Helgarpósturinn - 24.01.1985, Blaðsíða 20

MATKRÁKAN
Homo excrematorius mobilis
Stundum fer ég í matarmenningarsögu-
lega spássitúra aftur í tímann, gerist á minn
hátt afturganga; oftast læt ég mér nægja að
lesa um hvað og hvernig menn átu fyrr á öld-
um, en það kemur fyrir að ég prófa að elda
rétti sem ég rekst á uppskriftir að, ef þær eru
sæmilega aðgengilegar og pyngjan veitir já-
yrði sitt.
í einu elsta „skáldsögubroti" sem vaðveist
hefur, latneska ádeiluritinu Satyricon.frá
því á 1. öld f. Krist, er blandað saman ljóðum
og lausu máli, ævintýrum og heimspeki,
matreiðsiufræði og klámsögum á afar magn-
aðan hátt. Sögumaðurinn Encolpius er sam-
kynshneigður nautnaseggur, lyginn og þjóf-
óttur, og telur sjálfsagt að allir skynsamir
menn séu sama markinu brenndir. í verkinu
er lýsing á Cena Trimalchionis, einhverri
mögnuðustu veislu sem um getur í heims-
bókmenntunum, en þangað þvælast
Encolpius og vinur hans. Gestgjafinn
Trímalchíó er fyrrverandi þræll sem grætt
hefur auð fjár og lifir í munaði nýgróða-
mannsins. Veislulýsingin nær yfir tugi blað-
síðna, en nokkrar setningar gefa hugmynd
um mannfagnaðinn:
„Þarna var kringlótt trog og umhverfís var
raöaö merkjum dýrahringsins, en á hvert
merki haföi hinn mikli aödráttarmaöur sett
þann rétt sem því hœföi best: Hrútafléttur á
hrútsmerkiö, bauta á nautsmerkiö... innyfli
ungrar gyltu á meyjarmerkiö... á vogarmerk-'
iö tertu íaöra skálina, en köku í hina... Fjórir
dansmenn komu inn stígandi eftir hljómfalli
tónlistar, og tóku brott efra hluta trogsins.
Undir... voru geldhanar og gyltusíöur, en
hérasteik í miöju. í hornunum stóöu fjórar
Marsyasarstyttur og sprœndu kryddsósu yfir
smáfiska, sem syntu í leginum ...Nœst var
inn borinn villigöltur á trogi; á vígtönnum
hans héngu körfur fullar meö döölur, en um-
hverfis voru ofurlitlir sœtabrauösgrísir.
...Þegar skurömeistarinn stakk hnífi sínum í
síöu galtarins flugu þar út þrestir, einn
handa hverjum gesti."
(Þýðing Jónasar Kristjánssonar úr Róma-
veldi I eftir Will Durant, bls. 338)
Framangreindar krásir voru reyndar að-
eins forréttirnir, gustatio. Er þeir höfðu ver-
ið reiddir fram, gengu þrír hvítir geltir í sal-
inn og Trímalchíó valdi þann stærsta og feit-
asta til soðningar sér og gestunum. Þeir
héldu áfram að éta meðan galti var mat-
reiddur. Brátt kom hann inn aftur og þegar
rist var á kvið hans ultu þar út bjúgu og kjöt-
snúðar. Réttur þessi nefnist Trójugölturinn,
Porcus trojanus, fylltur að innan rétt eíns
og Trójuhesturinn. M.a.s. eftirréttirnir í veislu
þessari voru búnir til úr svínakjöti, því mat-
reiðslumeistari Trímalchíós kunni þá list að
matreiða svínakjöt á ótrúlegasta máta, dul-
búa það sem fugla, fisk og ávexti.
Af skiljanlegum ástæðum er ekki á færi
mínu að leggja til atlögu við rétti á borð við
Trójugöltinn. En annan forrétt prófaði ég að
elda á dögunum upp úr franskri matreiðslu-
bók frá 13. öld, eftir yfirmatreiðslumann
Karls 5., Taillevent. Rétturinn nefnist
Galimafré, kjötréttur með lauk, vínberjum,
engifer og víni. Leit vel út en bragðaðist sem
viðurstyggð. Orsakaði þriggja daga maga-
kvalir.
Nei, erfitt er að skilja hvernig fólk fór að
því hér áður fyrr að svalla svo í mat og drykk
sem heimildir bera með sér. Ég er hrædd um
að við legðum fljótlega upp laupana sökum
magasárs, mígreni og hægðateppu ef við
ætluðum að taka upp þeirra siði.
Og þegar öllu er á botninn hvolft felst fag-
urfræðileg þversögn í ferli matargerðar og
meltingar. Þegar mannskepnan eldar mat-
inn og framreiðir hann má segja að hún sé að
breyta kaos, sundurleitum hráefnum, í
kosmos, samstæða og oft listræna heild, sem
át og melting breytir síðan aftur í kaos.
Þannig má því skilgreina innsta eðli
mannskepnunnar, og leyfi ég mér að nota
hér latínuna góðu, sem homo
excrematorius mobilis. Hún er sífellt, frá
fæðingu til hinstu stundar, að breyta
skipulagi í óreiðu, anarkí endagarnarinnar.
Þess má að lokum geta að í vissum
„frumstæðum" þjóðflokkum borðar fólk í
laumi en gengur örna sinna fyrir allra aug-
um, sem er jú andstæðan við a.m.k. vestrænt
hegðunarmynstur. En hvað segja ekki Stuð-
menn á nýjustu plötu sinni: „Ég legg métnað
minn í að míga úti...“
Þá kemur helgarmatseðillinn: Svínakjöt
með sveskjum í aðalrétt, og ostaterta með
bönunum og engifer í eftirrétt, fallegir réttir,
bragðgóðir og auðveldir í framreiðslu og
meltingu. •
Svínalundir meö sveskjum
(handa 6)
1,2 kg af svínalundum eda ððru meyru,
beinlausu svínakjöti
24 steinlausar sveskjur
2,5 dl af þurru hvítvíni
150 g sýrdur rjómi
1 msk. matarolía
25 g smjör
salt og pipar
1. Skerið kjötið í 4 sm stóra teninga. Þvoið
sveskjurnar í síu undir rennandi vatni og lát-
ið síðan drjúpa vel af þeim.
2. Hitið olíuna í potti, bætið smjörinu saman
við. Þegar smjörið er bráðnað eru kjötbitarn-
ir settir út í og steiktir þar til þeir eru orðnir
léttbrúnaðir á öllum hliðum. Hellið þá víninu
út í pottinn, setjið sömuleiðis sveskjurnar út
í, saltið og piprið, látið suðuna koma upp og
sjóðið við vægan hita í u.þ.b. lVá klst. með
mjög þéttu loki.
3. Takið þá kjötbitana og sveskjurnar upp úr
pottinum og haldið þeim heitum á meðan
sósan er búin til. Hellið sýrða rjómanum út
í soðið í pottinum, látið bullsjóða svo að sós-
an hlaupi saman og þykkni, hrærið stöðugt
í á meðan. Kryddið hana frekar ef með þarf.
Hellið henni að því búnu yfir kjötið og
sveskjurnar og berið fram ásamt meðlæti.
Ostaterta með bönunum
og engifer
Botn:
225 g hafrakex (heimabakað eda úr búð)
1 tsk. steytt engifer
50 g bráðið smjör
Fylling:
225 g kotasæla
1,5 dl hrein jógúrt
1 msk. fljótandi hunang
3 stappaðir bananar
safi úr V2 sítrónu
3 blöð matarlím
Skraut:
2 stk. sultaður engifer, skorinn í litla
bita (má sleppa).
1. Botninn: Myljið hafrakexið, hrærið engi-
ferduftinu saman við og blandið saman við
bráðið smjörlíkið. Setjið í smurt tertuform og
látið svo standa í ísskápnum meðan fyllingin
er búin til.
2. Fylling: Bleytið matarlímsblöðin upp í
köldu vatni í u.þ.b. 10 mín., veiðið þau svo
upp úr og bræðið í lítilli skál í vatnsbaði.
3. Þeytið saman kotasælu, jógúrti, hunangi,
bönunum og sítrónusafa. Hellið uppleystu
matarlíminu hægt saman við og hrærið stöð-
ugt í á meðan. Hellið fyllingunni yfir kex-
botninn í tertuforminu og látið standa í ís-
skápnum þar til fyllingin er stífnuð. Skreytið
ef vill með sultuðum engifer áður en tertan
er borin fram.
IÞROTTIR
Maökur í (íþróttajmysunni?
„Það er eins gott að strákarnir byrjuðu í
handboltanum í haust. Annars væru þeir
bara hangandi við sjoppuna á kvöldin og
gætu flækst í dóp eða einhvern andskotann
annan.“ Þannig komst einn kunningi minn
að orði fyrir skömmu þegar íþróttir og
íþróttaþátttaka unglinga voru aðalumræðu-
efnið yfir tebolla heima hjá mér. Og hann hélt
áfram: „Jú, sjáðu til, vídeóvesen, partísukk,
brennivín og útiverur öll kvöld og allar helg-
ar gera nánast alla foreldra gráhærða af
áhyggjum, en þegar unglingarnir eru í sport-
inu þurfum við engar áhyggjur að hafa. Við
vitum að vel er hugsað um þá; ekkert mál.“
Víst er það svo að íþróttaiðkun er ákaflega
gott tómstundagaman. Um það get ég vitnað
sjálfur. En er það virkilega svo, að allir þeir
sem tengst hafa íþróttum um lengri eða
skemmri tíma eigi einungis skemmtilegar
minningar um þau kynni? Þar sem engar
kannanir hafa verið gerðar innan svokall-
aðra íþróttafræða hérlendis sem gætu gefið
svar við þessari spurningu minni leitaði ég á
náðir Willy S. Railo, sem er einn kunnasti
fræðimaður á Norðurlöndum á sviði íþrótta-
sálfræða og íþróttauppeldisfræða. Árið 1980
stóð hann, ásamt fleirum, fyrir rannsókn á
orsökum þess, að börn og unglingar sem
byrjað höfðu að iðka íþróttir hættu þeirri
iðkun. Sendir voru spurningalistar til um 6
þúsund barna og unglinga á aldrinum 9 til 19
ára í fylkinu Vestfold í Noregi og seinna var
talað við 300 þessara barna og unglinga eftir
þeim forskriftum sem um slíkar kannanir
gilda. Hér á eftir ætla ég að rekja nokkrar af
helstu niðurstöðum Railo og félaga.
í ljós kom að 57% aðspurðra voru virkir
þátttakendur í íþróttum, 26% höfðu hætt í
íþróttum eftir iðkun þeirra um lengri eða
skemmri tíma og 17% höfðu ekkert komist í
tæri við sportið. Fram til 12 ára aldurs eru
þeir fleiri sem hefja íþróttaþátttöku en þeir
sem hætta. Eftir það fer að síga á ógæfuhlið-
ina, ef svo má að orði komast, og dæmið
snýst við. Þá kom það fram, að stúlkur
staldra skemur við í íþróttahreyfingunni og
þær hætta yngri en strákarnir. Að hluta til
má skýra þetta með mismunandi kynþroska-
aldri.
Railo og félagar beindu nú sjónum sínum
að þeim hópi ungmenna sem hafði hætt
íþróttaiðkun og með samtölum við þau feng-
ust margar fróðlegar upplýsingar um orsakir
þessa. Þessi hópur lagði áherslu á að við-
komandi þjálfari væri allt of upptekinn af ár-
angri og gerði þá einatt meiri kröfur til barn-
anna en þeim væri unnt að uppfylla, tengslin
væru lítil og þjálfarinn léti nánast eins og þau
væru ekki til. Þessi hópur vildi að þjálfunin
væri betur skipulögð, „almennileg þjálfun",
meira um leiki, betri tengsl við þjálfarann og
minni áhersla lögð á mælanlegan árangur.
Hefði þjálfunin verið með þessu móti fullyrti
innan við helmingur hópsins, að hann hefði
haldið áfram íþróttaiðkun.
Að þjálfaranum frátöldum eru foreldrar og
vinir þeir aðilar sem mest áhrif hafa á
íþróttaþátttöku barna og unglinga. Það eru
mjög fáir foreldrar sem beita t.d. fortölum til
þess að hafa áhrif á íþróttaþátttöku barn-
anna. Foreldrar flestra þeirra barna sem
hættu íþróttaiðkun í Vestfold í Noregi árið
1980 virtust kæra sig kollótta um það hvort
börnin tóku þátt í íþróttum eða ekki. En
stærstur hluti barnanna æskti þess að for-
eldrarnir væru jákvæðari gagnvart íþróttum
og hjálpuðu þeim meira, beint og óbeint.
Reyndar kom einnig fram í könnuninni að
12—13% foreldranna reyndu að hafa áhrif á
börnin í þá veru að þau hættu íþróttaþátttök-
unni.
Og það eru fleiri niðurstöður í Vestfold-
rannsókninni sem eru athyglisverðar. Lítum á
svör við spurningu um hvar börnin eru „óör-
uggust og angist þeirra mest". Um 20% segja
að það sé í skólanum á meðan um 35% nefna
íþróttirnar. Þetta segir e.t.v. ekki svo litla sögu
Orsakirnar fyrir þessum niðurstöðum eru
margar og er nefnt að í íþróttahreyfingunni
sé áhersla óeðlilega mikil á keppni og árang-
ur og eins að jafnframt sé lögð of lítil áhersla
á hina félagslegu þætti. Flestir þeirra sem
hætta í íþróttum eru „ekki nógu góðir" að
.mati þeirra sjálfra og/eða annarra og þeir fá
ekki fullnægt þörf sinni fyrir vináttu innan
íþróttanna. Afleiðingarnar eru oft vanlíðan
og ótti við að gera vitleysur, sem síðan leiða
til þess að viðkomandi slítur tengslum sínum
við íþróttirnar.
En hvað verður þá um þau sem hætta
eftir Ingólf Hannesson’
íþróttaiðkun? Lenda þau ekki í dópi eða ein-
hverjum andskotanum, svo að notuð séu orð
félagans, sem vitnað var til hér í upphafi?
Samkvæmt Vestfold-könnuninni kemur ann-
að í ljós. Fæst úr þessum hópi leita til skipu-
Iegs tómstundastarfs (s.s. skátahreyfingar)
eftir að „íþróttaferlinum" er lokið, aðeins
15%. Um 35% finna sér önnur tómstunda-
störf, en á milli 40 og 50% eyða sínum frítíma
með vinum og kunningjum sem ekki stunda
ákveðin tómstundastörf. Ennfremur kom
fram að flest úr þessum hópi voru ánægð,
einfaldlega vegna þess að þeim leið illa við
íþróttaiðkunina.
Það sem mesta athygli vakti í niðurstöðum
könnunar Railo og félaga voru þær upplýs-
ingar að á milli 3% og 5% þeirra barna sem
stunda íþróttir yrðu fyrir „þvingunum" af
hálfu foreldra og þjálfara. I kjölfar þessa
drógu norsk dagblöð fram dæmi af 10 ára
gamalli „tilvonandi fimleikastjörnu", sem
neytti taugalyfja, 11 ára „efnilegum skíða-
göngustrák" sem brotnaði niður í keppni,
foreldrum og þjálfurum sem beita börnin
bæði andlegum og líkamlegum refsingum sé
árangurinn ekki í samræmi við það sem bú-
ist var við o.s.frv. Á milli 20 og 30% barnanna
sem spurð voru sögðu að næðu þau ekki
nægilega góðum árangri væri hnýtt í þau
ónotum og að þeim fyndist gerðar of miklar
kröfur til sín. Nóg um Vestfold-könnunina að
sinni.
„Jú, þetta er líkast til allt saman satt og
rétt, Ingólfur, en ég er samt á því að íþrótt-
irnar séu skásti kosturinn fyrir mjög marga
unglinga. Þeir sem eru ekki ánægðir geta þá
bara hætt, þeirra er valið," sagði kunningi
minn eftir að ég hafði sagt honum frá þessari
könnun í Noregi, sem drepið er á hér að
framan. Og ég er honum sammála; íþróttaiðk-
un er eitthvert besta tómstundagaman fyrir
flest börn og unglinga sem völ er á. En þetta
gildir bara ekki fyrir alla og það verðum við
að virða og taka tiilit til. Þá er mikilvægt að
vera sífellt á varðbergi gagnvart því sem ger-
ist í íþróttahreyfingunni; að horfa gagnrýn-
um augum á þetta tómstundagaman barn-
anna. Þetta á við um okkur foreldra barn-
anna og ekki síður um þá sem innan íþrótta
hreyfingarinnar starfa. Þeir ættu stundum að
staldra við og athuga sinn gang.
20 HELGARPÓSTURINN