Helgarpósturinn - 11.12.1986, Blaðsíða 4

Helgarpósturinn - 11.12.1986, Blaðsíða 4
BOKMENNTIR Verkid allt Lúdvík Kristjánsson: Islenzkir sjávarhœttir V Bókaútgáía Menningarsjóds 1986 498 bls. Verö 4500 kr. Þessi bók er síðasta bindi ís- lenzkra sjávarhátta, hið fimmta í röðinni. Þar með er lokið útgáfu þessa verks, en hún hófst 1980. ís- lenzkir sjávarhættir er einstakt þrekvirki, og ber margt til. Höf- undur og kona hans hafa kannað ógrynni ritaðra heimilda og dreg- ið saman föng um sjávarhætti, og afmörkun efnis var frá upphafi skýr og skipuleg: sjávarhættir á árabátaöld. Lúðvík hefur lagt mikla elju við að safna frásögnum heimildarmanna, og segir rétti- lega í eftirmála, að þunnur mundi bakfiskurinn í ritinu „ef þess gætti ekki, sem komið er úr munnlegri geymd“ (494). Alls eru heimildar- menn 374 talsins, þar af 278 fædd- ir fyrir aldamót (og meðal þeirra 16 fæddir fyrir 1860). Frásagnir þeirra fylla í eyður hinna rituðu heimilda, auk þess sem fjöldi heimildarmanna hefur búið yfir reynslu, sem hvergi sér stað í bók- um, kunnað skil á hinu hversdags- lega, sem ekki þótti ástæða til að skrá. Framsetning Lúðvíks er einkar ljós og fjörleg, þegar efni gefst til, og málfar hans fjölbreytt; ekki sízt ber að þakka, að hann heldur til haga tungutaki sjó- manna, og öll eru bindin náma fróðleiks um málið. Enn vil ég nefna að kort, Ijósmyndir og teikn- ingar eru notuð í ríkum mæli til að fylgja eftir efnisatriðum, koma þeim betur til skila en ella, auk þess sem þau eru sönn bókar- prýði. Menn átta sig betur á notk- un hluta þegar þeir hafa mynd fyr- ir augum. í þessu bindi er fjallað um nytjar af hvölum, rostungum og sjávar- fuglum, auk þess sem vikið er að þjóðtrú og getspeki. Sem fyrr er frásögnin ákaflega ítarleg. Saga nytjanna er rakin eftir því sem heimildir hrökkva til, og þráður- inn er spunninn til nútímans að nokkru leyti. Höfundur lítur á efni sitt frá mörgum hliðum. Hann birt- ir t.d. sýnishorn hvalaörnefna, fjallar um álitamál varðandi hval- veiðar, lýsir rétti manna til hval- skurðar, víkur að hvalskutlum og veiðiaðferðum, greinir frá stað- bundnum hvalveiðum, skýrir frá nýtingu hvalafangs, verði á hval, smíðisgripum úr hvalbeini og -tönnum, segir frá slysum við hval- veiðar, minnist á hvalaheiti, nefnir leiki og þjóðtrú í tengslum við hvali o.s.frv. Og sem fyrr segir er frásögnin rækilega studd teikning- um, myndum og kortum; í öllum bindum sjávarhátta eru rúmlega 2000 myndir. Með sama hætti er grein gerð fyrir öðrum þáttum þessa rits. Far- ið er réttsælis um landið og lýst fuglabjörgum og eggnytjum, síðan fjallað um fuglaveiði og fjallað um nytjar af einstökum fuglategund- um, lunda, teistu, fýl, súlu, álku og Iangvíu (sbr. flekaveiðar), geir- fugli, skarfi, svartbak, máv, rytu, kríu og síðast en ekki síst æðar- fugli. Allir efnisþættir sýna ljós- lega, hve sambúð manns og nátt- úru hefur verrð náin, hvað menn voru í raun hugvitssamir að nýta gæði náttúrunnar til hlítar; það var lítið sem fór til spillis hvort sem menn gerðu að lunda eða langreyði. Kaflinn um þjóðtrú og getspeki sýnir einnig glögglega, hvaða lotningu menn báru fyrir náttúr- unni og undrum hennar og tóku mið af hvers kyns fyrirboðum, til góðs og ills. „Þegar aflasælum for- manni brást svo veiði, að hann fékk naumast bein úr sjó þá aðrir fiskuðu, var það feigdarólán (333).“ Kaflar um kreddur, hindur- vitni, tröll og huldufólk sýna les- endum, að fleira en illviðri olli mönnum ótta á sjó og gat orðið til fjörtjóns: „Eitt sinn heyrðist tröll segja einhvers staðar í Tindastóin- um: Dregur í Dingolfshnjúk, dimmir í Vatnsskarð. Margar verða ekkjur í kvöld á Skaga. Um nóttina urðu margir skiptapar (341).“ I bókarlok er efnisútdráttur á ensku, ögn fjallað um heimildir, en síðan koma skrár. Fyrst fer skrá yf- ir teikningar og ljósmyndir af munum úr Þjóðminjasafni og byggðasöfnum í öllum bindunum fimm. Þar vakti sérstaka athygli mína, hve margt er sótt í Minjasafn Egils Ólafssonar á Hnjóti og Byggðasafnið á Skógum og ber vitni forsjálni og sívaxandi elju Egils og Þórðar Tómassonar. Því næst fer atriðisorðaskrá þessa bindis, mjög ítarleg, síðan nokkrar sagnir og orðtök, málshættir og loks nafnaskrá I. til V. bindis, geysi- mikil að vöxtum eða 90 tvídálks- síður með litlu letri. Hún er lykill að öllu verkinu. Ég sé ekki betur en hún sé vandlega samin, þótt hægðarauki hefði verið að sýslu- nöfnum með heimilisfesti manna eða örnefnum. Lauslegur saman- burður (einungis við þetta bindi) leiddi ekkert misjafnt í ljós. Leið- réttingar eru á tveimur blaðsíðum undir bókarlok og loks er eftirmáli höfundar, Við verkalok, þar sem sögð er saga ritsins í grófum drátt- um. Þar segir m.a.: „Mér hefur alla tíð, síðan ég hóf að semja ritið, ver- ið ljóst, að ekki yrðu af sér keyptar villur, missagnir og jafnvel mistök, að ekki sé talað um, að eitthvað kunni í að vanta. Sú hefur og orðið raunin og ástæðulaust að dylja það. En ég vænti þess, að ekki séu svo mikil brögð að því, að það rýri heildargildi verksins (498)" Sjálf- sagt má finna missmíði á Islenzk- um sjávarháttum eins og öðrum bókum, þótt ég ætli mér ekki í þá lúsaleit í þessari ritfregn. Hitt er miklu meira vert, að Lúðvík hefur dregið úr rituðum heimildum feiknamikinn fróðleik og bjargað frá gleymsku þekkingu um þá undirstöðu, sem mannlíf í landinu var og er byggt á. Verk hans er unnið af þeirri alúð og virðingu fyrir viðfangsefninu, að fátítt má telja. Ég hef áður sagt, að mér líki ekki alls kostar hversu mikið er borið í band þessa rits, en frágang- ur að öðru leyti er forlaginu til mikils sóma, prentvillur sárafáar að því mér virtist í fljótu bragði; prentun hefur tekizt vel og þó eru nokkrar opnur í daufara lagi í mínu eintaki. „Fyrsti kaflinn í ritið var skrifað- ur fyrir 19 árum og smám saman fjölgaði þeim, unz lokið var við þann síðasta á liðnum vetri" (498) segir í eftirmála. Þetta er hljóðlega mælt á háværum tímum. Ég óska Lúðvík Kristjánssyni og fjölskyldu hans til hamingju með einstætt af- reksverk á sviði íslenzkra fræða. 5.5. HYLDYPI eftir Stuart Woods Kafbatanjósnir við strendur Svíþjóðar. Ein mest spennandi njósnasaga seinni ára Verðkr. 1.125,00 firi KDFORLAGSBCKUR/ Svartir þjónar hvítra í Afríku Grasid syngur Höf.: Doris Lessing Pýö.: Birgir Sigurösson Útg.: Forlagiö Fyrsta skáldsaga breska rithöf- undarins Doris Lessing Grasið syngur sem út kom fyrir u.þ.b. fjörutíu árum, kom út í íslenskri þýðingu nú síðastliðið sumar. Doris Lessing er einn af virtustu höfundum Breta í dag og er þetta fyrsta bók hennar sem þýdd er á íslenska tungu. Sagan gerist í Ródesíu í Afríku en þar ólst Doris Lessing upp og bjó til tuttugu og fimm ára aldurs að hún fluttist til Englands og byrj- aði að skrifa. Grasið syngur er saga hvítrar bóndakonu í Afríku, lífi hennar fyrir og eftir giftingu eru gerð skil allt til þess að hún finnst myrt á dyraþrepi húss síns af svörtum þjóni sínum. í formála að íslensku þýðing- unni segir höfundur aðalviðfangs- efni sögunnar vera samband hvítra og svartra í Suður-Afríku. Hvítu drottnararnir eru svo hátt yfir hina svörtu þjóna sína hafnir að milli þeirra mega ekki fara nokkur mannleg samskipti fyrir utan boð og bönn húsbændanna hvítu. Stígi hvítur maður út fyrir þessi takmörk er sá hinn sámi orð- inn svikari og úrkast og þó sér- staklega ef hvít kona gerir slíkt, því konan er hin heilögu vé hvíta mannsins og hreinleiki hennar og ósnertanleiki af hálfu svartra er grundvöllurinn að yfirráðum og siðfræði hvítra í Suður-Afríku. Sagan um hvítu konuna sem fær bana af höndum svarts þjóns síns er þannig saga Afríku þessara tíma. í augum hvítra eru hinir svörtu ekki menn, þeir eru m.a.s. óhreinni en dýr og hver sá sem lætur þá snerta sig, leyfir þeim að vera menn gagnvart hinum hvítu, hlýtur bana af. Öðruvísi eru yfir- ráð hvítra í bráðri hættu. í þessu sambandi skiptir fórn einstakl- ingsins engu til eða frá. Tilfinning- ar hvítra til svartra hvort sem þær eru í formi ástar eða haturs, eru forboðnar enda fordæmir samfé- lagið konuna hvítu sem myrt var, fordæmir hana af því hún er myrt af svörtum þjóni sínum, hún hlýt- ur að hafa stigið út fyrir hin leyfi- legu en óskráðu mörk og því á hún sjálf alla sök. Fordæmingin er framkvæmd með þögninni, hér hefur eitthvað gerst sem ekki má tala um, er tabú. Grasið syngur er mögnuð saga um samfélag og siðfræði sem er okkur framandi og óskiljanlegt. Efniviðinn notar höfundurinn til að lýsa þessu samfélagi í hnot- skurn, sýna lesandanum hvernig þetta samfélag, þessi siðfræði og siðareglur eru manneskjunni ó- eðlilegar og ónáttúrulegar, hvern- ig hin skörpu skil milli svartrar manneskju og hvítrar eru ímynd- uð, tilbúin og stríða gegn náttúr- unni. Þýðing Birgis Sigurðssonar er á vönduðu máli og sérstök rækt lögð við að halda áherslupunktum heilla setninga réttum úr frum- málinu yfir á íslenskuna. Kæfandi hiti Afríku og svitinn sem drýpur af mannfólkinu, bæði í eiginlegri og óeiginlegri merkingu, hellist yfir lesandann úr frumtexta höf- undarins og þessum stíleinkenn- um hefur þýðanda tekist að halda. Orðfærið er frjótt, óvenjulegt á stöku stað, en fer vel og er fallegt aflestrar. fÁ. 4 B HELGARPÓSTURINN

x

Helgarpósturinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Helgarpósturinn
https://timarit.is/publication/47

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.