Tíminn - 06.12.1961, Blaðsíða 11

T.f MIN N, miðvikudaginn 6. desember 1961.
11
Heimsfrægi,
i maðurinn
Eigi alls fyrir löngu var
þrem kúlum, hverri á eftir
annarri, skotið á póstkassa
fyrir utan snoturt, meðal-
stórt hús í kanadisku sveita-
þorpi. Eigandinn hringdi
dauðskclkaður á lögregluna.
— Nú eru þeir hér, þeir
hafa fundið mig, hrópaði
hann.
Þrem mínútum síðar
renndu þrjár lögreglubifreið-
ir upp að húsinu. Og liðsauki
var á leiðinni frá hinni frægu
lögreglu Kanada, The Mount-
ies.
Það kom fljótlega í Ijös, að
kúlurnar höfðu komið úr riffli,
sem nokkrir drengir höfðu kom-
ið höndum yfir. Þeir höfðu ekki
hugmynd um, hver átti póstkass-
ann, sem þeir höfðu valið að skot
marki, og þaðan af síður hafði
þeim dottið í hug, að þeir mundu
hfæða eigandann svo mjög með
uppátæki sinu.
Nafnspjaldið á hurðinni segir
okkur ekkert — maðurinn gæti
heitið Brown eins og hvað ann-
að, því að hann hefur heitið
mörgum nöfnum síðast liðin
fimmtán ár. Og vegna þessa at-
burðar og þeirrar athygli, sem
hann vakti, neyddist herra Brown
enn einu sinni til þess að breyta
um nafn, heimili, starf og vina-
fólk.
Aldrei óhultur
Hver er herra Brown? Hann
er sami inaður og hinn rússneski
dulmálssérfræðingur Igor Gouz-
enko, sem flúði frá sovézka
sendiráðinu i Ottawa, kvöld eitt
árið 1945. Það varð upphafið
á mestu njósnaraleit allra tíma.
.Voru þá meðal annarra teknir
höndum vísindamennirnir þekktu,
Nun May og Klaus Fuchs. Eitt af
stærstu og flóknustu njósnara-
netum Rússa var eyðilagt.
Upp frá þessu hefur herra
Brown, öðru uafni Gouzenko,
verið nafnlaus, án heimilisfangs,
án þekktrar fortíðar og — að
eigin sögn — án framtíðar.
— Ég get aldrei verið öruggur
um frelsi mitt. aldrei öruggur um
líf mitt, sagði hannf þegar hann
að lokum hafði látið sannfærast
um, að skotin höfðu aðeins verjð
strákapör, en ekki gerðir leyni-
legrar, sovézkrar lögreglu, sem
hefði loksins tekizt að þefa hann
uppi.
— Þeir munu aldrei gefast
upp, sagði hann. Það liðu ellefu
ár, áður en þeir höfðu hendur í
hári Troísky ....
Sendur fil Kanada
Gouzenko fæddist í Rússlandi
árið 1919. Frá sextán ára aldri
hafði hann verið meðlimur flokks
ungkommúnista. Hann hafði mik-
inn áhuga á arkitektur, en flokk-
urinn taldi, að hinir óvenjulega
miklu hæfileikar hans munðu
koma að betri notum á öðru sviði.
Svo að, eftir að hann hafði verið
gerður að lisforingja í rauða
hernum, var hann á hálfs árs
námskeiði í dulmálstækni, og síð-
an var hann í hálft annað ár í
aðalstöðvum rússnesku uppplýs-
ingaþjónustunnar í Moskva. Yfir-
menn hans urðu sammála um
það, að hann væri kjörinn til
þess að þjóna þeim erlendis. En
áður en hann var sendur út, var
hann, án þess að hafa hugmynd
um það sjálfur, undir stöðugu
eftirliti i heilt ár. Hann stóðst þá
raun með prýði og var sendur til
Kanada með eiginkonuna og barn
þeirra, sem þá var nýfætt. Þetta
var um miðja heimsstyrjöldina
síðari.
Hann varð sem furðu lostinn af
kynnum sínum af lífinu í hinum
Silvana bregður sér í
" " ! 'r.ii ie»rÞ’V)l^tf alqv-
líki frægra perscma
On þarna er hinn góði, gamli John Elizabeth Taylor — með allar fjaðr
Wayne .... irnar sínar!
Og þetta er Nehru, ekki satt?
Og að lokum Silvana r mpanini —
sem hún sjálfl
vestræna heimi. Það var svo allt
annað en það, sein hann hafði
fram til þessa heyrt. Þegar hann
hafði komizt yfir fyrstu undrun-
ina, greip hann brennandi þrá
eftir að losna frá starfi sínu og
öllu saman. losna við þýðingar á
dulmálsskeytum, sem að mestu
leyti fjölluðu um njósnastarfsem-
ina í Kanada, þessu landi, sem
hann var orðinn svo hrifinn ai,
og alla Kanadisku svikarana, sem
nóg virtisl af, jafnvel í sjálfu
þinginu.
Hvarf úí um bakdyr
í skýrslunni, sem Gduzenko gaf
um þetta mikla njósnamál, segir
svo:
— Ég, Igor Gouzenko, óska eft-
ir því af frjálsum vilja að gefa
þennan vitnisburð. Þegar ég kom
til Kanada fyrir tveim árum, varð
ég þegar fyrsta daginn undrandi
á því algera einstaklingsfrelsi,
sem ríkir hér, en ekki í Rúss-
landi. Engin áróðurslygi getur
kveðið staðreyndirnar niður, og
allar þær fölsku hugmyndir, sem
komið hafði verið inn hjá mér,
hrundu til grunna
Gouzenko varð ljóst, þegar í
lok heimsstyrjaldarinnar síðari,
að vinátta Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna var yfirborðs-
kennd og mundi ekki standa
lengi.
Það kom í ljós, að honum vaið
næstum ókleift að fá nokkurn til
þess að sýna uppljóstrunum þeimN
áhuga, sem hann hafði í huga að
leggja fram. Hann reyndi hjá
blöðum og á ríkisskrifs'tofum.
Hann var viss um, áð Rússarnir
mundu gera allt, sem í þeirra
valdi stæði, til þess að koma í
veg fyrir áform hans, og koma
honum fyrir kattarnef. Til ör-
yggis kom hann konu sinni og
barni fyrir hjá nágranna sínum,
fyrrverandi kanadískum liðsfor-
ingja. Þegar hann varð var við,
að gát var höfð á húsinu, hvarf
hann sjálfur út um bakdyrnar,
meðan kona hans var úti í garði
að hengja upp þvott til þess að
villa um fyrir þeim, sem voru að
leita hans. Skömmu síðar reyndu
fjórir menn að bijótast inn í hús-
ið. Meðal þeirra var einkaritar-
inn í sovézka sendiráðinu, Pavlov,
sem einnig var yfirmaður MVD.
Þá loks lagði kanadíska lög-
reglan Gouzenko lið, og honum
var komið á öruggan stað ásamt
^ínum mikilvægu skjölum.
Þar með var steinninn oltinn
úr stað. Gouzenko skrifaði bæk-
ur, kvikmynd var gerð, og Gouz-
enko hélt marga áhrifaríka fyrir-
lestra í sjónvarp, með grímu
fyrir andlitinu. Hingað til hefur
aðeins ein mynd af honum verið
opinberlega birt.
Stöðugf gætt
Og nú hófst algerlega ný til-
vera fyrir Gouzenko, tilvera hins
óþekkta og nafnlausa. Hann var
ekki lengur sjálfstæður maður.
í einni svipan var hann oi'ðinn
heimsfrægur, hann hafði áhrif
á heimssöguna, og bækur hans
ollu róti, en um leið varð hann
gersamlega óþekktur maður
Nafn hans, heimilisfang og at-
vinna er enn þann dag í dag full-
komið leyndarmál.
Fjórum sinnum hefur Gouz-
enko skipt um nafn, sex sinnum
hefur hann skipt um aðseturs-
stað. Hann kallar sig ekki Brown,
heldur ausíur-evrópsku nafni, svo
að hinn sérstaki málhreimur
hans fái eðlilega skýringu. I
rauninni stundar hann enga at-
vinnu. Hann lifir á þeim tekjum,
sem hann hefur af bókum sínum
og greinum, sem hann ski'ifar
Eina myndin sem til er af Igor
Gouzenko.
öðru hyoru í blöðin. Auðugur
kanadiskur verzlunarmaður læt-
ur honum í té 100 dollara á mán-
uði. Því hefur verið haldið fram,
að hann fái styrk frá kanadiska
ríkinu, en það er ekki rétt.
Aftur á móti sér ríkið um, að
hans sé stöðugt gætt. Hann lifir
„einhvers staðar“ í Kanada ásamt
konu sinni, Svatlana og tveimur
börnum, 17 ára pilti og 15 ára
stúlku. Auk þess býr hjá þeim
leynílögreglúmaður, fjölskyld-
unni til varnar. Hann er ætíð til
staðar í húsinu.
Eilífur feluleikur
Það reynist erfitt að útskýra
tilveru þessa leyndardómsfulla
manns íyrir nágrönnum og kunn-
ingjum. AUs konar sögur eru
samdar því til skýringar. Leyni-
lögreglumaðurinn, sem hjá hon-
um býr, verður éinnig að segja
algjörlega skilið við fortíð sína
og fyrrverandi kunningja, og

ekki hefur þétta mál orðið auð-
veldara við það, að orðið hefur
að skipta um gæzlumann þrisvar
sinnum, eftir að atvik, eins og
þegar skotið var á póstkassann,
hafa komið fyrir. Og þá verður
að búa til nýjar sögur til að
skýra tilveru hans.
Þurfi Gouzenko að hitta útgef-
anda sinn eða einhvern annan,
sér lögreglan um það. Hún til-
kynnir viðkomandi, að „herra
Brown muni vera að hitta á viss-
um stað a vissum tíma“, og út af
því má ekki breyta.
Böinin þekkja ekki sögu föður
síns eða hans rétta nafn. Þau
halda, eins og margir nágranna
þeirra, að hann sé einn af hinum
fjölmörgu austur-evrópsku flótta-
mönnum í Kanada.
Sjálfur veit hann, að hann
verður að halda áfram sinni
skuggatilveru, svo lengi sem
hanti lifir. Þegar hann flúði út
um bakdyrnar með leyniskjöl
sendiráðsins undir arminum,
flúði hann um leið út í hinn ei-
lífa feluleik.
Kannizt þi8 við persónuna? Þetta
á að vera Kennedy!
Þið sjáið liklega strax að þetta er
hún Jayne Mansfield!