Helgarpósturinn - 05.03.1982, Qupperneq 8

s—heigac_________________
pósturihn—
Blað um þjóðmál/
listir og menningarmál.
Utgefandi: Vitadsgjafi hf.
Framkvæmdastjóri: Bjarni P.
AAagnússon.
Ritstjórar: Arni Þórarinsson,
Björn Vignir Sigurpálsson.
Blaöamenn: Guðjón Arn-
grimsson, Guðlaugur Berg-
mundsson, Gunnar Gunnars-
son og Þorgrímur Gestsson.
Utlit: Kristinn G. Harðarson.
Ljósmyndir: Jim Smart
Auglýsingar: Inga Birna
Gunnarsdóttir
Gjaldkeri: Halldóra Jónsdótt
ir. r
Drei f ingarst jóri: Sigurður
Steinarsson.
Ritstjórn og auglýsingar eru
að Síðumúla 11, Reykjavik.
Simi 81866. Afgreiðsla að
Hverfisgötu 8 - 10. Simar:
81866, 81741, og 14906.
Prentun: Blaðaprent hf.
.Askrifatarverð
á mánuöi kr. 30.
Lausasöluverð kr. 10.-
Eftir
höfðinu
dansa
limirnir
liiö háa alþingi er höfuö is-
lensku þjóöarinnar. Þar eru allar
veigamestu ákvaröanir hennar
teknar og stefna hennar mótuö. A
aiþingi eru lika sett lög um inn-
byrðis samskipti borgaranna.
Alþingismennirnir, sem semja
og samþykkja þessi lög, eru
mannlegir. Þeir hafa sýnt þaö og
sannað á undanförnum áratugum
aö þeir gera mistök, rett eins og
égeða þií. Sumar ákvarðanir sem
þingmenn taka eru ckki hárréttar.
En þaö er f lagi. Þaö er ekki hægt
aö ætlast til þess að um leiö og
menn eru komnir á þing, þá
veröi þeir guöir, scm aldrei taki
feil.
En hinu mega alþingismenn
hinsvegar ekki gleyma.að þeir
eru fyrirmyndir. Þcir setja okkur
reglur, þeir ákvcöa, i formi skatt-
heimtu, hvernig viö verjum veru-
legum hluta tekna okkar. Þeir
hafa veruleg áhrif á daglegt lff
fólksins.
Þeir ætlast til þess aö viö
hlýðum þeim reglum sem þeir
setja. Þaö er þessvegna varla til'
of mikils mælstafokkurhinum aö
þeir gjöri svo vel og hlýöi sjálfir
sinum eigin reglum. Lögin ná til
þingmannanna Ifka, ekki satt?
Tilefni þessara vangaveltna er
skvndikönnun scm Helgarpóst-
urinn gerði á þvi hvort alþingis-
menn nota öryggisbelti við akstur
hifreiöa sinna.Sem kunngt er var
þaö i fyrravor samþvkkt sem lög
frá alþingi aö allir skuli nota
örvggisbelti, sitji þeir i fram-
sætum bifreiða. En aðeins tfu
mánuöum eftir aö þingmennirnir
settu þessi lög, þá brjóta þeir þau
mcira og minna sjálfir. i skyndi-
könnun Helgarpóstsins,sem fram
fór á bilastæöi þingmanna, kom
semsé iljós aö þingmenn nota al-
mennt ekki bilbeiti, og bera helst
við gleymsku þegar á þá er geng-
iö.
Samkvæmt annarri könnun, og
liklega betur unninni af Um-
feröarráði, nota nú 16 prósent
ökumanna bilbelti viö akstur. Það
er ekki hátt hlutfall m iðaö viö aö
notkunin er skyld samkvæmt
lögum. Þessi lága tala, og þaö aö
mennirnir sem setja lögin hafa
ekki miklar áhyggjur af þvi þó
þeir brjóti þau daglega, sýnir aö
lögin um bílbeltin eru verulega
gölluð.
Þeim þarf aö breyta, þó ekki sé
nema til að fá þingmennina sjálfa
til aö hlýða þcim. Þaö hlýtur aö
hafa ansi slæm áhrif á virðingu
alþingis ef sett eru lög sem
mönnum, jafnvel þingmönnum
sjálfum, dettur ekki i hug að
hlýða. Sh'kt grefur undan lýö-
ræöinu, og enginn vill hafa það á
samviskunni.
Spennum þvi bcltin!
Prófkiör
Þaö á aö kjósa i vor. Um
gjörvallt land eiga þeir
sem vit og aldur hafa að
velja sér fólk til að hafa vit
fyrir sér næstu fjögur árin. ,
Og það er vist eins gott aö
reyna að vanda valið svo aö
ekki verði setið uppi með ,
einhverja fáráða sem gætu
komið hreppnum eða þá ;
bæjarfélaginu á hausinn. :
algerlega dregið að sér at-
hyglina og það svo um
munar. Til dæmis hafa
prófkjör veriö aðalum-
ræðuefni manna á meðal
það sem af er vetri og
liggur við að tiðarfar og
fiskir; hafi gleymst, siikur
hefur hitinn verið.
Raunar hafa aöeins
Eyjapóstur frá bigurgeiri Jónssyni
Reyndar eru vist þegar
einhverjir búnir að afreka
slikt hér og þar um landiö,
ef marka má þaö sem I
blöðum stendur, til að
mynda finnst skrifara það
furöulegt aö Reykvikingar
skuliekkiupp tilhópavera
komnir á vonarvöl, slik og
þvilik hefur stjórn höfuö-
staðarins verið að sögn
Moggans. Og ekki lýgur
hann.
Annars falla þessar
kosningar algerlega i
skuggann fyrir öðrum
kosningum; reyndar finnst
manni þessar kosningar i
vor vera hálfgert húmbúkk
og aukaatriði. Prófkjörin
eða forkosningarnar hafa
tveir flokkar viöhaft þetta
form á valisinuá góðu fólki
til aö stjórna bænum og er
það virkilega synd og
skömm aö hinir skuli ekki
einnig hafa upptekið siðinn,
þvi i prófkjöri kemur virki-
lega i ljós hvern mann
frambjóðendurnir hafa að
geyma, Og það sem hvaö
merkilegast er; sá vitnis-
burður kemur ekki frá
þeim sjálfum (nema það
sem gott er hægt að segja)
og ekki kemur heldur skit-
kastið frá andstæðingum
þeirra i pólitik. Nei, fyrir
prófkjör eru frambjóð-
endur ataðir auri og liggur
við að æran sé af þeim tætt
af þeirra eigin flokkssyst-
Föstudagur 5, mars 1982 hallj^rpn^tl irínn
kinum (þeimsömu og ætla
svo aö kjósa listann i vor).
I ööru prófkjörinu hér i
Vestmannaeyjum gerðist
það að alit of margir tóku
þátt i að velja á listann. Nú
er það i venjulegum kosn-
ingum flokkunum yfirleitt
nokkurt gleðiefni þegar
fjölmenni fyikir sér um þá
og þá talað um kosninga-
sigur. En i prófkjörum er
þetta allt öðru visi. Þá
getur það verið vottur um
veikleikamerki ef margir
kjósa.Þannig olli þetta próf-
kjör mörgum grónum
flokksmanni hugarvili er i
ljós kom að kjörsókn var
næstum tvöfalt fylgi
flokksins i siðustu kosn-
ingum. Þetta hefði nú ein-
hvern ti'ma glatt menn. En
hugmyndafræöingar töldu
þetta allt annað en öruggt
fylgi og brugðu kjósendum
sumum hverjum um tvö-
falt siðgæði. Ekki bætti
heldur úr skák að úrslitin
voru mörgum flokksmönn-
umlittaðskapi. Nýirmenn
(á gömlum grunni?) skutu
þarna sér eldri og reyndari
mönnum ref fyrir rass og
töldu sumir ekki allt með
felldu um fylgi þeirra. Er
ekki enn séð fyrir endann á
þvi öllu.
Svo voru menn varla
búnir að jafna sig eftir
þetta prófkjör þegar annað
reið yfir. Og i undirbúningi
þess var öllu meiri hiti en
hjá hinum flokknum. Eftir
að ljóst varð hverjir gáfu
kost á sér, var vart um
annað rætt i bænum en
kosti þessa fólks og galla.
Einn dyggur stuðnings-
maöur flokksins lítlistaði
rækilega fyrir skrifara
kosti þessa fólks en þó
aðallega galla þess. Og að
fyrirlestrinum loknum
varð skrifara það á að
hugsa að sjaldan hefðu
aðrir eins fantar og fúl-
1 menni valist saman á einn
' framboðslista, þvi eftir
upplýsingum að dæma var
þarna heilt samansafn af
varmennum.
m
! enn voru afgreiddir
með orðum eins og pólitiskt
viörini, hálfviti, nytsamur
sakleysingi og glaumgosi.
Þá er ekki eftir hafandi allt
sem kvenfólkið hafði á
samviskunni, og eins gott
t að þaö komist ekki i
hámæli. Rétt er þó að geta
þess að i þessari maðka-
veitu listansleyndisteittog
eitt gullkorn á stangli og
voru þaö að sögn fyrir-
lesara bæði hreinlyndar og
frómarsálir sem óhætt ætti
að vera að fela umsjá eins
bæjarfélags. Ekki leist þó
skrifara á að taka þátt i
prófkjöri og fara að vinsa
gullið úr soranum, enda er
hann hin seinni ár oröinn
afskaplega litt pólitiskur.
Ekki veitskrifari að heldur
hvort allir eru fyllilega
ánægðirmeð útkomuna, en
hitt veit hann að nú er illt i
efni fyrir þá tvo flokka sem
ekki viðhöfðu prófkjör
heldurætla sérað stilla upp
með gamla laginu. Það eru
nefnilega engir kjósendur
eftir handa þeim flokkum.
Ef dæma má um þátttöku i
prófkjörum flokkanna
tveggja sem áður er getið,
þá var tala þeirra sem þar
kusu svo há, að aðeins
munu vera eftir um tvö til
þrjúhundruð sálir handa
hinum að skipta á milli sfn.
Þeim var lika fjandans nær
að hafa ekki prófkjör. Eins
og málin standa idag er þvi
allt útlit fyrir tveggja
flokka kerfi hjá okkur á
næstunni. Það verður svo
félegt ef hvorugur flokkur-
inn nær meirihluta i vor.
Að kyssa á vöndinn
t tslandsklukkunni lýsir
Halldór Laxness af skáld-
legri snilld og skarp-
skyggni hvernig danskir
fjárafiamenn mergsugu
blásnauöa útkjálkaþjóð og
mötuðu krókinn svo ræki-
lega að öllglæstustu mann-
virki Kaupmannahafnar,
þau er reist voruá 17. og 18.
öld, voru fjármögnuð með
islenskum blóðpeningum,
að ógleymdum þeim ara-
grúa mannslifa sem bein-
linis var fórnað á altari
Mammons hins danska.
Sumum kann i fyrstunni að
hafa þótt sem skáldiö á
Gljúf rasteini kritaði nokkuð
liðugt i lýsingum sinum á
aldarfarinu og lifnaðar-
háttum peningaaðalsins
danska á niðurlægingar-
öldum Islendinga, en það
við Breta að hugkvæmni,
áræöi og þolgæöi mega sin
enn nokkurs i átökum við
ofurefli, enda hygg ég að
þorskastríðin hafi orðið tii
að lappa ofurlitið uppá
tötralega sjálfsvirðingu
tslendinga, og tvimæla-
laust urðu þau til að auka
virðingu okkar útifrá og
var sist vanþörf á, þvi viö
erum betur þekktir úti
heimi fyrir ýmislegt annað
en einurð, reisn og sjálfs-
viröingu i samskiptum við
volduga viðsem jendur.
Þeir sem muna þorska-
striðin hljóta þó að minnast
þess með nokkrum kinn-
roða að ekki var risið ævin-
lega jafnhátt á islenskum
forustumönnum i þeim á-
tökum, samanber smánar-
samninginn við Breta sem
I dag skrifar: Sigurður A. Magnússon
Birgir Sigurðsson— Heimir Pálsson— Hrafn Gunnlaugsson — Jón Bald-
vin Hannibalsson- Jónas Jónasson—Magnea J. Maffhíasdóttir — Sig-
urður A. Magnússon.
Hringb'órðlð
mun mála sannast að þar
er fátt ofsagt og kannski
ýmislegt vansagt, og hefur
nýbirt könnun á aðföngum
tslandsklukkunnarleitt i ljós
hve nákomir.n veruleikan-
um Halldór Laxness er i
skáidverki sinu.
Sö gulegt skáldrit
Halldórs og ýmis verk önn-
ur sem síðan hafa litið
dagsins ljós, svosem
Hauslskip eftir Bjöm Th.
Björnsson, hljóta að vera
mönnum hugarhaldin
þegar þeir virða fyrir sér
samskipti dvergþjóðar-
innar hérna á hölmanum
við erlenda risa, hvort
heldur eru herveldi eða
fjármálaveldi. Flestir
hugsandi tslendingar gera
sér visast ljósa grein fyrir
þvi að við eigum undir högg
að sækja hjá risunum, enda
eiga þeir að jafnaði alls-
kostar við okkur,vilji þeir
neyta aflsmunar. Þó sýndi
það sig i fiskveiöideilunum
vinstristjórnin siðari rifti.
Það er gömul og ný rauna-
saga að þeir sem mest
hampa sjálfstæðinu i nafn-
giftum og áróðursræðum
reynast oft deigastir við að
framfylgja þvi þegar á
hólminn er komið.
Nú eru i brennidepli á
tslandi stórfelld átök við
eitt af stórveldum fjár-
málaheimsins, alþjóðlega
auðhringinn Alusuisse, og
eiga sér að visu langan að-
draganda. Þó samstaða
hafi náðst innan rikis-
stjórnarinnar um meðferö
þessa brýna hagsmuna-
máls allrar þjóðarinnar, þá
eru þeir framámenn þvi
miður ófáir sem af flokks-
pólitiskum eða öðrum verri
hvötum telja sér skylt að
bera blak af hinum alþjóð-
legu spekúlöntum og gera
þvi jafnvel skóna að ekki
hafi veriðnógu vandlega að
rannsókn málsins unnið af
hálfu iðnaðarráðuneytis-
ins. Reyndar hefur vist
eitthvað sljákkaö i þessum
talsmönnum erlendra
hagsmuna uppá siðkastið,
sem vafalaust má rekja til
þess að þjóðin er smám-
saman að gera sér ljóst
hvað i húfi er og skilja að
kominn er timi til að
spyrna við fæti i látlausu
undanhaldi fyriröflum sem
eru nákvæmlega eins inn-
rætt og danska einokunar-
auðvaldið fyrr á öldum. Þó
timarnir breytist á ýmsan
hátt með framvindu tækn-
innar, þá er hjarta manns-
ins samt við sig og litt
merkjanleg nokkur hugar-
farsbreyting hjá fjárgróöa-
öflum beimsins, samanber
framferði bandariskra
auðhringa i Rómönsku
Ameriku og viðar.Alusuisse
er vitaskuld einn angi þess
stórgróðaskrim slis sem
teygir hramma sina um
veröld viða.
Hér skal ekki f jölyrt um
smánarverðið sem Alusu-
isse greiðir fyrir helming
allrar orkuframleiðslu
Landsvirkjunar né það
hróplega ranglæti aö i
Bandarikjunum greiöir
dótturfyrirtæki Alusuisse
fimmfalt hærra verð fyrir
orku til álframleiðslu. Þar
eiga skammsýnir
samningamenn Islendinga
á árum áður sinn hlut að
máli og má kannski virða
þeim til vorkunnar að spá-
dómar um framtiðina ku
vera erfiðir. En þegar upp-
skátt verður um stórf 'lt
svindl fyrirtækisins til aö
draga fé undan samnings-
bundnum sköttum til
islenska rikisins, þá má
þaö heita geðleysi i meira
lagi, nema annaö verra
komi til, þegar hérlendir
stjórnmálaforkólfar og
leigupennar þeirra bera i
bætifláka fyrir fjárdráttar-
mennina og telja þá jafnvel
i fullum rétti, þó marg-
sannaö sé að framferöi
þeirra er brot á þeim
alþjóðareglum og hefðum
sem viðast eru i heiðri
hafðar.
Nú má það kannski telj-
ast skiljanlegt, þó ekki sé
það stórm annlegt, að
islenskir starfsmenn hins
erlenda fyrirtækis hyllist
til að draga taum þess i
deilum viö islensk stjórn-
völd og hafi jafnvel i
frammi hreinan þvætting i
fjölmiðlum einsog forstjóri
ísals gerði fyrir viku I sjón-
varpinu þegar hann talaði
um „reikningsskekkju hjá
rikisstjórninni”. Á það
mætti lita sem nokkurs-
konar f ramhald þeirrar illa
þokkuðu hefðar fyrri alda,
að islenskir embættismenn
Danakónga voru manna
ötulastir við að koma lönd-
um sinum á Brimarhólm
eða í gálgann fyrir litilmót-
legustu sakir, enda voru
þrælkunarfangar i Kaup-
mannahöfn að yfirgnæf-
an-di meirihluta
tslendingar. Þessa hollustu
við erlenda yfirboðara má
kannski með góðum vilja
fíokka undir samviskusemi
og skyldurækni, en aldrei
verður hún talin bera vott
um stórt geð eða þjóðlegan
metnað.
r
Eg fetti semsé ekki
endilega fingur úti það þó
islenskur forstjóri tsals,
sem er óskoruð eign Alusu-
isse, taki upp þykkjuna
fyrir húsbændur sina. Það
verður hann að eiga við
sina eigin samvisku. En
þegar þau stórmerki gerast
að þessi sami einstakling-
ur er kjörinn formaður i
finu ráði sem að minnsta-
kosti i orði kveðnu siglir
undir islensku flaggi, þá er
kannski von að sumum
blöskri og þeir spyrji hvar
komið sé sjálfsviröingu og
þjóöhollustu kaupsýslu-
höldanna. Vitanlega er þaö
ekki annað en aumt yfir-
klór að nýi formaðurinn
sitji i Verslunarráði fyrir
eitthvert annað fyrirtæki
en tsal. Mergurinn málsins
er sá að hann er i forsvari
fyrir erlenda aðila i af-
drifariku deilumáli við
islensk stjórnvöld þarsem
innlendir hagsmunir stang-
ast hastarlega á við hags-
muni alþjóðlegs fjár-
magns. Hversu vel sem
maðurinn er af guöi
gerður, og ég dreg ekki i
efa að hann sé vel af guði
gerður, enda gamall leik-
bróðir úr Laugarnesinu, þá
er það einfaldlega ekki
i mannlegu valdi að þjóna
tveimur jafnkröfuhörðum
herrum, islenskum hags-
munum annarsvegar,
hagsmunum alþjóðlegs
auðhrings hinsvegar. Þar
mætast andstæðar höfuð-
skepnur, eldur og vatn.
Rosning forstjóra tsals
til formennskul Verslunar-
ráði tslandser ekki fyrst og
fremst vitnisburður um
skammsýni hans sjálfs og
vafasamtmatá aðstæðum,
þó vitaskuld hefði hann átt
að hafa vitog siðferöisþrek
til að færastundan vegtyll-
unni, heldur erþað til vitnis
um þjóðvillu, siðblindu og
ótrúlegt m etnaðarleysi
þeirra manna sem völdu
hann til starfans. Þeir hafa
óbeint gengið á mála hjá
öflum sem islenska þjóðin
á I tvisýnni glimu við, öfl-
um sem að vísu er voldug
og launa kannski litið við-
vik með rikmannlegum
gjöfum, en aldrei þótti það
vegsauki á tslandi að kné-
krjúpa valdinu eða kyssa á
vöndinn, og má hafa orðstir
Jóns Hreggviðssonar meö
þjóðinni til marks um þaö.
SAM