Helgarpósturinn - 14.07.1983, Side 19

19
í fyrradag hækkaði verðið á voru daglega brauði um 10-19% og eldsneytið á bílaflota lands-
mannaum 13.5%. Verðlaghefur hækkað um 14% fráþví í maí og eruþáofannefndar hækkanir
ekki taldar með. Kaupið hækkaði hins vegar um vesældarleg 8% fyrir rúmum mánuði og næsta
hækkun verður ekki fyrr en 1. október og þá aðeins 4%. Við slíkar aðstæður er óumflyjanlegt
að augu almennings beinist að verðlagsyfirvöldum landsins því það kemur í hlut þeirra að til-
kynna hækkanirnar. Þess vegna er Georg Ólafsson verðlagsstjóri mættur í yfirheyrslu í dag.
Nafn: Goorg filafsson____________________staða: ,V/erð lagsst jSri___________________
Fæddur: 15.07,1945_________Heimili: Grenimelur 48________Bifreið: Citroen '82________
Áhugamál: Vinnan og margt annað Heimilishagir: Gif tur , tv/eir synir
„Bensínverðið hefur í raun lækkað“
— Af hverju stafa allar þessar verðhækk-
anir að undanförnu?
„Þær stafa fyrst og fremst af gengisfell-
ingunni sem varð í lok maí. í sumum tilvik-
um koma einnig til erlendar verðhækkanir,
til dæmis hefur verð á sykri á erlendum
mörkuðum hækkað um 80% á undanförn-
um mánuðum"
. — Þegar svona verðhækkanaskriða skell-
ur yfir á sama tíma og verðbætur á laun eru
skertar, spyrja margir hvort það sé iaunafólk
sem eitt fái að blæða, hvort framleiðendur
og milliliðir fái sinn hlut óskertan. Hverju
vilt þú svara því?
„Eg get ekki svarað þessu öðruvísi en svo
að það eru stjórnvöld sem á hverjum tíma
setja okkur ramma til að starfa innan. Nú-
verandi ríkisstjórn hefur gefið okkur þau
fyrirmæli að heimila beri aðeins þær hækk-
anir á vöru og þjónustu sem nauðsynlegar
eru til að standa undir óhjákvæmilegum
kostnaðarhækkunum. Eftir þessu förum
við. En það má segja að hagur fyrirtækja
skerðist ekki eins mikið og launafólks, í það
minnsta fyrst í stað“
— Hvernig meðferð fá kostnaðarútreikn-
ingar framleiðenda hjá verðlagsyfirvöld-
um? Eru þeir samþykktir athugasemdalaust
eða er farið ofan í saumana á þeim?
„Það er farið ofan í saumana á þeim ef á-
stæða þykir til. Þegar um innfluttar vörur er
að ræða eru hækkanirnar að mestu leyti
sjálfkrafa. Dollarinn hefur til dæmis hækk-
að um 70% það sem af er þessu ári og við
höfum engin áhrif á ákvarðanir sem teknar
eru á sviði gengismála. Við getum einungis
gætt að því að hækkanir verði ekki meiri en
ástæða er til.
Þegar um innlendar vörur er að ræða
þekkjum við allar hækkanir sem verða á til-
kostnaði. Þær eru vegnar saman og verðið
fundið út“
— Það er oft gagnrýnt að allir þættir inn-
flutningsvöruverðs þurfi að hækka prósent-
vís þegar grunnverðið hækkar. Af hverju var
álagningin ekki skert núna í kjölfar gengis-
fellingarinnar?
„Hér hefur verið í gildi hámarksálagning
áratugum saman. Og hún er ekki of há,
fremur hið gagnstæða. En álagningin hefur
oft verið skert tímabundið á undanförnum
árum og áratugum. Það hefur verið skoðun
verðlagsyfirvalda að vandinn væri aukinn
frekar en leystur með því að lækka álagning-
una, enda hefur það verið gert með lögum í
tvö síðustu skiptin. Engin lög voru sett núna
og því var ekki hróflað við álagningunnií*
— í tilkynningu um hækkun á bensín-
verði segir að af hækkun upp á 2,60 kr. séu
aðeins 33 aurar afleiðing af hækkun inn-
kaupsverðs, en að 2,07 kr. renni til ríkis-
sjóðs. Hvernig má þetta vera?
-----eftir Þröst Haraldsson--------------
„Meginskýringin er hækkun á opinberum
gjöldum og þar vega þrír þættir þyngst, toll-
ur, bensíngjald og söluskattur. Tollurinn
hækkaði tiltölulega mikið vegna breytinga á
tollgengi og auk þess beitti fjármálaráðu-
neytið heimild sem það hefur til að hækka
bensíngjald í samræmi við hækkun bygg-
ingavísitölu, en hún hækkaði um 17% 1. júlí
sl. Þetta er pólitísk ákvörðun sem stjórnvöld
taka.“
— Hafa orðið einhverjar breytingar á fyr-
irmælum stjórnvalda til verðíagsyfirvalda
með tilkomu nýrrar ríkisstjórnar?
„í stefnuyfirlýsingu nýju stjórnarinnar
segir svo: „Fyrst um sinn skal aðeins heimila
þá hækkun á vörum og þjónustu, sem nauð-
synleg er til að standa undir óhjákvæmileg-
um kostnaðarhækkunum. Siðan verði dreg-
ið úr opinberum afskiptum, þannig að neyt-
endur og atvinnulífið njóti hagkvæmni
frjálsrar verðmyndunar, þar sem samkeppni
er næg“ Það er ekki ljóst hvenær síðari hlut-
inn á að ganga í gildi en það verður vart fyrir
1. febrúar næsta ár.
Þetta þýðir að við verðum að taka inn í
verðið áhrif gengisfellinga og önnur áhrif.
En það er stefna stjórnarinnar að halda
genginu stöðugu. Þannig á að draga úr verð-
bólgu en það ætti að vera til hagsbóta fyrir
launafólk þegar til lengri tíma er litið“
— Hvað merkja þessar breytingar í raun?
„Ef við förum svolítið aftur í tímann þá
var það stefna stjórnar Geirs Hallgrímsson-
ar sem var við völd árin 1974-78 að gefa
verðmyndunina frjálsa og voru samþykkt
lög þess efnis árið 1978. Stjórn Ólafs Jó-
hannessonar sem kom til valda sama ár
frestaði gildistöku þessara laga, enda fylgdi
hún stefnu verðlagseftirlits. Það var því bið-
staða í málinu fram til ársins 1982. Þá Iýsti
stjórn Gunnars Thoroddsen því yfir að hún
væri fylgjandi auknu frálsræði í verðlags-
málum. 1 samræmi við það voru sett lög um
síðustu áramót þar sem innlend framleiðsla
sem á í samkeppni við sambærilega erlenda
framleiðslu var undanþegin beinum verð-
lagsákvæðum. Þó var framleiðendum gert
að tilkynna Verðlagsstofnun allar hækkanir
og tilgreina ástæður fyrir þeim. Stofnunin
fylgdist með og gat gripið inn í ef ástæða var
til. Þetta var fyrsta skrefið í átt til aukins
frjálsræðis í verðlagsmálum.
Núverandi stjórn tekur svo upp aukið að-
hald fyrst um sinn. Það er þó ekki um að
ræða verðstöðvun, en fyrirtækin eiga t.d.
ekki að geta áætlað gengissig fram í tímann
eins og tíðkast hefur. Síðar á svo að taka upp
aukið frjáisræði í verðlagningu og væntan-
lega ganga enn lengra en ráðgert var árið
1982í‘
— Hver er þín skoðun á frjálsri verðlagn-
ingu?
„Hún er sú að þar sem samkeppni er virk
tryggi frjáls verðmyndun hagstæðara vöru-
verð. En það eru til markaðir þar sem ekki
er næg samkeppni og líka markaðir þar sem
ríkir allt að því einokun. Á þeim mörkuðum
virkar frjáls verðmyndun ekki. Það verður
því að vega og meta hvar markaðsöflin eiga
að ráða og hvar ekki. Það er ekkert hvítt og
svart í þessu efni. En það verður áreiðanlega
alltaf þörf fyrir eftirlit ríkisvaldsins með
verðlagi í einu eða öðru formi. Markaðir
geta breyst mjög ört og þar sem frjáls sam-
keppni ríkir í dag getur hún verið úr sögunni
að ári.“
— Það hefur oft verió bent á það að föst
prósentuálagning leiði til þess að innflytj-
endur kaupi frekar dýra vöru en ódýra og
auki þar með sinn hlut. Hefur þú einhver ráð
við þessu?
„Á þessu sviði erum við í sjálfheldu.
Leyfð álagning í innflutningi er of lág og
það hefur leitt til þess að menn taka sér um-
boðslaun erlendis og kaupa dýrari vöru en
ella. í þessu sambandi hefur verið rætt um
að koma á blandaðri álagningu, þe. bæði
prósentuálagningu og krónutöluálagningu,
en það er erfitt í framkvæmd í óðaverð-
bólgu, auk þess sem það er ekki í anda þeirr-
ar stefnu að draga úr ríkisafskiptum af verð-
myndun. Á samkeppnismarkaði á að láta
markaðinn ráða, en það er meiri vandi á hin-
um mörkuðunum. Sá vandi verður ekki
leystur nema í samráði við innflytjendur, fá
þá með í að lagfæra kerfið og gera það
sveigjanlegra og færa ábyrgðina í auknum
mæli á herðar innflytjenda.
En í því rekumst við á tortryggni innflytj-
enda í garð verðlagsyfirvalda eftir áratuga
afskipti ríkisvaldsins. Þeir segja sem svo að
ef þeir gangi til samstarfs við yfirvöld núna
eigi þeir á hættu að fá yfir sig nýja stjórn
sem svíki loforðin. Nýleg könnun sem gerð
var á verði innfluttra byggingarvara hér og í
Svíþjóð gefur þó til kynna að innkaupin séu
etv. hagstæðari en við áður töldum og gefur
vonir um að þessi mál séu að færast í betra
horf en áður var“
— Verðlagsstofnun hefur að undanförnu
gert margar kannanir á verðlagi í ýmsum
greinum. Þær voru gerðar í anda stefnu fyrri
stjórnar sem vildi með þeim efla verðskyn
almennings. Hafa þessar kannanir borið á-
rangur?
„Já, ég tel það alveg ótvírætt. Þær hafa
haft áhrif á almenning og ekki síður kaup-
menn sem hafa fundið fyrir þrýstingi. Svona
kannanir eru langáhrifaríkasta tækið sem
verðlagsyfirvöld geta beitt með árangri og ég
vona að okkur verði gert enn frekar kleift að
sinna þeim, jafnvel á kostnað annarra
starfa. En verðlagskannanir geta ekki leyst
beint eftirlit algerlega af hólmi“
— Nú er ný stjórn komin til valda, fáið
þið að halda þessum könnunum áfram?
„Á það mun ekki reyna fyrr en við gerð
næstu fjárlaga, en ég hef ekki ástæðu til að
halda annað"
— Svo við víkjum að eftirlitinu, verðið
þið ekki alltaf vör við tilraunir til að svindla
á verðinu?
„Þú átt þá við það verð sem við tilkynn-
um“
— Já.
„Jú, það er alltaf eitthvað um slíkt. En
okkar athuganir sýna að þar er um undan-
tekningar að ræða. Það sem okkur gengur
erfiðast að fylgjast með er taxti á útseldri
vinnu, bæði hjá ýmsum háskólamenntuð-
um hópum og í ákvæðisvinnu. Ef leysa á
þann vanda þyrftu fleiri aðilar að koma við
sögu. Þetta er erfitt viðureignar, því ef við
tökum dæmi af iðnaðarmönnum þá hafa
■ meistarar og sveinar sameiginlegra hags-
muna að gæta af því að halda taxtanum há-
um“
— Maður rekur sig stundum á það í versl
unum að það er kannski misjafnt verð á
sömu vörunni.
„Já, en það ætti nú ekki að koma fyrir.
Kaupmenn hafa fengið heimild til þess að
endurmeta vörubirgðir þegar verðið hækk-
ar. Þegar þeir fá vöru á nýju verði mega þeir
hækka verðið á lagernum til samræmis“
— Er þetta réttlætanlegt?
„Já, það tel ég. Ef þeir selja vöruna á lága
verðinu og kaupa nýja sendingu á háu verði
samhliða því sem álagning er lág gengur
dæmið ekki upp“
— Ein persónuleg spurning í lokin:
Hvernig finnst þér að fást við verðlagseftir-
lit í óðaverðbólgu?
Það eru bæði dökkar hliðar og ljósar í
þessu starfi. Maður verður að hafa það hug-
fast að við erum einungis að fást við afleið-
ingar óðaverðbólgunnar. Orsakirnar er að
finna á sviði ríkisfjármála, peningamála og
kjaramála. Það má nefna sem dæmi að á
síðasta ári hækkaði gengi dollarans yfir
100% og það sem af er þessu ári um 70%.
Bensínverðið hefur hækkað um 58% það
sem af er árinu svo þar er raunverulega um
lækkun að ræða, því bensín er greitt í dollur-
um.
Maður má ekki fyllast vonleysi gagnvart
verðbólgunni. í því efni ríður á að menn
standi saman og geri sér grein fyrir því hvað
er orsök og hvað afleiðing. Launamenn eru
til dæmis ekkert betur settir með20% launa-
hækkun í stað 8% ef verðlagið hækkar um
12% eða meira. En ég viðurkenni að sumar
stéttir hafa borið meira úr býtum en aðrar í
verðbólgunni. Það hleypir vitaskuld illu
blóði í þá sem minna hafa og gerir þessi mál
erfiðari úrlausnar."
------myndir: Jim Smart---------------------