Helgarpósturinn - 05.06.1981, Side 23

23
Jielgarpósturinn
Föstudagur 5. júní 1981
Sumirhugsa varla lengra en til
morgundagsins, i mesta lagi
fram til næstu helgar. Aðrir
hugsa i mdnuðum eða jafnvel
árum. En til eru þeir sem starfs
sins vegna verða að hugsa i ára-
tugum.
Meðal þeirra eru skógræktar-
menn og þeir sem vinna við áætl-
anir um virkjanir og iðjuver. Ný-
lega var lagt fram á Alþingi
frumvarp um byggingu orkuvera
næstu tuttugu árin, eða fram til
aldamóta. En margir telja, að
hugsa eigi enn lengra fram i tim-
ann og skipuleggja uppbyggingu
islensks iðnaðarþjóðfélags að
minnsta kosti40ár fram i timann.
Einn þeirra er Agúst Valfells
prófessor i kjarneðlisfræði við
fylkisháskólann i Iowa i Banda-
rikjunum. Hann hefur kennt við
þann skóla undanfarin tiu ár, en
er nú i árs leyfi og vinnur um
þessar mundir að undirbúningi
Orkuþings, sem hefst á þriðju-
daginn.

-'j
Viljum við 40 slikar árið 2020, eða getum við haft i okkur og
kindum?
á af300
40 verksmiðjur eða 300 kindur?
Að hans mati er rétt að stefna
að þvi að stöðugt verði i gangi
bygging að minnsta kosti einnar
virkjunar og einnar verksmiðju,
þannig að árið 2020 verði lokið við
að koma upp 40 stóriðjuverum.
„Við eigum aö byggja af kappi,
en jafnframt með forsjá. Auð-
vitað viijum við ekki leiða yfir
okkur þau umhverfisvandamál,
sem aðrar þjóðir hafa lent i, en ég
tel að við getum reist þessar 15
verksmiðjur án þess aö það valdi
teljandi röskun á umhverfinu.
Sem betur fer bUum við i stóru
landi miðað við fólksf jölda”,
segir AgUst Valfells.
Rök hans eru þau, að fyrsti
undirstöðuatvinnuvegur þjóðar-
innar, landbdnaðurinn, hafi ekki
getað borið meira en 40-80 þUsund
manns, sem þó hafi bUið við klén
kjör. bá hafi auðlindir hafsins
tekið við, og með nútimatækni
hafi verið hægt að halda uppi 200
þúsund manns. Hann bendir á, að
bráðum muni okkur fjölga i 280
þúsund, og enda þótt við höfum
fengið yfirráð yfir öllum fiskimið-
...'...'.....
um okkar sé fyrirsjáánlegt, að
þau verði fullnýtt innan skamms.
Svarið er: Stóraukin áhersla á
iðnvæöingu og aukinn Utflutn-
ingur. Nýting þeirrar orku, sem
við eigum óbeislaða er forsenda
þess, að hagvöxtur geti haldið
áfram að aukast á tslandi meö
vaxandi i'bUafjölda. Og orkuna
eigum við fyrst og fremst aö nýta
i orkufrekan efnaiðnað, svo
nefnda stóriðju.
,,Ef við ætlum að keppa við
Malasiu i fatasaumi eða Japan i
rafeindaiðnaði verðum við að
sætta okkur við sömu laun og þar
eru greidd. t þeim iðnaði kemur
okkur litið til góða það sem við
höfumumfram aðrar þjóðir, ódýr
orka”, segir AgUst Valfells.
Það virðist vissulega ekki vera
út ihött að álita, að tækifæri til að
gera tsland að iðnaðarriki geti
verið innan seilingar. Efnahags-
kreppa hjá stærstu iðnaðarrikj-
unum, hækkandi oliuverð og
minnkandi oliuframleiðsla benda
til þess. Að ógleymdum óplægð-
um ökrum á mörkuðum þriðja
heimsins.
En spurningin er bara sú
hverju við eigum að fórna fyrir
batnandi h'fskjör. Eigum við að
hætta á, að eftir 40 ár (þegar
mörg okkar verðum vonandi enn
tórandi) verði komið upp eitt-
hvert Ruhr hérað austur á fjörð-
um eöa í Hvalfirðinum? Eigum
við að stefna að þvi, að öll þjórs-
árver okkar verði komin undir
miðlunarlón, skrúfað hafi verið
fyrir alla goðafossa og allar
jökulsár verði komnar i pipur?
„Viö hvert fótmál, sem verður
stigið i þessum efnum má bUast
við, að eigi eftir aö koma upp
vandamál, stór og smá. NU þegar
hafa allir aðgengilegir virkjunar-
kostir verið nýttir, og framundan
eru átök um hvaðeina sem gert
verður”, segir Ami Reynisson
framkvæmdastjóri NáttUru-
verndarráðs, en hann verður
einmitt einn af ræðumönnum á
Orkuþinginu.
Okkur hefur þegar orðið á við
byggingu orkuvera og verk-
smiðja. Um þessar mundir fylgj-
ast visindamenn nákvæmlega
..............zzi
Þótt reynt hafi verið að láta
sem minnst á þvi bera opinber-
lega hefur óvissa i kjölfar valda-
töku Reagans forseta i Band-
arikjunum verið öflugur undir-
tónn i framvindu alþjóðamála
það sem af er þessu ári. Bæði kom
til að Reagan hafði i kosningabar-
áttunni haft stór orð um að hverfa
i veigamiklum atriðum frá stefnu
Carters fyrrverandi forseta, og
svo kom þar að auki á daginn, aö
ýmsir þeir sem Reagan skipaði
ráðherra og i aðrar áhrifastöður i
utanríkismálum gáfu ósamhljóða
ýfirlýsingar um markmið nýju
stjórnarinnar.
Hvað Vestur-Evrópu varðar
voru helstu övissuatriöin i skipt-
um við Bandarikin til lykta leidd
á fundi ráðherra Atlantshafs-
bandalagsins i Róm i vor. Þar
náöist samkomulag um yfirlýs-
kostaði að rjúfa bandalagið viö
stjórnina á Tævan. Siöan Reagan
tók viö völdum hafa ýmsir áhrifa-
menn i stjórn hans látiö að þvi
liggja, aö til athugunar sé i
Washington að koma sambandinu
viö Tævan á eitthvert stig milli-
rikjasamskipta og hefja á ný
vopnasölu til stjórnvalda á eynni.
Kinastjórn hefur tekið slik um-
mæli bandariskra embættis-
manna óstinnt upp. Svo mikla
áherslu leggja Kinverjar á að
óbreytt standi þaö fyrirkomulag
sem Carter tók upp i samskiptum
rikjanna, að æðstu menn
KommUnistaflokks Kina hafa
mánuðum saman deilt um það
innbyröis, hvort horfur á að
Reagan hviki frá stefnu fyrir-
rennara sins gefi Kinverjum
ástæðu til aö endurskoða i grund-
vallaratriðum mat sitt á stöðu
Deng Xiaoping
Deng sigraði á deilufundi
um utanrikisstefnu Kina
ingu sem bæði fullnægir kröfu
Bandarikjastjórnar um efldan
viðbúnað gagnvart Sovétrikjun-
um og óskum Vestur-Evrópurikja
um að kannað verði á þessu ári
með viðræöum viö sovétstjórn-
ina, hvað felst i rauninni i yfirlýs-
ingum Bresnéffs i þá átt að sovét-
menn séu reiöubúnir til viðræöna
um raunhæfar ráðstafanir til aö
draga Ur hernaöarviöbUnaði
Atlantshafsbandalagsins og Var-
sjárbandalagsins I álfunni.
óvissan um áhrif stjórnarskipt-
anna I Washington hefur verið
enn meiri i Kina en Evrópu.
Reagan telur I hópi áköfustu liðs-
manna sinna harðsnúinn hóp
bandariskra áhrifamanna, sem
aldrei hafa sætt sig við ákvörðun
Nixons að taka upp vinsamleg
samskipti við Kina og börðust af
öllu afli gegn þeirri stefnu
Carters, aö koma á fullu stjórn-
málasambandi viö Kina, þótt það
Kina I heiminum og utanrikis-
stefnuna sem á þvi mati er reist.
Frá þvi Deng Xiaoping náði Ur-
slitaáhrifum I KommUnistaflokki
Kina árið 1978, hefur það verið
hornsteinn kinverskrar utanrikis-
stefnu, aö til aö hefja Kina Ur
eymd og ófremdarástandi sem
menningarbylting Maós og eftir-
kösthennar létu eftir sig, sé nauð-
synlegt að efla sem mest tengsl
við háþróuðustu iðnaöarsvæöi
heims, Bandarikin, Vestur—
Evrópu og Japan. Jafnframt lita
Kinverjar svo á, að Kina eigi að
hafa samstöðu með þessum aðil-
um I alþjóðamálum, þvl slikt
óformlegt bandalag sé vænleg-
asta leiðin til að halda aftur af
sovéskri Utþenslustefnu og af-
stýra þar meö stórstyrjöld.
Eftir aö stjórn Reagans komst
til valda i Washington, fengu and-
stæðingar Dengs i kinversku
flokksforustunni nýjar röksemdir
gegn þessari stefnu hans. NU um
mánaöamótin voru erlendir
fréttamenn i Peking látnir vita,
að stjórnmálanefnd kommUnista-
flokksins hefði rætt þetta efni og
tekiö ákvörðun um að fýlgja
óbreyttri stefnu.
Aö sögn Michael Parks, frétta-
ritara Los Angeles Times i
Peking, stóð fundur stjórnmála-
nefndarinnar i fjóra daga. Niður-
staðan varð, að tæknivæðing kin-
versks atvinnulifs með eflingu
viöskiptasambanda við Banda-
rikin, Vestur-Evrópu og Japans
skuli eftir sem áður vera megin-
markmið kinversku stjórnarinn-
ar. Heimildarmenn Parks kom-
ust svo að orði, að með þessari
ákvörðun hefði i rauninni verið
mörkuö utanrikisstefna Kina aö
minnsta kosti áratug fram i tim-
ann.
Andstæöingar þeirrar stefnu
Dengs, aö leggja megináherslu á
með afdrifum Þingvallavatns,
sem allir eru vist sammála um,
að ekki megi fórna á altari stór-
iðjunnar. Það er nefnilega óttast,
að lónið við Sogsvirkjun valdi
landbroti i bökkum vatnsins. Vis-
indamenn fylgjast sömuleiðis
stööugt með áhrifum Kisiliðj-
unnar á lifriki Mývatns, þar sem
fuglalif er fjölskrúðugast i
Evrópu. Margir fallegir fossar
hafa horfið i timans rás og viða er
mikið rask i kringum raflinur i
fjallahliðum.
Þaö er ekki svo að skilja, að
vegna alls þessa sé verið að mæla
með þvi, að ekkert verði gert
frekar I virkjunarmálum og
byggingu verksmiðja. Hitt er
annað mál, að þarna ber að fara
að öllu með gát, það er ekki allt
unnið með hagvextinum. Góður
bóndi getur lifað góðu lifi á afurö-
um 300 kinda, en gengur ekki eins
nærri landinu og sá sem á þdsund
kindur.
Að margra mati var á sinum
tima komiö i veg fyrir stórslys,
þegar hætt var við virkjun Laxár
eftirþau eftirminnilegu mótmæli
bænda, þegar þeirsprengdu stifl-
una. Siðan hafa stjórnvöld breytt
vinnubrögðum sinum og hafið
náið samstarf við NáttUru-
verndarráö. Það var meira aö
segja lögfest, að leitað skyldi álits
ráðsins i hvert skipti sem fyrir-
hugað er jarðrask Uti i náttúr-
unni. Það stendur hins vegar ekki
i lögunum ,að farið skuli eftir ráð-
um Náttdruverndarráðs.
„Vilji virkjunaraðila til sam-
starfs við NáttUruverndarráð er
ekki það sem vantar. Veiki
hlekkurinn er hins vegar ráðið
sjálft. Það þarf að vera sterkara
tilað fjalla um þessi mál, til þess
er það vanbúið nU. Við höfum
farið fram á að fá mann til að
sinna eingöngu samstarfi við
virkjunaraöila. A meöan svo er
ekki veröur annað hvort að van-
rækja þann þátt eða eitthvað af
hinum verkefnum ráðsins, sem
lika verður að vinna. En hingað
til hefur ekkert gerst nema f jár-
YFIRSÝN t
tæknivæðingu og óformlegt
bandalag við iðnrikin voru ekki
allir á einu máli. Gætti þar eink-
um tveggja hópa.
Annar hópurinn vill gera alvar-
lega tilraun til að bæta sambUÖ-
ina viö Sovétrikin til muna, svo að
viðsjár á landamærum rikjanna
réni og verslunarviðskipti þeirra
aukist stórlega. Þeir sem þessu
héldu fram færðu einkum máli
sinu til stuönings, aö óvissan um
afstöðu Reagans sýndi, aö Kina
mætti ekki reiöa sig einhliöa á
samstarf og viöskipti viö Banda-
rikin og bandamenn þeirra.
Hinn hópurinn vildi breyta
stefnu Kina i þá átt sem Maó hélt
fram, að Kina ætti að leitast við
að gerast þriðja valdaafliö i
heiminum ásamt Sovétrikjunum
og Vesturveldunum og leita til
þess fulltingis hjá rikjum i hópi
þróunarlanda.
Eftir haröar umræður uröu
Deng og hans menn hlutskarpast-
ir. Stjórnmálanefndin ákvaö, aö
Kina hefði alls ekkert bolmagn til
að keppa við risaveldin um áhrif i
heimsmálum. Menn urðu sam-
mála um aö kapp bæri aö leggja á
að draga Ur hættu á árekstrum á
landamærum Kina og Sovétrikj-
anna með þvi að leita eftir sam-
komulagi um tiltekin ágreinings-
efni, svo sem siglingar á landa-
mærafljótum, en ekki kæmi til
mála að sambUÖ Kina og Sovét-
rikjanna kæmist I skaplegt horf
meðan sovéskt lið hersitur
Afghanistan og sovétstjórnin
heldur fast viö þá stefnu sem her-
nám Afghanistan ber vott um.
Fundur stjórnmálanefndarinn-
ar I Peking um utanrfkisstefnu
Kina viröist bUa i haginn aö ekki
dragist öllu lengur að halda löngu
boðaö þing kínverska KommUn-
istaflokksins. Fréttamenn i
höfuðborg Kina telja megin-
veitingarvaldið hefur skorið niður
fjárveitingar til okkar”, segir
Arni Reynisson framkvæmda-
stjöri NáttUruverndarráös.
Sem stendur eru menn sam-
mála um, aö viss náttúruverð-
mæti megi ekki snerta. Þar á
meðal eru Fjallfoss og Gullfoss,
og menn eru lika sammála um, að
Þjórsárver megi ekki fara undir
miðlunarlón. Um þetta eru menn
að minnsta kosti sammála i orði.
En þá komum við að þeim stór-
brotnu áætlunum um að veita
saman Jökulsá á Fjöllum,
Jökulsá á BrU og Jökulsá i Fljóts-
dal. Enn hefur ekki verið hætt við
þær, og fyrsta stig þeirra, virkjun
Jökulsár I Fljótsdal, er raunar
samþykkt.
Sumir telja, að verðmæti
náttdru landsins veröi ekki
reiknaö nema I kólóvöttum, helst
megavöttum. Aðrir telja, að
náttUran sé sjálfstæð auðlind,
sem ekki megi fórna. Og hvað
verksmiöjureksturinn varöar má
lita þannig á málin, að annars
vegar sé um að ræða lifriki við
strendur, i vötnum og á þurrlendi,
hins vegar Utflutningstekjur.
Við getum svo sem hugsað
okkur að taka upp samkeppni við
Malasiu og Japan. Það er kannski
óhjákvæmilegt, ef við eigum að
komast af. Kannski gætum við
komið niður 40 verksmiöjum án
þess að eyðileggja of mikið — 20
er þó liklega hóflegri tala.
En eitthvað ættum við að geta
lært af bóndanum, sem lifir ágæt-
lega af 300 kindum og fundið ein-
hverja þá leið, sem gerir okkur
ekki að nýju Ruhr héraði. Eöa svo
vitnað sé aftur i AgUst Valfells:
„Ég held aö bestu lifsgæðin fáist
með því að nýta tiltölulega háþró-
aða tækni i tiltölulega strjálbýlu
landi á skynsaman hátt. A þann
háttnýtur maður góös af tækninni
en getur losnað við mengun og
þéttbýlisvandamál, sem mörg af
eldri iðnaðarþjóðfélögunum búa
við”.
iMagnús
Torfa
Ölafsson
ástæðuna til aö þinghaldið hefur
dregist vera óútkljáðan ágreining
I fldcksforustunni, þar sem Deng
gæti ekki verið eins viss um völd
sinna manna og hann óskaði, til
að geta skipað málum á þinginu
samkvæmt stefnunni sem hann er
helstur talsmaður fyrir.
Deng og bandamenn hans
hyggjast nota flokksþingið til aö
tryggja I eitt skipti fyrir öll, að
menn sem hófust til áhrifa i
menningarbyltingunni og eru
mótaðir af henni geti ekki á ný
sveigt Kommúnistaflokk Kina inn
á þær brautir sem þá voru farnar.
Gott dæmi um stefnubreyting-
una er það sem gerst hefur i
menntakerfinu. Frá fornu fari
hafa Kinverjar látiö sér annt um
menntun uppvaxandi kynslóðar. 1
menningarbyltingunni lá öll
framhaldsmenntun i landinu niðri
I áratug, af þvi kennaraliöiö var
ofsótt og i stað sérfróðra leiðbein-
anda i hverri grein settir menn-
ingarbyltingarforkólfar, sem
ekkert höfðu til brunns að bera
nema þau vigorð sem hæst bar á
hverjum tima. Þetta varö til þess,
að Kina stendur nU uppi meö heila
kynslóö, þar sem ekki er aö finna
fólk með sérmenntun I nokkurri
grein.
Til að ráða bót að þessu hafa
siöan 1978 veriö stofnaðir um
landiö allt sérstakir skólar, þar
sem börnum sem skara fram Ur I
námi á ungum aldri eru fengin
bestu fræðsluskilyröi sem völ er
á. Er ætlunin með þessu Urvali
færustu námsmanna, aö stytta
eins og kostur er timann sem tek-
ur að koma upp sérmenntuöu
fólki til að fylla i skaröiö eftir
menningarby ltinguna.