Tíminn - 28.11.1962, Síða 13

JÓLAÆVINTÝRIÐ UM ÞYRNIROS
...WE'LL
TIPYTHE
CASTLE
PKOM BOTTO/A
TOTOP/
WALT DISNEY
'FLOKA/ FAUNAMERRYWEATHEK/ PLEASE
PLIT AWAY THOSE THIN6S, AND GET VÖUK
WISHiNG WANPS. I HAVE A LOT OF
Góðu dísirnar þrjár horfa á eftir
prinsinum og veiðimönnunum.
— Loksins er hægt að fara að taka
til fyrir jólin, þegar þessir karlmenn eru
farnir!
— Með töfrarykþurrkunni ....
— . . . og töfrasópnum.
— Við skulum hreingera alla höllina,
hátt og lágt!
— Dísir! Farig með þetta dót burt, og
komið með óskasprötana! Ég þarf að
óska mér svo margs!
95 ára:
Sigurveig Árnadóttir
Þegar ég frétti ag Sigurveig
Árnadóttir væri 95 ára í dag,
Sigurveig í Arnanesi eins og hún
var ætíð nefnd og líka eftir að
hún var löngu farin þaðan, vegna
þess að hún og heimili hennar voru
svo nátengd í hugsun þeirra, sem
þekktu hana bezt, að þetta varð
ekki sundur skilið — þá rifjast
upp gamlar minningar frá æsku-
dögunum. Það var á heimili henn
ar, Arnanesi í Kelduhverf; að ég
hóf mína tyrstu skólagöngu fyr-
ir tæpum sextíu árum. Hjónin
þar réðu þá til sín heimiliskenn-
ara um nokkurra vikna skeið, og
mér var komið fyrir til námsdval-
ar á þessu myndarlega heimili
Þetta var mikill viðburður í lífi
mínu, enda í fyrsta skipti sem ég
fór ag heiman til dvalar.
Allt stendur þetta mér enn ljós-
lifandi fyrir hugskotssjónum, eins
og það hefði skeð í gær. Rökkur-
kvöldin í baðstofunni, þegar hin
glæsilega húsfreyja tyllti sér nið-
ur um stund með handavinnu sína,
en við krakkarnir sátum þétt sam
an óvenjulega hljóg og alvöru-
gefin og hlustuðum, þvj úti í einu
baðstofuhominu stóð heimiliskenn-
arinn og lék á fiðluna sína og lauk
upp fyrir okkur töfraheimum tón-
anna, svo að aldrei gleymist. Hjálm
ar hét hann, Stefánsson úr Mý-
vatnssveit, sérkennilegur listamað-
ur af guðs nág en ekki gæfumaður
að sama skapi. Sál hans var eins
og hinir viðkvæmu titrandi streng
ir fiðlunnar. Þar sem ýmist hló
hinn taumlausi gáski, gleði og fjör
cða þar ómaði rödd þunglyndisins
og kvein dýpstu harma. Eg minnist
ærslanna, þegar vig strákarnir vor
um að leika okkur á járnbitanum,
sem var um þvera baðstofu og
hátt uppi. Eg minnist kennslu-
stundanna, sem voru mér ný opin-
berun, og þess er ég læddist eftir
löngum og dimmum gangi út í fjós
ið, kúrði mig niður í einn kýrstall-
inn og var að stríðast vig að læra
margföldunartöfluna. Eg man hús-
bóndann, þegar hann kom inn frá
gegningunum á kvöldin, hæglátur
í fasi með stórt og góðmannlegt
andlit, en þó töluvert glettinn og
gamansamur og Jcunni manna bezt
að segja frá. Eg vissi jafnan, að
þegar ljósa yfir yfirskeggið tók of-
urlítig ag hreyfast og ekki laust
v;g titring á nasavængnum, þá ætl
aði hann að fara að segja eitthvað
spaugilegt. — En þó er mér hús-
íreyjan sjáif minnisstæðust, góð-
vild hennar og tíguleg framkoma,
hvernig verkin léku í höndupi
hennar, hvernig hún framkvæmdi
alít asa- og hávaðalaust, svo að
maður gat nærri þvi freistazt til
að halda, að verkin gerðust ein-
hvern veginn af sjálfu sér og hún
þyrfti ekkerl fyrir því að hafa að
stjórna og halda stjórn á þessu
stóra heimili. Allt er gott og bjart
um þær minningar, sem ég geymi
um dvölina á þessu heimili.
Sigurveig Árndóttir fæddist 28.
nóv. 1867 að Ytra-Álandi í Þistil-
firði. Foreldrar hennar voru Árni
bóndi Björnsson frá Laxárdal í
Þistilfirði, þjóðhagasmiður og svo
lijálpsamur og mikill greiðamaður
að á orði var haft og kona hans
Kannveig Gunnarsdóttir Sigurðs-
sonar í Skógum, Þorgrímssonar,
fríðleiks- og sæmdarkona hin
mesta. Þau hjónin fluttust frá Á-
landi að Keldunesi í Kelduhverfi
árið 1869, þaðan að Amanesi í
sömu sveit, en reistu árið 1883 ný
býli að Bakka og bjuggu þar um
langt skeið.
Sigurveig ólst upp í hópi margra
systkina, er flest hafa komizt til
hárrár elli. Lifa enn tvær systur
hennar, lítið, eitt yngri en hún.
Er sá ættbplkur orðinn mjög fjöl-
mennur. Hún giftist árið 1891 Jó-
hanni Jóhannssyni er var greindur
vel og búhöldur góður og bjuggu
þau í Arnanesi um fjörutíu ára
skeið. Var heimili þeirra orðlagt
fyrir rausn og myndarbrag.
Af börnum þeirra hjóna eru á
Ijfi: Árni busettur í Kelduhverfi,
Gunnar, er rengi bjó i Arnanesi,
en er nú í Reykjavik, Erlingur
fyrrum bóndi og oddviti i Ásbyrgi
nú búsettur Reykjavík. Björn nú
ag Núpi Öxnarfirði og Rannveig
saumakona i Reykjavík. Enn frem
ur fóstursonur, Leó Egilsson, síðar
bóndj í Hólsseli, nú látinn.
Árið 1937 fluttist Sigurveig frá
Arnanesi og settist að hjá Erlingi
Framh. á 15. síðu.
í hljómleikasal
Framhald af 2. síðu.
efnið og gefa því líflegan heildar-
svip.
Hjálmar Kjartansson hefur
jafna og talsvert ýfirgripsmikla
rödd. Fjögur ljóð eftir Schubert
voru fallega uppbyggð svo vanda-
söm, sem þau annars eru.
Eina daman, sem fram kom á
þessari söngskemmtun, var Þór-
unn Ólafsdóttir, sem hefur háa og
bjarta sópranrödd, og blæfallega
innan vissra marka, virðast þar
talsverðir möguleikar, ef henni
tekst að þjálfa og beizla röddina
á hærri tónum. Þórunn söng bæði
ísl. lög og óperuaríur, en óper-
ettan virðist falla henni bezt,
Erlingur Vigfússon, tenór, var
sá af þessum nemendum, sem
mest sjálfstæði sýndi í söng sín-
um. Honum virðist allt leikandi
létt og eðlilegt, og á óperusviðinu
getur hann ótrúlega mikið. Röddin
þensla í henni. Tek-
áí.:yerkefnum með svo
m og eðlilegum brag, að
ætla mætti að þar færi reyndari
söngvari.
Erlingur og Þórunn sungu tvo
óperu-dúetta, og gerðu þeim góð
skil. Carl Billich aðstoðaði hina
ungu söngvara, með miklum ágæt
um, og var þeim raunveruleg stoð.
Demetz hefur nág gógum árangri
með sínu starfi, og má hann vel
við una það sem unnizt hefur.
Uiiinur Arnórsdóttjr.
Minning
(Framhald af 9. síðu.)
viti. Hann var afburða kennari og
leiðbeinandi, en aldrei vildi hann
hafa það, að maður liti á hann
sem slíkan. Hann gat verið vægð-
arlaus og kröfuharður í dómum,
er hann skoðaði myndir annarra,
en það var alltaf gert af svo mik-
illi velvild og hlýjum huga, að ég
endumýjaðist við hverja heim-
sókn hans og hann var óspar að
líta eftir manni á yngri árum. Og
alltaf stóðu dyr hans opnar, ef
maður þurfti að leita til hans. Jón
var alltaf búinn til aðstoðar við
lausn yfirstandandi vandamála,
þegar listin var annars vegar.
Jón Stefánsson var mjög rök-
fastur maður og gæddur óvenju-
miklum persónutöfrum, sem heill-
uðu alla, er komust í snertingu
við hann. Frásagnargáfa hans var
svo rík, að maður gleymdi sér tím-
um saman, er hann talaði um
listir — eða gátuna miklu, allt
virtist opið og Ijóst fyrir honum.
Nú er þessi mikli málari horf-
inn sjónum okkar og ef vera skyldi
persónulegt líf eftir þessa jarðvist,
þykir mér ekki ólíklegt, að sáiu-
félagi hans, Cézanne, uppreisnar-
seggurinn Courbert og allir hinir
anarkistarnir í myndlistinni taki
opnum örmum á móti vini sínum
Jóni Stefánssyni, — ekki með
sálmasöng og viftandi pálmum,
heldur mikilli veizlu, þar sem
snillingnum Jóni Stefánssyni verð-
ur búinn virðulegur sess og aftur
taka upp þráðinn, seni frá var
horfið í hinni óendanlegu leit að
nýjum verðmætum, nýjum sann-
leik, sem engin takmörk eru sett.
Því listin hvílir í innsta eðli sínu
í skauti alheimsvitundarinnar.
Listin er alltaf i fæðingunni,
framfaraskeið hennar er eilíft;
hún er eilíf æska — takmarkalaust
úthaf.
Jóu Engilberts.
Á tveim fyrstu áratugum aldar-
iunar voru þrír ungir íslendingar
langdvölum í Danmörku og brutu
sér þar erfiða braut til meiri frægð
ar en nokkrum öðrum íslending-
um á þeim sviðum hafði hlotnazt
fram að þeim tíma. Þag voru þeir
Jóhann Sigurjónsson leikritaskáld,
Jón Stefánsson listmálari og Gunn
ar Gunnarsson rithöfundur. BácS-
cm þeim Jóhanni og Jóni var þó
ætlað að leggja annað fyrir sig þar
ytra, og þeir hófu þar nám á öðr-
um sviðum, Jóhann í dýralækning-
um, en Jón í verkfræði. Hvorugur
entist til þess nema skamma stund,
þeir töldu köllun sína vera á öðr-
um sviðum.
Jón Stefánsson fæddist á Sauð-
árkróki 2. Cebrúar 1881, og voru
foreldrar hans hjónin Stefán Jóns-
son verzlunarstjóri þar og Ólöf
Hallgrímsdóttir. Faðir hennar var
náskyldur skáldinu og náttúrufræð
ingnum ^ónasi Hallgrímssyni. Jón
fékk að ganga mcnntaveginn, sett-
ist í Latínuskólann, var þar einum
bekk á undan Jóhanni Sigurjóns-
syni. Þeir tóku fyrst tal sarnan úti
á götu. Jóhann gekk í veg fyrir Jón
pg ávarpaði hann. „Er þag Jón
Stefánsson? Þig gleður mig að
lutta því að ég hef heyrt svo mik-
ið um þig!“
Ævisöguritari Jóns, danski lög-
fræðingurinn og listrýnirinn Poul
Uttenreitter, segir um þetta. „Það
mátti helzt ætla, að þeir væru orðn
ir frægir menn!“ Jón varð stúdent
aldamótaárið og sigldi þá til Kaup
mannahafnar um haustið, hóf nám
í verkfræði. Vig það var hann í
tvo vetur og hætti þá. Jóhann, sem
þá var konunn til Hafnar að læra
dýralækningar, tók ekki nærri sér
aS yfirgefa þá fræðigrein. Þeir
urðu herbergisfélagar, Jóhann og
Jón. Innan þeirra veggja hefur
cfátt verið háleitt hugsag og margt
spakt orðið talað. Jón settist í
myndlistarskóla Zahrtmanns, sem
spurði hann fyrstra orða, hvort
hann kynni að bölva, það yrfji hann
að kunna, annars yrði hann aldrei
málari. Líka yrði hann að lofa því
ag búa til góða hluti. Jón kvaðst
munu gera þag eins ve) og hann
gæti. Þá varð Zahrtmann æfur og
æpti. „Það getur hver einasti fá-
ráðlingur. Þér verðið ag gera bet-
ur en þér getið, annars verður
aldrei neitt úr yður!“
Hversu mikils ■ virði. kennsla
Zahrtmanns hefir verið Jóni, liafa
honum áreiðanlega vcjrið þessi
fyrstu orð hans minnisstæð og
reynzt honum notadrjúg. Þær
rnyndir Jóns munu fáar, er ekki
orka þannig á mann, að listamað-
urinn hafi lertazt við að gera mynd
ina svo úr garði, að hann gæti þar
ekki um bætt, ætíg stefnt að hinu
fullkomna. Slíkar kröfur gerði
hann til sjálfs síns sem og annarra
listamanna.
Nemendur Zahrtmanns voru1 m.a.
Norðmenn þrír, Jean Heiberg,
Axel Revold og Henrik Sörensen,
er áttu eftir að verða nánustu fé-
lagar og vinir Jóns. Eftir þrjú ár
i skólanum fór hann með þeim til
sumardvalar í Noregi til ag mála.
Og þeir urðu líka skömmu síðar
skólabræður á ný, í skóla þeim,
sem Mattisse hélt fyrir málara í
París. Og Jón og þessir Norðmenn
urðu meöal þeirra nemenda hins
franska meistara, er mesta athygli
vöktu og mest varg úr. Þó fór
því víðs fjarri, að þeir tækju stíl
hans til fyrirmyndar. Fremur má
segja, að það hafi verið kenningar
Matisse, sem helzt hafi mótag hina
ungu Norðurlandabúa. Ef nokkuð
sjáanlega saineiginlegt er með t. d.
myndum Matisse og Jóns, þá er
það s^n fer eftir reglunni. „Allt,
scm ekki er nauðsynlegt í mál-
verki, er því til lýta“. Svo ólíkar
sem myndir þessara snillinga eru
ag flestu leyti, þá er hrein og ein-
föld list aðaismerki beggja. Hins
vegar voru aðrir franskir málarar,
sem Jón fann til meiri skyldleika
við og hefur tekið meira til fyrir-
myndar, Courbet og Cézanne. Mér
er í minni er ég hlustaði á Jón
tala um náttúrumótív og fígúra-
tívar myndir. Þag var eina sinnið,
sem ég hitti Jón Stefánsson. Hann
fullyrti, að náttúrumótív vektu
sannarlega djúpar kenndir í huga
listamanns. Þag hæfði sannazt.
Að sjá eplamynd eftir Cézanne
vekur ekki fremur löngun ag éta
eplið en að sjá gimstein. í Epl-
um Cezannes birtist leyndardómar,
sem ekki sæjust í venjulegum epl-
um. Ekki vildi Jón blanda saman
vísindum og listum, það væri
tvennt, sem ekki hefðu sömu mögu
leika. En hnitmiðunin í listaverk
um Jcns hefur einmitt komið mörg
um til að halda, að hneigð hans til
verkfræði eða visinda yllu því,
ag verk hans eru svo stórvitur-
lega byggð sem raun ber vitni. Ann
ars var Jón geðhrifamaður og
varð fyrir djupum áhrifum frá um-
hverfi, og þó einkum „andrúms-
l;fti“ staða. Þag hafa skólabræður
hans í Latínuskólanum borið um,
og ógleymanleg munu Jóni hafa
verið fyrstu áhrifin af borgum út-
landa, er hann sigldi í fyrsta sinn,
Leith, Edinborg, Kaupmannahöfn
o. fl. En allt um það bera myndir
hans vitni köldu raunsæi samfara
rómantískri tilfinningu og skap-
h>ta. Fremur þykir mér trúlegt, ag
myndir Jóns reynist ungum málur-
um, bæði abstrakt og ekki-abstrakt
— betri skóli en myndir nokkurs
íslenzks málara annars. Jón er
trúlega einhver menntaðasti mál-
an, sem vig höfum eignazt, og
hann var einnig orðsins maður,
hafði rika þörf til að ræða við
aðra menn, hvort sem hann lærði
aí þeim eða þeir af honum. Hann
vildi krefja hvert málefni til mergj
ar og því var óendanlega lærdóms
ríkt fyrir verðandi listamenn að
hiýða á tal hans og þiggja af hon-
um ráð.
Nú eru tvö af þremur stórmenn-
um íslenzkrar myndlistar á þess-
ari öld fallinn í valinn. Allir hafa
þeir hlotið virðingu allra landa
sinna, sem verðugt er, og svo var
fyrir að þakka, að allir hafa þessir
snillingar nað háum aldri og varð-
veitt þó ungt geð og vinnuþrek til
hárrar elli. Jón Stefánsson var
heimsborgari íslenzkra listamanna
og þó ramíslenzkur. Enda þótt Dan-
ír vildu eigna sér hann, var ís-
lenzk náttúra það, sem hæfði list
hans. í íslands myndum hans kem
ur fram hans stórbrotnasta list.
G. B.
T f M I N N , miðvikudaginn 28. nóvember 1962
13