Helgarpósturinn - 05.03.1982, Qupperneq 20

20
Föstudagur 5. mars 1982
Þokkafull túlkun
Wolfgang Amadeus Mozart
(1756-91):
Symfónia nr. 35 KV/K 385 i
D-dúr „Haffner”
Symfónia nr. 40 KV/K 550 i
g-moll
Flytjendur: Academy of St.
Martin-in-the-Fields
Stjórnandi: Neville Marriner
Otgefandi: Philips 9500 655, 1979
Dreifing: Fálkinn
bessar plötur hafa verið gefnar
út stakar og saman i veglegum
kassa. A stöku plötunum er vik-
ið frá þeirri venju að spyrða
symfóniurnar saman i réttri
númeraröð. Þannig lenda
„Haffner”-Symfónian nr. 35 og
Symfónía i g-moll nr. 40 saman.
Þetta gæti sennilega haft ein-
hver áhrif á sölu stakra platna
úr safninu, vegna þess að fólk
hefur vanist þvi að fá tvær sið-
Þessi hljómplata er ein af 7,
sem rekja siðari symfóníur
Mozarts, frá 25. Symfóniunni til
„Júpiter”-Symfóniunnar, nr. 41.
ustu symfóniur Mozarts á einni
og sömu plötu (40. og 41.)
Þessi niðurröðun skaðar þá
ekCi, sem kaupa kassann með
Ólikir
samtimaviöburðir
beir voru ósköp léttir og liprir
sinfóniutónleikarnir 25. febrúar
og hófust á forleiknum að Cosi
fan tutteeftir Mozart frá 1790,
sama árinu og Isiendingur er
fyrst skipaður stiftamtmaður,
Ólafur Stefánsson á Innra-
Hólmi. Ekki munu margir
Islendingar þá hafa kannast við
Einar Sveinbjörnsson — „er
eins og punktinn vantaöi y fir i-iö
hvaö glæsileikann snertir...”
Allt með hind
Mozartog liklega enginn, nema
helst sonur ólafs, Magnús Step-
hensen. En Magnús er fyrsti
Islendingur, sem vitað er til, að
lært hafi að meta klassiska
evrópska músik, og fékkst
m.a.s. eitthvað við að leika á
hljóðpipu.
Ekki hafði tónlistarlif á Is-
landi blómgast til muna. þegar
Bcethoven samdi 2. sinfóniu
undum fyrirhafnarlitil, svosem
sjá má bæði af bréfaskriftum
Jóns Sigurðssonar og Felixar
Mendelsohns, en hvort tveggja
hefur orðið heimsþekkt. Hæpið
er hinsvegar að telja Alþingi
eins draumfagurt og konsert-
inn. Einar fór með hann af
miklu öryggi, án þess þó að um
nokkurn tölvuleik væri að ræða.
Engu að siður er einsog punkt-
Eyrna /yst
eftir Arna Björnsson
sina 1802, en hún var siðasta
verkiö á tónleikunum. Það ár
voru afturámóti framin hin
hroðalegu morö á Sjöundá i
Rauðasandshreppi, þegar þau
Bjarni og Steinunn fyrirkomu
mikum sinum tilað geta notisti
friði. Sinfóniur Beethovens með
jöfnu tölunum þykja yfirleitt
heldur mildari og áhersluminni
en hinar stöku, rétt einsog um
hákveður og lágkveður sé að
ræða eða næstu stórátök séu að
gerjast með meistaranum.
Þessa hljómkviðu vilja sumir
skýra sem viðleitni tíl að losa
sig frá klassiskum fyrirmynd-
um Haydns og Mozarts, áður en
ósköpin dundu yfir með Eroicu
árið 1804, sem i tónlistar-
heiminum var að sinu leyti ekki
minna reiðarslag en Sjöundár-
moröin hér. En þótt önnur sin-
fónian hafi lent i skugga milli
systra sinna, nr. 1 og 3, er hún
sist til að vanmeta, enda komu
hljómsveitin og Jean-Pierre
Jacquillat henni ágætlega til
skila.
Milli þessa lék Einar G.
Sveinbjörnssonsvo fiðlukonsert
Mendelsohns i e-moll op. 65.
Hann var frumfluttur í Leipzig
vorið 1845, skömmu áður en
Alþingi Islendinga var endur-
vakið i latinuskólanum i' Reykja-
vik. Hvorki endurreisn Alþingis
né samning konsertsins var höf-
inn vantiyfir i-ið hvað glæsileik-
ann snertir og það hálfsárnar
manni. Það munar nefnilega
svo litlu.
Blásarakvintettar
tveir voru leiknir i Norræna
húsinu ihádeginu á föstudaginn.
Það voru Háskólatónleikar. Sá
fyrri var eftir Jón Asgeirsson
frá 1971, og var þá li'klega sá
fyrsti sinnar tegundar af hér-
lendum. Hann hefur svo verið
spilaður út og suður á siðustu 10
árum. Hann er dálitið framúr-
stefnulegur.en samtekki leiðin-
legur.
Seinni kvintettínn var eftir
Danann Carl Nielsen frá 1922.
Hann var auðvitað miklu að-
gengilegri einsog aldurs-
muninum hæfir. Hann var sam-
inn fyrir Blásarakvintett Kaup-
mannahafnar og gefur hverjum
blásara talsverð einleiksfæri.
Það voru Bernhard Wilkinson
á flautu, Daði Kolbeinsson'
(Duncan Campbell) á óbó,
Einar Jóhannesson á klarinett,
Hafsteinn Guðmundsson á
fagott og Joseph Ognibene á
horn, sem blésu þetta allt af
miklum þokka. Meira af sliku.
Undarleg rás örlaganna
hagaði þvi svo, að ég fór ekki á
tónleika Háskólakórsins, þótt
þeir væru vist þriteknir um
helgina.
öllum plötunum 7, og hina,sem
sættast á einstakar, get ég full-
vissað um, að þeir fá allnokkuð
fyrir sinn snúð. Það sannar
þetta afbragðseintak, sem hér
er valið.
Haffner-Symfónían var soðin
upp úr serenöðu, sem Mozart
samdi i flýti árið 1782, i tilefni af
öðlun Sigmundar Haffner, borg-
arstjóra Salzborgar. (Það skal
tekið fram að þetta er ekki
„Haffner”-Serenaðan, en hana
samdi Mozart árið 1776, i tilefni
af brúðkaupi innan Haffner-fjöl-
skyldunnar).
Þegar nóturnar höfðu verið
sendar aftur til tónskáldsins að
loknum frumflutningi serenöð-
unnar, tók Mozart sig til og um-
samdi verkið, bætti við hljóð-
færum og útkoman varð hin
meistaralega „Haffn-
er”-Symfónía, eins og við
þekkjum hana.
Þetta verk (einn af hápunkt-
um symfóniskra tónsmiða
Mozarts), er hér flutt af yfir-
vegun og öryggi. Hinn hátiðlegi
opnunarkafli (Allegro con spiri-
to) er hreinn og gagnsær i sfnum
Haydn-kennda einsþema bún-
ingi. Andante-kaflinn er leikinn
nokkuð hratt i byrjun, en úr-
vinnslan er þeim mun klárari og
Menúettinner mjög vel tenprað-
ur. Hér ná hljómsveitin og
stjórnandinn heillandi jafnvægi
milli hinnar taktföstu opnunar
og mýktar miðþáttarins. LoKa-
kaflann(Presto) mátti,eftir fyr-
irmælum Mozarts, spila „eins
hratt og hægt væri”. Ég hef
heyrt hann hraðari, en Marriner
kýs að fórna einhverju af slag-
kraftinum fyrir heillegri túlkun.
Symfónían i g-moll er mið-
verkið I trflógiu siðustu symfón-
ia Mozarts, sem hann samdi
1788. Tónskáldið bætti tveimur
klarinettum við upprunalega
gerð. Þessi Symfónía er meist-
araverk, langt á undan sinni
samtið og jafnframt eitt þekkt-
asta verk Mozarts. Hinn trega-
fulli tónn sem gengur gegnum
allt verkið, tilheyrir allt annarri
öld en þeirri 18.. Hið samþjapp-
aða form verksins gerir það að
heilsteyptustu symfóníu
Mozarts. Jafnvel „Júpi-
ter”-Symfónían getur ekki stát-
að af slikri formfestu.
Það má segja hið sama hér
um stjórn Marriners og sagt var
um fyrra verkið. Hún er hnit-
miðuð og tær, hvorki of né van.
Það getur verið erfitt að gera
upp á milli fjölmargra útgáfna á
siðustu symfóníum Mozarts. En
á þvi er enginn vafi, að túlkun-
arhugmyndir Marriners eru
með þeim þokkafyllstu.
Rúmlega 200 manna klúbbur auögar tónlistarlífiö:
Kammermúsikk í aldarfjórðung
Sinfóniuhljómsveit í 80 þúsund
manna borg. Það þykir útlend-
ingum nógu merkilegt fyrirbæri.
En óslitin starfsemi kammer-
músfkklúbbs i aidarfjóröung sem
stendur fyrir fjórum til fimm tón-
leikum á ári i svo litilli borg þykir
mönnum með ólíkindum.
Það crtalið mjög óvenjulegt, að
slik starfsemi haldi svo lengi
áfram óslitið. 1 miklu stærri
borgum erlendis en Reykjavik er
koma kammermúsikkiúbbar upp
öðru hverju, en falla fljótlega
niður aftur, segir Guðmundur W.
Vilhjálmsson, einn af forsvars-
mönnum Kammermúsikklúbbs-
ins f Reykjavik, allt frá stofnun
hans. 1957.
Sinfóniuhljómsveit höfðar til
margra vegna þess hve hljóð-
færaskipanin er breið og tónlistin
þvi fjölbreytileg.
í Kammersveitum eru hinsveg-
ar sjaldan fleiri en fjórir hljóð-
færaleikarar, og tdnlist þeirra
höfðar til tiltölulega þröngs hóps
manna.
— Þess vegna teljum við ekki
að slikum klúbbi eigi að halda
uppi af almannafé. Við byggjum
starfsemina fyrst og fremst á
félagsgjöldum frá félögum okkar,
sem lengst af hafa verið nokkuð á
þriðja hundrað, og höfum
aðgangseyri að tónleikum mjög
vægan. Þó hafa menntamála-
ráðuneytið og Reykjavikurborg
styrkt starfsemi okkar að undan-
fórnu með fjárframlögum, segir
Guðmundur, en auk hans eru þeir
dr. Jakob Benediktsson, Þórarinn
Guðnason læknir og Einar B.
Pálsson prófessor i forsvari fyrir
Kam m er músikkl úbb num.
Klúbburinn hefur lagt mesta
áherslu á að koma upp tónleikum
með islenskum, hljóðfæraleik-
urum þar sem þeir flyt ja verk frá
barokkskeiðinu til okkar daga;
tónlist sem litlar likur eru á að
aðrir komi á framfæri.
— Við reynum að fylgjast með
þvihvað þetta tónlistarfólk er að
æfa og fáum það síðan til að
flytja það fyrir okkur, segir
Guðmundur Vilhjálmsson. — Þar
með fær tónlistarfólkið tækifæri
til að koma fram opinberlega; að
sinu leytínu er þetta svipað gagn-
vart þvi eins og óperan nýja
gagnvart einsöngvurum.
Auk þess hefur klúbburinn
nokkrum sinnum fengið erlenda
tónlistarmenn til landsins, aðal-
lega með hjálp erlendra sendi-
ráða. Einmitt á sunnudaginn og
þriðjudaginn heldur erlendur
kammerkvartett tónleika i Bú-
staðakirkju á vegum Kammer-
músikklúbbsins. Það er Sinhoff-
erkvartettinn frá Þýskalandi,
sem mun flytja sex kvartetta eftir
klassisk tónskáld frá ýmsum tim-
um.
ÞG
Á upplausnartímum á ástin bágt
Þjóðleikhúsið:
Sögur úr Vínarskógi eftir ödön
von Horváth.
Þýðing: Þorsteinn Þorsteins-
son.
Ljóðaþýðingar: Böðvar Guð-
mundsson.
Leikstjóri: Haukur Gunnars-
son.
Leikmynd og búningar: Alister
Powell.
| Tónlist: Johann Strauss o.fl.
S Leikendur: Hjalti Rögnvalds-
j son, Þóra Friðriksd., Guðbjörg
1 Þorbjarnardóttir, Þórhallur
J Sigurðsson, Helga Bachmann,
Björn Karlsson, Þórunn
Lárusd., Jón S. Gunnarsson,
Valur Gislason, Anna Kristin
Arngrimsd., Tinna Gunnlaugs-
dóttir, Rúrik Haraldsson Her-
dís Þorvaldsd., Guðrún Step-
hensen, Viðar Eggertsson,
Steinunn Jóhannesd., Brlet
Héðinsdóttir, Lilja Guðrún Þor-
valdsdóttir, Sigriður Þorvalds-
i dóttir, Bessi Bjarnason, Baldvin
| llalldórsson, Elisabet F. Eiriks-
’’ dóttir, Andri örn Klauscn,
I Brynja Laxdal, Jóhanna Jó-
; hannsdóttir, Sigrún Waage.
\
j ödön von Horváth er fæddur
1901 og er ættaður úr austur-
J risk-ungverska keisaradæminu.
Hann er afsprengi yfirstéttar
þess hnignandi og sjúka stór-
veldis, af ungverskum aðalsætt-
um. Hann er alinn upp vitt um
rikið og löndunum i kring, enda
var faðir hans diplómat. Mennt-
un hlaut hann á þýska visu og
var þýska mál hans sem rit-
höfundar. Mótunarár hans eru
fyrri heimstyrjöldin þegar rikið
sem hann fæddist i hrynur til
grunna og þroskaár hans upp-
lausnartiminn sem á eftir fylg-
ir. Blómatimi hans sem rit-
höfundar var frá þvi skömmu
fyrir kreppuna og fram til 1938
þegar Horváth fórst af slysför-
um i Paris.
I verkum sinum fjallar hann
um samtima sinn og lýsir þar
upplausn og óöryggi veraldar
smáborgarans sem seinna fékk
sitt haldreipi i Adólfi Hitler og
félögum. Andrúmsloftið i Mið-
Evrópu skömmu áður og um það
bil sem nasistar eru að eflast til
valda. Horváth varð nokkuð
vinsæll siðustu árin sem hann
lifði, en féll siöan i gleymsku
uns rykið var dustað af verkum
hans á seinnihiuta sjöunda ára-
tugarins. Astæðan fyrir nýjum
áhuga á verkum hans er að
sjálfsögðu sú að menn þóttust og
þykjast sjá margar hliðstæður
með þeim tímum sem við nú lif-
um á og timanum sem Horváth
lýsir i sinum verkum.
Sögurnar
Sögur úr Vinarskógi voru
samdar árið 1920 og leikritið
frumsýnt árið eftir. Kjarni leik-
sögunnar er ástarsaga. Mari-
anna er dóttir Töfrakóngsins
(leikfangaviðgerðarmanns) og
hefur verið alin upp til þess að
giftast öskari, slátraranum i
búöinni við hliöina. En hún er
ekkert ástfangin af honum og
hleypst á brott (úr trúlofunar-
veislunni) með spjátrungnum
Albert, sem áður hafði haldið
við vel stæðu ekkjuna sem á tó-
baksbúðina hinumegin. En
kreppa og atvinnuleysi er ekki
hagstæðurtimi fyrir ástina, sér-
staklega þegar kemur i ljós að
Albert hefur aldrei elskað neinn
nema sjálfan sig. Barnið sem
þau eignast fer i fóstur til móður
og ömmu Alberts úti i sveit (þar
sem það deyr á endanum af
ömmunnar völdum) og Mari-
anna fer að vinna sér inn pen-
inga með þvi að sýna sig nakta á
knæpu. Að lokum reynir Albert
að koma öllu fyrir eins og áður
var þvi þá var lifið þægilegra.
En hvað sem kann að snúa út
á yfirborðinu þá verður ekkert
eins og áður var, það hefur of
margt gerst til þess. Við höfum
séð undir yfirborð of margra
persóna þar sem ekki er sérlega
fagurt um að litast til þess að
lifið geti fallið i sama farveg og
áður. Og vel að merkja; Mari-
anna, fulltrúi æskunnar og gleð-
innar, hefur misst lifsþróttinn
vegna þeirra þröngsýnu og sið-
spilltu aðstæðna sem henni eru
búnar.
Utanum þennan kjarna er sið-
an undið margvislegu efni og
það koma margar persónur við
sögu. Þessi atriði miða að þvi að
mynda bakgrunn og breikka
söguna, kalla fram tiðarandann
og það andrúmsloft sem aðal-
persónurnar lifa og hrærast i.
Leikritið verður þvi um leið
breið þjóðlifslýsing með megin-
áherslu á siðferðilega og efna-
hagslega kreppu smáborgar-
anna. Höfundur lýsir þjóðfélagi
óöryggis og uppiausnar á mis-
kunarlausan og afhjúpandi hátt
og notar oft á tiðum yndislega