Skipaskagi, og þegar ljóst var að Akranes mundi bærinn heita. þá ritaöi hann langt mál um kaupstaðarréttindalögin, tætti þau i sig og gagnrýndi harð- lega málfar, og benti á fjöl- margar hugsanavillur. Björn var fastur á meiningunni. Foringjahúfa Það var Páll Stefánsson einnig. Páll var mikill athafnamaður i Reykjavik á fyrri hluta aldar- innar, stórkaupmaður, bilainn- flytjandi og fleira. Bifreiðaum- boðið P. Stefánsson heitir eftir honum. Hann var sjálfstæðis- maður mikill og hataði fram- sóknarmenn eins og pestina. Hann skrifaði iðulega i blöð, og fengi hann ekki birtar eftir sig greinar, borgaði hann bara aug- lýsingaverð fyrir yfirlýsingarnar. Eitt sinn lét hann lika sérprenta, og dreyfa um bæinn yfirlýsingu um að hann mundi ekki loka verslun sinni, eftir að góðtempl- arar höfðu farið frammá slikt við verslunareigendur vegna af- mælishátiðar reglunnar. Páll var mikill aðdáandi Breta. hann hafði verið við nám I Bret- landi, og mátti ekki heyra styggöaryrði um þá ágætu þjóð. t einni af ferðum hans þar haföi hann náð sér i foringjahúfu úr fyrra striöinu, og gekk ætið meö hana á höföinu. Hann lét það ekki á sig fá, þó Bretar kæmu hingað I striðinu. Það mun hinsvegar hafa ruglað helsingar óbreyttra dáta verulega að mæta þessum snöfur- lega manni með foringjahúfu, en borgaralega klæddan aö öðru leyti. Páll þurfti sérstaka undan- þágu frá bresku yfirvöldunum hér til aö fá að ganga með húfuna, en hana fékk hann. Undarjlegheit Þetta eru sérvitringar: menn sem leggja á sig griðarlega vinnu og fyrirhöfn fyrir málefni sem flestum viröast fánýt. Páll er til dæmis sagöur hafa kennt páfa- gauk sinum munnsöfnuð um Tryggva Þórhallsson fram- sóknarmann. Helga S. Bjarna- dóttir taldi sig dulræna og gaf út bókina Raddir frá öðrum heimi, sem i eru ljóð eftir Jónas Hall- grimsson og flest okkar mestu skálda, ort i gegnum hana. Sagan segir lika frá Guðmundi nokkr- um myndskera, sem bjó á Isafirði á fyrri hluta þessarar aldar. Hann skrifaði eitt sinn mikla rit- gerö um skipulagsmál bæjarins, langa og itarlega ritgerð, eina þá fyrstu um þessi mál á Islandi. Guðmundur gerði þetta algjör- lega af sjálfsdáðum. Hann var bara áhugamaður. Þessu sérsinna fólki hefur fækkað mikið, hér á iandi, eins og vafalaust i öðrum löndum vestur- heims. Sérvitringar eru litið eitt öðruvisi en annað fólk, og i nú- timaþjóðfélögum er oft heldur litið pláss fyrir þá. Fólki er beint inná ákveðnar brautir, og þeir sem ekki geta fylgt sporinu lenda gjarnan inná stofnunum, sem byggöar eru til sliks brúks. I mjög mörgum tilfellum hefur forsenda sérsinnisins einnig veriö einvera, einstaklingurinn hefur orðið „undarlegur” af langri einveru, og slik einvera er að verða úr sög- unni. Fjölmiðlar og bættar sam- göngur sjá fyrir þvi. En svo eru þeir lika sem alast upp með mörgum öðrum börnum, en eru bara litið eitt öðruvisi frá upp- hafi. Jörmundur Ingi Hansen er einn þeirra sem ef til vill má kalla sérvitring , þó hann sjálfur geri litið úr sliku. Hann segist bara hafa sinar skoðanir á hlutunum. Trú ekki sérviska ,,Ég var þó löngum talinn skrýt- inn i skóla”, sagði hann. „Þegar ég var mjög ungur umgekkst ég næstum eingöngu mér miklu eldra fólk. Nú hefur þetta alveg snúist við. Nú er ég kominn á fimmtugsaldurinn, og legg lag mitt við íólk, langtum yngra mér sjálfum”. Jörmundur Ingi (hann hefur breytt nafni sinu úr Jörgen Ingi) er ásatrúar, en það segir hann ekki sérvisku. „Það er trú” vill hann meina. „Ég var orðinn ása- trúar löngu áður en söfnuöurinn varð til. Ég hef alltaf veriö það held ég. Eins og reyndar flestir Islendingar. Ég er bara einn af fáum sem hafa tekið eftir þvi. Við stofnuðum siöan þennan söfnuð fyrir nokkrum árum, svo aö við gætum skráð okkur sem ása- trúarmenn. A Islandi eru nefni- lega reglurnar þær, að hér ertu trúlaus nema þú sért i söfnuöi. Söfnuðurinn er bara praktiskur hlutur fyrir okkur”. Jörmundur starfar sem hönn- uður „i augnablikinu” en hann hefur lagt gjörva hönd á margt. Hann er sundurgerðarmaður f klæðaburði. „Ég hef klætt mig eins og ég hef sjálfur viljað, i það sem mig hefur langað til. Það er kannski sérviska. Eflaust er það rétt”. Jörmundur Ingisagðiaðsérliði alveg bærilega, takk fyrir, þrátt fyrir sérviskuna. „Það er eflaust ágætt að fylgja straumnum i öllu og einu, og liklega liður þeim ekki síður vel sem það gera”, sagði hann. Sérvitur eða sam- heimskur Það er haft eftir öðrum núlif- andi sérvitringi, Helga Hálfdánar- syni, þýðanda, aðbetra séað vera sérvitur en samheimskur. Það er eflaust rétt. En fjölgar hinum samheimsku ekki stööugt á kostnað hinna? Árni Johnsen, blaðamaður Morgunblaðsins, hefur i mörg ár farið um landið og heimsótt sérsinna fólk og rætt við það. Hann segir að ekki fari milli mála að á undanförnum árum og áratugum hafi sliku fólki fækkað mjög. „Ég lit á sérvitringa sem þá sem lifa við sinn eigin lifsstil, og taka ekki mikið mið af þvi sem gerist i kringum þá”, sagði hann. „Sl£kt fólk er að finna allsstaðar, en er langmest áberandi á Vest- fjörðum, á vissum svæðum á Norðurlandi, og siðan á Norð-Austurlandi”, sagði Arni. Hann sagði það útbreidda skoðun að i sumt af þessu fólki vantaði vit. Hann væri á öðru máli, og sagði aö við nánari kynni kæmi þetta fólk undantekninga- litið á óvart. Arni sagði líka að sér sýndist að stefndi i nýja kynslóð sérvitringa. „A siðustu árum hefur gengið yfir hér á landi ein- hverskonar timabil mennta- snobbs, þegar fólk hefur ekki þorað að segja neitt eða gera neitt i mótsögn við menntamennina. Þetta er að breytast held ég, og nú er aftur að skapast tækifæri fyrir fólk með sjálfstæðar skoð- anir. Fólk er að hætta að nenna að taka endalaust tillit til kerfisins”. Hver veit, kannski er þetta rétt hjá Arna. Og i framtiðinni verður ef til vill gerð sérstök áætlun á vegum kerfisins um það hvernig fjölga megi „orginöllum”, til að fá meiri fjölbreytni i tilveruna. Við skulum samt vona að svo veröi ekki. eftir Guöjón Arngrímsson

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.