Helgarpósturinn - 11.12.1981, Síða 11

halrj?*r[-in<ztl irinn Föstudagur ll. desember 1981
Karl Eiríksson, Brædurnir Ormsson:
og trésmiður
ánetjuðust rafvæðingunni
A sama hátt og þeir ólafur Johnson og
Ludvig Kaaber sáu sér hag i þvi a6 hefja
innflutningsverslun eftir að island komst í
simasamband við umheiminn stofnuðu
bræðurnir Eiríkur og Jón Ormssynir verk-
stæði þar sem gert var við rafvélar og mæla
i upphafi rafvæðingar landsins.
Á árunum eftir 1910 unnu þeir bræður i
Vik i Mýrdal hvor við sina iðn, Jón við skó-
smiði en Eirikur var trésmiður. Þegar raf-
væðing kauptvínsins var að hefjast gerðust
þeir bræður aðstoðarmenn fyrsta raf-
magnsfræðings landsins, Halldórs Guð-
mundssonar og lögðu þar með út i fram-
tiðarstarf sitt.
Það var árið 1920 sem þeir bræður reistu
hús við Baldursgötu 13 og Óðinsgötu 25 þar
sem fyrsta verkstæði þeirra var til húsa.
Tveimur árum siðar fór Eirikur til náms i
rafmagnsfræðum i Danmörku og Þýska-
landi og sama ár stofnuðu þeir fyrirtækið
Bræðurna Ormsson sem nú er löngu gróið
nafn i vitund borgarbUa.
— Þeir bræðurnir skildu áð skiptum árið
1930, en það var allt i góðu og þeir voru allt-
af miklir vinir eftir það sem áður og féll
aldrei skuggi á þá vináttu segir Karl Ei-
riksson sem tók við forstöðu fyrirtækisins
af föður sinum árið 1959, en hafði fram til
þess tima verið atvinnuflugmaður hjá Loft-
leiðum og Flugfélaginu um árabil og m.a.
einn af stofnendum Flugskólans Þyts.
Aðal ástæðan fyrir skilnaðinum var sU að
sögn Karls, að bræðurnir hafi viljað mis-
munandi rekstrarform og þvi farið hvor
sina leið. Og eitt er vist að mikill kraftur
hefur verið i gamla manninum, Eiriki
Ormssyni, þvi enn þann dag i dag kemur
hann til vinnu i fyrirtækinu, orðinn 94 ára
gamall.
— Frá upphafi voru viðgerðir á öllu
mögulegu um borð i togurum og öllum vél-
um i sambandi við Utgerð snar þáttur i
starfsemi fyrirtækisins. Það var þvi til
mikilla bóta þegar það var flutt að Vestur-
götu 3 árið 1936, segir Karl Eiriksson sem
nú situr á skrifstofu sinni i stórhýsi Bræðr-
anna Ormsson að Lágmúla 9.
Þegar ibyrjun gerðust Bræðurnir Orms-
son umboðsmenn fyrir AEG-Telefunken
sem þá var ný stofnað. Nú er fyrirtækið
einn elsti umboðsaðili fyrir þetta þýska
firma i heiminum.
— Fyrir utan verkstæðisþjónustuna var
fyrirtækið mikið með verktakavinnu, og
þegar mest var hafði það 70-80 rafvirkja i
stöðugri vinnu. Stærsta verkið var við Al-
verksmiðjuna i Straumsvik og BUrfells-
virkjun á árunum 1965-’67, og þá voru raf-
virkjarnir allt upp i 200.
En upp úr 1970 gerðist það að laun hækk-
uðu verulega en við fengum ekki að hækka
útselda vinnu. Við sáum okkur þá ekki
annað fært en draga saman og nú eru alls
um 40-50 hér ivinnu við þ jónustu og viðhald
segir Karl Eiriksson.
Þegar fyrirtækið fluttist i nýju húsakynn-
in var mögulegt að auka verkstæðisþjón-
ustu og þá bættistaðstaðan fyrir umboð Ro-
bert Bosch i Stuttgart, sem selur disil- og
rafkerfi i vélar.
— Aukþess sjáum við um viðhald á fólks-
lyftum og flytjum inn lyftur. Um tima
framleiddum við hluti 1 lyftur en urðum að
hætta þvi vegna þess að það var betur búið
að innflutningum en framleiðsiu innan-
lands segir Karl.
Auk þessa flytur fyrirtækið inn AEG
heimilistæki og ýmsa stærri hluti frá þeim
verksmiðjum og röntgentæki ásamt film-
um, sem Eiríkur hóf innflutning á fyrstur
manna.
— Faðir minn setti upp fyrsta röntgen-
tækið á landinu og enn höfum við um
helminginn af þeim markaði segir Karl.
— Hver er þin skoðun á þvi' að mörg af
gömlu fyrirtækjunum hafa ekki virst þola
kynslóöaskipti en önnur jafnvel blómstra?
— Oft á tiðum eru það erfðamál sem
koma inn i þetta. Og kannski er eldmóður-
inn sem býr istofnendunum ekki eins mikill
i þeim sem taka við.
— Þú tekur við fyrirtækinu i lok hafta-
tímabilsins. Er hugsanlegt, að breytingin
frá þvi að sum fyrirtæki lifðu á þvi að
þekkja menná réttum stöðum yfir i að inn-
flutningur var gefinn frjáls, hafi átt ein-
hvern þátt i þvi'að svo mörg fyrirtæki lögðu
upp laupana? Að þeir sem tóku við hafi
hreinlega ekki kunnað að reka fyrirtækin
þegar „kunningsskapurinn” var ekki
lengur skilyrði fyrir velgengni?
— Það erljóst að það er mikilvægt að að-
laga sig nýjum tima nokkuð fljótt og það
þarf kannski að passa betur hvert smáat-
riðiiiú en áður. Þá liföu menn á þvi að út-
vega sér innflutningsleyfi eftir króka-
leiðum.
— Hvernig gengur fyrirtækið núna?
— Það er ljóst, að það þarf að aðlaga sig
nýjum tima nokkuð fljótt. Þegar ég fór að 1
fylgjast með var haftastefnan rikjandi;
þetta voru óeðlilegir verslunarhættir.
Hvert fyrirtæki fékk sinn skammt af inn-
flutningsleyfum og allt umfram það þurfti
að kaupa af Pétri og Páli á svörtum mark-
aði. Það var voðalegur timi fyrir Bræðurna
Ormsson.
Núna þarf kannski að passa betur hvert
smáatriðienáður. En aðal vandinn hér eins
og hjá flestöllum fyrirtækjum er sá, að það
vantar rekstrarfé, þótt eigna- og rekstrar-
hliðin standi ekki illa. Ef menn fikta i of
stórum hlutum, hætta sér út i stór verk sem
gefaekkihagnað jafnvel heldur minus, get-
ur f ariö svo að veltan tvöfaldist á milli ára,
en aðstöðugjaldið er alltaf reiknað I
prósentum, þannig að það getur orðið erfitt
ef siðan kemur lélegt ár eins og geröist hjá
okkur fyrir þremur eða fjórum árum.
—Að lokum Karl, hefurþú aldreiséð eftir
þvi að snúa baki við fluginu?
39
Karl Eiriksson fórnaöi fluginu fyrir fyrir-
tæki fööur sins, Bræöurna Ormsson, áriö
1959. Enn kemur Eirikur Ormsson tii vinnu
sinnar á hverjum degi, oröinn 93 ára gam-
all.
— Þegar faðir minn var farinn að
reskjast ákvað ég að segja upp hjá Loftleið-
um og lita til meö honum. Ég ætlaði mér
aldrei að hætta að fljúga, en ég lét slag
standa. Auðvitað horfi ég öðru hvoru til
lofts en i aðal atriðum hef ég aldrei séð eftir
þviað taka viö þessu, jafnvelþótt nú ætti ég
bara fjögur ár eftir I eftirlaun hefði ég
haldið áfram að fljúga. Það er hætt viö að
ég geti ekki hætt hér eftir fjögur ár!
— Hefur þú haldið fluginu við siöan?
— Já, það hef ég aö mestu gert, þótt ár og
ár hafi fallið úr. Ég á ekki flugvél sjálfur,
en skýstá loftmeð kunningjum, segir Karl
Eiriksson, forstjóri Bræðranna Ormsson.

Ólafur____________________38
starfi á móti Magnúsi Andréssyni tveimur
árum seinna.Magnús lést árið 1966, og eftir
það hefur ólafur verið eini forstjórinn.
— Það hefuræði oft gerst hér á landi, að
gamalgróin fyrirtæki hafa ekki þolað kyn-
slóðaskipti á stjórnendum. Þitt fyrirtæki
virðist ekki hafa farið illa út úr þvi nema
siður væri — eða hvernig standa málin hjá
Loftur 38
milliveggjaplötur og mátsteina eins og
gamK maðurinn byrjaði á. Ekki þó úr
snæfellskum vikri heldur rauðamöl úr
Seyðishólum i Grimsnesi. Og I fyrranaust
bættist ein deild enn við: matvöru-
markaður á neðstu hæðinni.
— Okkur fannst vera orðin þörf á mat-
vörumarkaðihér i hverfinu og buðum til að
byrja með bæði SS og Hagkaupum að taka
reksturinn að sér. Hvorugur var tilbúinn til
þess, þótti áhættan vera of mikil. Ég lagði
þvi I þetta sjálfur og það hefur tekist ágæt-
lega. Enda höfum við ágættlið meðal ann-
ars þrjá kaupmenn, þar af er verslunar-
stjórinn sem var einmitt að hætta með
verslun hér i nágrenninu um það leyti sem
þetta var að fara af stað.
ykkur? Kannski barlómureins og hjá flest-
um atvinnurekendum?
— Auðvitað er barlómur! Alla vantar
veltufé. En við stöndum sennilega nokkuð
vel miðað við önnur fyrirtæki á Islandi.
Staðan þætti hinsvegar ekki glæsileg i
Bandarikjunum. Það er fáránlegt, að hér
koma skattalögin i veg fyrir að almenn-
ingur fái að taka þátt I uppbyggingu at-
vinnuli'fsins.
— Hver heldur þú að sé ástæðan fyrir
þvi, að kynslóðaskiptin hafa viða gengið
— Jón Loftsson h/f er eitt af þessum
fyrirtækjum sem hafa farið vel út úr kyn-
slóðaskiptum — og raunar aukið umsvif
sin. Hvers vegna heldur þú, að svo mörg
gamalgróin fyrirtækihafi lagt upp laupana
við slika breytingu?
— Uppeldið er stór hluti af þvi. Það er
verið að þvinga börnin til að taka við fyrir-
tækjum, þau eru látin vita, að það sé þeirra
að taka við. Það getur sett þau i vissa and-
stöðu sem leiðir jafnvel til þess að þau gera
i þvi' að draga fyrirtækin niður.
önnur ástæða er sú að menn hafa ekki
dug né gáfur þótt ekki skorti viljann og I
þriðja lagi eru það letin og eyöslusemin
sem spila inn i.
Eðlið i þessu er, að fyrirtækin vaxa að
vissu marki, siðan byrja þau að dala og éta
sig upp og fara að lokum á hliðina. Við það
að fara i gegnum þetta gengur maöur I
erfiðlega?
— Stór hluti af skýringunni gæti legið i
uppeldinu. Ef foreldrarnir eruefnaðir, geta
leyft sér allt og afhenda börnum sinum allt
möglunarlaust, láta allt eftir þeim er ekki
von á góðu.
Sjálfsagter það sem gildir, og fordæmið
kemur frá foreldrunum. Þegar ég var bú-
settur i Bandarikjunum var ég að heiman i
sex ár, f jögur ár i herskóla og tvö ár i við-
skiptafræði i háskóla. Það getur hafa haft
áhrif á uppeldi mitt.
harðasta skóla sem tiler, skóla lifsins. Þar
lærir maður hvaða öfleru þarna að verki og
lærir á þau.
— Hvernig stendur fyrirtækið JL-húsið
núna?
— Ég heffengið að vinna við þetta á þeim
tima sem gjörbreyting varð. Þeir sem byrj-
uöu meö fyrirtækin voru hugsjónamenn
sem lögðu allt Iþetta, þetta var bardagi. En
allt i einu, þegar viðskiptin voru komin á
sæmilegan rekspöl var störeignaskatti
Sjálfstæðisflokksins skellt á. Þetta var
byrjunin á skattpiningunni og aðdragandi
þess að öll uppbygging hætti og allur stór-
hugur hvarf.
Nú er stóreignaskattur lagður á árlega —
eignaskattur og fasteignagjöld eru ekkert
annað en stóreignaskattur. Það sem
bjargaði okkur i gegnum þetta tfmabil var
að við höföum ekki góðan aðgang að banka-
— Tekur þú þér „hinn dæmigerða banda-
riska fjármálamann” til fyrirmyndar i
starfi þinu hér?
— Nei. Enda hafði ég ekki unnið við störf
af þessu tagi iBandarikjunum.kom hrár úr
skóla. Enkannski var ég öðruvisi undir það
búinn að reka fyrirtæki en aðrir, ég hef
alltaf verið óhræddur við að taka ákvarð-
anir og sóst eftir að taka á mig ábyrgð,
segir ólafur ó. Johnson,forstjóri O. John-
son og Kaaber i annan ættlið.
kerfinu, og ég hef aldrei haft áhuga á að fá
stór lán.
Þetta hefur gengið vegna þess að ég fór
að berjast við að skilja þessa hluti, hvaða
öfleru aö baki þeim, og komst að raun um
að versta aflið er Mammon. Hjá mörgum
er þetta spilamennska þeir hafa nautn af
þvi að leggja mikið undir og lifa i sifelldri
eftirsókn eftir vindi og spennu um hvort
takist að bjarga hlutunum við.
Ég skar hinsvegará vissa hnúta á réttum
tima og stjórna þessu fyrst og fremst þann-
ig að fyrirtækið skapi atvinnu og skili aröi,
ekki á þann hátt að ég eigi þaö, þótt ég sé
aðaleigandinn, heldur sem ráðsmaður.
Okkur erfært þetta ihendur tilað gæta þess
og skila þvi betur frá okkur en viö tókum
við þvi, segir Loftur Jónsson, forstjóri Jóns
Loftssonar h/f.
Fríöa Á. Sigurðardóttir:
SÓLIN OG SKUGGINN
Fyrsta bók Friðu, smásagnasafnið
„Þetta er ekkert alvarlegt“, sem út kom
í fyrra, vakti almenna athygli og umtal
bókamanna. Sólin og skugginn er fyrsta
skáldsaga hennar og munu bókamenn
ekki síður fagna útgáfu hennar. Sagan
er þrungin áhrifamagni, snertir og eggj-
ar og er rituö á óvenju fögru og auðugu
máli. Þetta er saga um frelsi og helsi
mannsins, lífsástina og dauðann, saga
af fólki, grímum þess, brynjum og vopn-
um, — hún er saga mín og þín. Sólin og
skugginn er bókmenntaviðburður.
Jökull Jakobsson: SKILABOÐ TIL SÖNDRU
SH1LAB0P
TIL SÖNDRU

Jökull Jakobsson hafði gengið frá hand-
riti þessarar bókar aðeins fáum mánuð-
um fyrir lát sitt. Sagan speglar alla
beztu eiginleika hans sem rithöfundar,
frásögnin er lipur og lifandi, stór-
skemmtileg og bráðfyndin, en undir
niðri skynjar lesandinn alvöru lífsins,
vandamál samtímans.
Meinfyndnari og háðskari bók er ekki á
bókamarkaði í ár. Aödáendur Jökuls
Jakobssonar eru svo sannarlega ekki
sviknir af þessari síðustu bók hans. Hún
leiftrar af frásagnargleði og fjöri.
SKUGGSJA BÓKABÚÐ OUVERS STEINS SE
SKUGGSJA BÓKABÚD OUVERS STEINS SF