Helgarpósturinn - 11.09.1981, Blaðsíða 9

—he/garposturinn Föstudagur H. september 1981
9
ÚR HEÍMI VISINDANNA
Umsjón: Þór Jakobsson
Áhugamenn setja upp einkajaröstöfi.
Ótakamarkad sjónvarp
Ótakmarkaðsjwivarp
Nýlega hitti ég ungan mann
sem hlakkaöi til aö fá rás nr. 30
inn á imbann sinn. Ný sjónvarps-
stöö var aö taka til starfa i
nágrenninu Þetta var vitanlega
ekki á tslandi, þvi aö hér deila
menn drjúgt um stööina einu og
fjölgun islenskra hljóövarpsrása
uppf tvær. Hærra teljum viö
eyjarskeggjar ekki enn um sinn,
ekki einu sinni f huganum.
En enginn fær spornaö viö
undraveröum framförum tækn-
innar. Jafnvel svæsnustu
einangrunar- og einokunarsinnar
meö heföirog höftaö vopni munu
láta i minni pokann. Boö og bönn
bókstafstrúarmanna i ráöuneyt-
um og stofnunum munu í þessu
sem ööru missa máttsinn, af þvi
aö tæknin sneri á þa.
Bráöum gerbreytist allt,
jafnvelhér á eyjunnihvitu: löngu
áöur en nýfædd reifabörnin á
fæöingardeild Landspftalans
geispa golunni södd lífdaga ein-
hvern timann handan viö alda-
mótin næstu veröur hægt aö velja
sér rás eins og bók úr hillu eöa
öllu heldur eins og bók úr stóru
bókasafni. Allir jafnt sérvitrir
fagurkerar og nægjusöm
grófmenni og allskonar
manngerðir þar á milli, munu
geta valiö aö vild efni sér til
gagns og gamans.
Loftnet heima
i garði
Eins og mörgum er ljóst má
þakka sllkar framfarir sibættri
fjarskiptatækni um gervitungl
eöa tynglinga eins og ég kýs aö
kalla þau. Hátt uppi I gufuhvolfi
jaröarinnar, miklu ofar en hæstu
ský, leynast þeir, þessir sendlar
nútimamenningar, sumir standa
kyrrir miöaö viö jöröina, en aörir
fara á fleygiferö hringinn í kring.
Þaö er aö veröa nokkuð algengt
tómstundagaman I Norður-
Ameriku aö koma sér upp loftneti
og lítilli móttökustöð fyrir
sendingar um tynglinga. Ef vel
teksttilerhægtaö velja á milli 60
rása. Kostnaður viö slfkar
móttökustöövar hefur minnkaö
margfaldlega frá þvi er hann var
metinn á 700 þdsund dollara fyrir
10 árum. Fyrir 5 árum var þaö
enn á fárra færi aö eignast
móttökustöö, jafnvel fyrir eina
sjónvarpsrás einungis. Þaö
kostaöi þá 75 þilsund dollara, en
þremur árum síöar, áriö 1979, var
hægt aö veröa sér úti um slika
stöö fyrir 15 þúsund dollara. Ekki
litil lækkun þaö.
Um þetta leyti voru margir
áhugamenn farnir að smíöa sér
tæki og var sagt frá þvi I tlmarit-
inu Popular Science f mars 1980,
aö áhugamönnum hafi verið hóaö
saman á mót eitt mikiö i ágúst
1979 og höföu þeir þar sýnt hver
öörum heimalagaöar móttöku-
stöövar, sem kostuöu frá eitt
þús dollurum niöri 200 dollara.
Sjálfsagt hafa nýjungar siöan
ekki dregiö úr áhuganum.
Kannski heföu handlagnir
lesendur gaman af aö fletta upp I
fyrrnefndu eintaki af Popular
Science meö þaö í huga að reisa
meö tiö og tima slíka stöö i
garöinum hjá sér. Þá ber aö visu
aö gæta aö þvf fyrst, hvort
staöurinn liggur vel viö einhverj-
um „sjónvarpstynglingi”. Þar
viö bætist sá ókostur aö margir
þeirra svifa yfir miöbaugi jaröar
og draga illa noröur fyrir 60.
breiddargráðu.
Steinöld,
miðöld, geimöld
Framfarir á þessu sviöi munu
ekki einungis valda miklu raski i
hugarfylgsnum manna á af-
skekktum eyjum eins og Islandi
heldur einnig vfða um lönd og
álfur sem vanþróaöar kallast.
Liktog Islendingarsnöruöu séraf
hestbakinu beintuppiflugvélina
fyrr á öldinni — án þess t.d. aö
læra aö leggja bilvegi — þannig
munu miljónir ólæsra manna eiga
greiöan aögang innan skamms aö
kennslu og skemmtun á skjánum
fyrir milligöngu tynglinga f
háloftunum.
Siöastliöiö sumar var haldinn á
vegum Sameinuöu þjóöanna
alþjóölegur fundur um þessi
málefniog flutti ArthurG. Clarke
þar erindi um tækniþróun á sviöi
fjarskipta meö hjálp tynglinga
(gervitungla). Clarke er sér-
fræöingur I þessari grein, en er
jafnframt þekktur höfundur
vfsindaskáldsagna var t.d. annar
höfundanna aö hinni frægu kvik-
mynd „2001 — geimferðarsaga”.
Clarke tilgreinir hvers megi
vænta af framförum rafeinda-
tækninnar. Gömlu tækin veröa
sifellt fullkomnari og ný koma til
sögunnar. Þannig mætti telja
slma, hljóövarp, sjónvarp, rit-
síma og fjarsamband gagna-
banka og úrvinnslutölva — ekkert
lát er á betrumbótum þessara
tækja og nýjum uppfinningum til
aö fullkomna fjarskiptin. 1
útvarpstækni eru tvær byltingar í
aösigi: almenn notkun á sólarraf-
hlööum og tynglingum fyrir
beinar útsendingar.
Ariö 1965 var fyrsta tyng-
lingnum skotiöá loft, sem ætlaöur
var borgaralegum viðskiptum
(Intelsat I). 15árum seinna, áriö
1980 varlntelsat V komiö afstaö,
en sá tynglingur getur afgreitt
12000 slmtöl samtimis — og auk
þess allmargar sjónvarpsrásir.
Aö dómi Clarkes mun hin öra
tækniþróun auka mjög þægindi
þjóðlifs I vestrænum löndum, en
hins vegar valda stökkbreyt-
ingum I „þriöja heiminum” og
auövelda þar alls kyns uppbygg-
ingu og eflingu fræöslu og
mennta. Stystaboöleiömillistaöa
hvar sem er á yfirboröi jaröar
veröur senn um tynghngana,
annaöhvort um þá sem doka
kyrrir og ,,troöa marvaöann”
hátt yfir miöbaugi jaröar eöa um
hraöboðana sem fara á þeysireiö
umhverfis jöröina á 5 til 6
stundar f jóröung um.
Arthur Clarke leggur mikla
áherslu á þá feikna miklu mögu-
leika, sem felast I greibum
aðgangi aö upplýsingagáttum
himinhvolfsins — hinum stööugu
utsendingum ótal tynglinga sem
svi'fa yfir höföum okkar. Mót-
tökutækin veröa bæöi fullkomnari
og minni fyrirferöar meö hverju
árinu sem Uöur — og senditækin
llka.
Þaö verður erfiöara og erfiöara
aö loka sig af á jöröinni — og
siðast en ekki slst: ab loka aöra
af. Ætti hiö fyrmefnda aö vera
æriö umhugsunarefni þjóöemis-
sinnuöum eyjarskeggjum, en hiö
slöarnefnda hörundsárum
einræöisrikjum.
Þannig læöist tæknin og leiöir
frelsiö sér við hönd: aftan aö
þeim sem ráöa.
manninn en meöal almennra
flokksmanna er það töluvert út-
breidd skoöun aö það mundi færa
flokknum einlita forustu þar sem
þá væru valdaþrenningin formað-
ur, varaformaöur og þingflokks--
formaður öll úr hópi hinna her-
skáustu I röðum stjórnarand-
stööuarmsins...
• Oft höfum við hér I þessu
blaði dáöst aö stjórnvisku for-
ráðamanna Rikisútvarps og út-
varpsráðs. En nú hafa þessir abil-
ar gjörsamlega mátað okkur.
Málavextir: Eftir að Hjörtur
Pálsson dagskrárstjóri hafði
mæltmeð Ingibjörgu Þorbergsen
ekki Guörúnu Guölaugsdóttur I
varadagskrárstjóraembættið,
uppgötvaöi Guðrún að hún gat
ekki lengur unnið með Hirti — af
ýmsum ástæöum. Stjórnvitringar
á útvarpinu stóðu frammi fyrir
þvi aö þurfa að leysa þenn-
an innanhússvanda, þegar
Halldór Halldórsson geröi
þeim þann greiða að færa
sig um set upp á sjónvarp.
Staðan var auglýst I hasti og
Guörún sótti um — en þvi m»-
ur llka tveir aörir, Hildur Bjarna-
dóttir.sern veriöhaföi lausráöin
á fréttastofunni og Rafn Jónsson,
sem var meö nokkra reynslu i
fréttamannsstörfum. Siöferöilega
bar Hildi starfiö, svo aö henni var
veitt þaö en ákveðiö aö ráða hin
tvö lika — Guörúnu I starfið sem
Hildur var ábur I og Rafn i starf
Asdisar Rafnarsem mun hætta á
næstunni. Salamónsdómur þessi
er hins vegar lögleysa, þvi að þaö
varaldreinemaeittstarf auglýst.
Og ekki nóg meö þaö — stjórn-
vitringarnir uppgötvuöu aö Einar
örn Stefánsson, fréttamaöur, var
upphaflega aðeins ráðinn til sex
mánaöa og var löngu kominn
fram yfir þann tlma og er þannig
stöðulaus. Hann er hins vegar I
starfi ölafs Sigurössonar, sem
hefur veriö á sjónvarpinu miklu
lengur en til stóö og nú er ákveöiö
að leggja til viö Olaf aö vera ekk-
ert aö snúa til baka. Frammi fyr-
ir svona stjórnsnilli standa menn
auðvitað agndofa...
• Nú mun Páll Heiöar fá
tveggja tlma Morgunvöku þar
sem Morgunpóstur var áöur og
Sigmar B. Haukssonmun vera aö
straumlinulaga Vettvangsþátt
sinn. Þar mun einkum standa fyr
ir dyrum þrenns konar breyting-
ar. 1 fyrsta lagi mun eitt ákveöiö
þema ganga í gegnum alla þætt-
ina viku I senn og veröa 1/3 eöa
1/4 af hverjum þætti. I ööru lagi
mun ákveðið aö eftir hverja leik-
listargagnrýni um innlend leik-
verk muni fara fram umræöur á
eftir og i þriðja lagi veröur I þætt-
inum í lokhverrar viku atriöi, þar
sem einhver fulltrúi hagsmuna-
aðila fær að spyrja einhvern
ráöamann spjörunum úr. Þannig
heyrum viö aö i kvöld muni t.d.
Valur Arnþórsson, stjómarfor-
maður Sambandsins fá aö taka
Tómas Arnason, viöskiptaráö-
herra til bæna...
• Og af þvl viö vorum að tala
um Vettvangsþáttinn þá heyrum
við aö Asta Ragnheiöur, aöstoö-
armaður Sigmars, sé aö hætta
þar og fara til annarra starfa inn-
an útvarpsins og Sigmar sé nú aö
svipast um eftir nýjum aðstoðar-
manni...
Gisli Rúnar Jónsson mun á-
samtvinum og kunningjum halda
uppi fjöri i Leikhúskjallaranum 1
vetur. Hann hefur verið ráðinn
leikstjóri Kabaretts sem þar mun
verða fyrir matargesti á föstu-
dags- og laugardagskvöldum.
Alls veröa búin til 3 prógröm,
hvert um 45 minútur aö lengd, og
munu þau „rótera” á milli
kvölda, eftir þvl hvernig landiö
liggur. Kabarettarnir eru skrif-
aðiraf Gisla Rúnari, Eddu Björg-
vinsdóttur og Randver Þorláks-
syni, eöa kjarnanum úr Ollen-
dúllendoff-hópnum sáluga, og
leikarar veröa ýmsir af úrvals-
gamanleikurum Þjóöleikhúss-
ins...
• Magnús ólafsson og Þorgeir
Astvaldsson hafa veriö með vin-
sælli dægurlagasöngvurum sum-
arsins, þó fæstum heföi eflaust
dottiö þaö í hug i vor. Eins og
sönnum skemmtikröftum sæmir
hyggjast þeir fylgja vinsældunum
eftir og I smiöum er skemmtipró-
gram sem þeir hyggjast bjóða á
samkomur og árshátiöir og
þorrablót vetrarins. Þá hafa þeir
fengiö Gunnar Þóröarson til liös
við sig til að gera hljómplötu með
jólalögum. Sú á að koma út.. jú,
fyrir jólin...
• Enn standa nú yfirmenn sjón-
varpsins frammi fyrir þvi ab ráöa
nýjan dagskrárgerðarmann, aö
þessu sinni i' frétta- og fræðslu-
deild. Umsækjendur um þetta
starf eru f jórir, þar á meðal tveir
reyndirstarfsmenn sjónvarpsins,
— Marianna Friöjónsdóttir, út-
sendingarstjóri frétta og Baldur
Hrafnkell Jónsson, kvikmynda-
tökumaður. Hinir tveir eru Gunn-
ar Gunnarsson rithöfundur og
Einar Gunnar Einarsson, blaða-
maður á Alþýöublaöinu. Langllk-
legast er taliö aö Marianna fái
þessa stööu...
tslensk kvikmyndagerð lætur
æ meir að sér kveöa á alþjóða-
vettvangi. I bigerö mun nú náiö
samstarf milli norrænu kvik-
myndastofnananna og er stefnt
aö þvi'að islenski kvikmyndasjóð-
urinn og Kvikmyndasafn tslands
verði aöilar aö þessu samstarfi,
sem er mikilvægt á marga lund.
Ekki er þýöingarminnst aö i
gegnum norrænt samstarf eiga
islenskar kvikmyndir greiöari
leiö aö erlendum mörkuöum
vegna kynningarstarfs af ýmsu
tagi. Nú er I fæöingu sérstakt
samnorrænt kvikmyndablab,
Nordic Filmnews, sem koma á út
á ensku reglulega meb fréttum og
upplýsingum um norræna kvik-
myndagerð og er væntanlegur
hingaö til lands fulltrúi norrænu
kvikmyndastofnananna til við-
ræöna viö viðkomandi abila um
þátttöku tslendinga I blaði
þessu...
• Eins og kunnugt er fer forseti
tslands, Vigdís Finnbogadóttir I
opinbera heimsókn til Noregs á
næstunni. 1 tilefni af þvi er hópur
norskra blaðamanna væntanleg-
ur til landsins I seinnihluta sept-
emba-. Erindi þeirra er aö kynna
sér islensk málefni og afla efnis
til aö skrifa um i blöö sin meban á
heimsókn forsetans stendur. Is-
land verður þvi væntanlega i
sviösljósinu hjá frændum okkar
meðan Vigdis staldrar við I Nor-
egi og má kannski I þessu sam-
bandi tala um aö forsetinn sé ó-
bein landkynning, en aö ööru
jönfu er li'tið skrifaö um islensk
málefni f norska f jölmiöla sem og
fjölmiöla annarsstaöar I Skand-
inaviu. Ekki skemmir það fyrir,
aö mynd íslenska sjónvarpsins
um Snorra Sturluson veröur ein-
mitt á skjánum hjá norska sjón-
varpinu um þetta leyti, og mun
eflaust vekja enn meiri athygli
fyrir þær sakir. Af því tilefni
sendir meðal annars stærsta blað
landsins, Aftenposten sérstakan
blaðamann til að skrifa um is-
lenska sjónvarpiö, en þaö blað
gefur út sérstakt vikublaö, sem
eingöngu fjallar um útvarp og
■sjónvarp...
• Nokkrar sviptingar eru jafn-
an I poppheiminum, og þá ekki
aðeins innan hljómsveitanna.
Þannig virðast Morgunblaðið og
Fálkinn ælla að hafa mannaskipti
i poppsérfræðum. Björn Valdi-
marsson, sem annast hefur
hljómplötuútgáfu og erlendar
plötupantanir fyrir Fálkann lætur
nú þar af störfum. Hann mun nú
taka viö poppskrifum hjá Morg-
unblaðinu, ásamt Hafliöa Vil-
helmssyni, rithöfundi. Einnig
mun Björn sjá um hljómplötuút-
gáfuna Grammið. Sá sem annast
hefur poppskrif Morgunblaðsins
hingaö til, Halldór Ingi Andrés-
son, tekur svo aftur við störfum
Björns hjá Fálkanum. Þetta fer
óneitanlega fram af fullri tillits-
semi...
• Hafnarfjaröarvegurinn hefur
veriö töluvert 1 sviösljósinu und-
anfarið. Viö heyrum aö nú sé að
fara I gang I Garðabæ ný undir-
skriftasöfnun og i þetta sinn eigi
að mótmæla Reykjanesbraut
eystri, en hún á aö liggja I gegn-
um byggðahverfið og er þannig
sama vandamáliö og Hafnar-
fjaröarvegurinn — báöar þessar
brautir kljúfa byggöina. Meö
þessum mótmælum gegn Reykja-
nesbrautinni eru vegamálin þar
um slóöir þvinánast komin heilan
hring. Nokkuð ljóst er aö Garöbæ-
ingar muni einungis geta náö
fullri samstöðu um eina leiö —
nefnilega sjávarbraut en þar er
hins vegar Hafnfiröingum aö
mæta, því aö vegur niöur við sjó
mun lengja leiðina til Reykjavik-
ur verulega fyrir þá...