Morgunblaðið - 21.09.1952, Blaðsíða 7

■' Sunnudagur 21. sept. 1952
MORGVNBLAÐIÐ
7]
^©1
Góðir Austfirðingar:
ÞEGAR ég, gesturinn, litast um
Irér a hinu fagra Fljótsdalshéraði,
þá virðist mér svo, sam hér blasi
álfaborg við á öðru hvarju leiti.
Trúað gæti ég því, að cinniitt í
jþessu byggðarlagi hefSu rnargar
af huldufólkssögunum okkar
crðið til.
H Sfáiislæðis^
mmrt m ú Huslurlaisdl 3. ágúst 1952
aðoÍRS í heimi veruleikans og
starfsins, í mannheimum, holdur
híú er það svo, að þao sem hka i hulciuhcimum Giagdi'csinna
íslendingar eru þekktastir fyrir j °S dula.va ..rvatq.
og varpað hefur mestum ljóma']
á nafn íslantís, eru fornhók-,
menntirnar, og að á is’enzku, j
einu elzta og merkilegasta tungu j eru Þ®° ^skir manna og^ nvatir,
málinu, sem talað er a þessari ?om raða xikjum. Eðli okkar er
1 heimi yfirvitundarinnar og
otai-Xsins ræður viljinn mestu. ||1
En í hcimi undirvitundarhinar
jörð, cru sennilcga enn ritaoar
fleiri bækur en á nokkru öðru
máli, ef rniðað er við fólksfjöld-
ann, sem á það að móðurmáli,
tvískipt eða margskipt. I sama
manninum berjast oft tvair cða
f-leiri persónuicikar um vötldin.
Þetta hafa skáldin aéð, því þau
þó að sumar þessar bækur, bæði.i e:ru -sityggn á salarlíf mannanna
í bundnu máli og óbundnu. séu °S 8®^ sýnf .öðrum það, sem
að vísu meiri að fyrirferð en að, cms °S Siiyggnu mcnn-
skáldlegri snilld eða spaklegu irnir 1 þjóðrtúnni gátu sýnt öðr-
| um inn í álfheima mcð því að
Ennþá merkilegra er þó það, láta þá horfa undir handkrika
að á tímum örbyrgðar og hörm- sinn-
unga, þegar íslenzka þjóðin varð- Goethe segir á einum stað í
ist illum örlögum á yztu helj-Jpaust: „í brjósti .míh.U búa sálir
arþröm, þá skapaði alþýða lands ( tvær, sem báðar vilja þræða cig-
ins þær þjóðsögur, sem eru marg jn i.3iðir“.
í iTf imirtmOTi.- ,im«iaiasira;ia ■
Páll y. C. Kolka.
viirðulegum hlut og einum litl-
.im skildi af kjötfloti og fyrir-
gerir með því viti sú\u..
Þó er aumingja Jón skiljunlag-
ur, enda hefur maður oft mætt
honum í lífinu og finnum við
ekki öll til skyldleika hans við’
okkur sjáií? Hann stenzt djásn-
,n ag dýrgripma, enda hefur
hann ekki vaniat þeim þlutum
um dagar.a. En hann þefur atund
um verið svangur og vantað við-
bit ,rpeð haxðfiskinum sínum.
Smjörið var þá líka gjaldmiðill
þvSif' hjá þeim ríku og flotið notað af
* “ fátseklingunum eða þegar ekki
bauðst annað betra. Gullið og
dýru djásnin voru ofar skiln-
ingi Jóns. En það kom vatn í
munninn á -honum og fögnuður
»j-í hjarta hans, þegar Ælotíö var á
boðstólum.
[ og svangur maður á hörðunt
■® þorskhausum.
Framtíð heiínsmenningarinnar*
og þar með mannkynsins sjálfs
er ehki hvað sízt undir því kom-
in, að hver eipstök þióð virði og
varðveiti það bezta í sinni eigin.
þjóðmenningu, jafnframt því serrt
hún lærir af öðrum. Með því
verður menningin alltaf frjó og'
ieifjí.
Við eigum því ebki að ana þaS
eftir ijandaríkjamönnum, sem.
fáránlegast er í fari þcirra, held-
ur að taka til fyrirm.yndar verk-
lega menningi: þeirra og hugsýna.
ajstjiðu þeirra þil þins vestræna-
þjáðship'alags.
ar hverjar skáldleg listaverk, | Og
stuttar og hnitmiðaðar í formi, I rejt
Robert Louis Stavcnson
! -wv sína frægu sögu um Dr.
lýsandi glöggri innsýn í sálar- jekyll og Mr. Hyda, sem sum
líf mannanna, þrungnar af djúpri ykkar hafa sjálfsagt séð á kvik-
mynd. Dr. Jekyll var mikilsmet-
inn læknir, sem fann upp lyf
til að skipta persónulqikanum.
Þegar hann tqk það :ipn, breytt-
ist hgnn í hinn hluta eðlis síns,i
illmennið Hyde, sem varð með:
hverjum degi yfirsterkaiia hans
npprunalcga ;:aiann,i.
Þessi skipting pqrsónuleikans
á sér stað hjá mörgurp okkar,
eða líklega þllum. Það er áifur
í hyerri rpahnssál .Qg sj .álfhr
leitast við að ;heilla okkur úr
heimi raunveruieikans, heimi
daglegra starfa og skyldpverka
inn í duilarhsima óskanna og
hvatanna.
M^rgyr maður, gena finnur:
vanmátt sinn gegn ve-rkefnum
lífsins, flýr frá vi.r.kileilíanum1
inn í -hulduheima, þar sem hon-
upa -er loíað konungsdóttu.r og
þonungsríki. Hann flýr sjna eig-
ip vanmetakennd, sem eltir
þann og ofsækir í naarmheim-
um, og getur orðið svo berg-
numinn af eigin óskum og ímyrad
urium, að hann trúi því að lok-
um, að hann sé Napóleon, Jesús
óþvinguðu nautn, sena það er
hverju hejlbrigðu ungmenni pð
skemmta sér með jafnöldrum
sínum, ekki hvað sízt úti í Guðs
igrænni :aáttúr.u.
Þegar upgir naenn leggja það
á vana sinn að hyerfa inn 1 álfa-
borgir stórnaennskudxaumanna,
sem ölvunin skapar og eru fyrst
og fremst skynvilla, þá er írætt
við því að þeir gleymi að lok-
um varúðinni, gleyrpi að sidlja
ye.ttlinginn sjnn eftir fyrir .utan,
ra.ti ekki út aftu.r og verði að
lokuna giataðir mannheimum
starfs og skylduverlia.
Það ömuríegast.a ,við drykkju-
skap unga fólksins, sem mikið
er taiuð um en fítið gert við,
.eru ekki glóðaraugu og rifin fpt,
heltiur sá vottur um vanmeta-
kennd og lífsflótta, sem liann er
,í raun og y-eru.
Það er Uka ömurlegt að þeyra
roskiið.og ráðsett fó.lk halda fram
aðflutningsbanni á áíengi gem
„patent“-lyfi gegn ■ drykkjuböl-
ipu. Það ber líka vott um flótta
á náðir lífslygip.nar og sjálfs-
blpkkingarinpar, því að algert
bann e.r óframjívæmanlegt í
þjóðíélagi Qklcar, eins og því cr
nú háttað, puk þess sem það or
iðferðileg uppgjöf að treysta
verið vor í íslenzku þjóðlifi og
þjóð.in situr nú á Jónsmessunótt
á krossgötum, þar scm ái-far
Islandi, þar .gem sífellt er klifaS
á því, að samkpppni í þjóðfélag—
inu hljóti .fyrst qg fremst að vera
fólgin í þ.ví að troða skóipn niður
kpma fta austri pg ypstn pg af ^rum arðr{ena þá. sá _
hjoða -hanm alis kó.nar d.jagn pg ^ Qg þröngsýni hugsunarháttur
dyjmpeti. Þeir korna fra austri er að grafa yndan þyí þjóegk.i;BU.
lagi, sem yið pg aðrar vestrænar
þjóðir eigum við að búa, þjóð-
skipulagi eignarréttar og ein-
staklingsfrelsis.
vizku sem uppistöðu, og þó með
glitrandi kímni að ívafi. Þetta
á ekld hvað sízt v.ið um huldu-
fóikssögur.nar. j
Q-,Q—o
Jíul.dufólkiö eða ál.farnir voru
einkuín ,á ferðinni á hinum .miklu
timarriótum ársins, á hýjársnótt,.
þegar sóliu yar að hyrja að
hækka sinn gang eftir svartasta.
skammdcgið, pg á Jólismessu-
'hótt, þegar dagurinn yar lengst-
ur pg ,dýrðiegust nóttin. Á Jqns-
messunótt fluttu álfarnir gig bú-,
ferium og sá, sem þá settist út
á krossgötur, var í vegi fyrir
þeiin, svo að þsir gátu ,e,kki kom-
izt leiðar sinnar. Þajr kgpau .því.
riieð alls konar djásn pg ,dýr-
mæti, til þess að fá hann til að
ilytja sig um set. En ,ef hann
þáði ekki gjajþr þeirra, þá þéldu,
þeir áfram að bjóða þær frafn,
all-t til þess er komið var að'
dagmálum. Þá urðu þeir að
hverfa og skilja allar gjafirnar
eftir, svo að útisetumaðurinn gat;
slegið eign sinni á þær. En sá
böggull fylgdi skammrifinu, að'
éf hann þáði einhverja gjöfina
af álfunum, þá ærðist hann og
varð ekki lengur með mönnum;
hæfur.
Oft er þess getið í huldufóiks-
sögunum, að þegar ungur maður
gekk fram með álfaborg, þá sá
liann bergið opnast, og leit þar
Ijómandi salarkynni. Ef til vill
k-om ung og fögur og prúðbúin mjjh bernsku og fullorðinsára, heldur eimiig til þjóðlé.lags.ius' menn að s$elda og það má nijög hé.gómloga, bæði sem einstgk-
álfamær og bauð honurn inn í mœta okkur jný og-erfið viðfangs- ‘ sjftlís. Ég skal rjfja upp fy.rir rnargt gott af þeim læra, ekki iinga ,0g þjóð. AHt okkar sjálf-
bergið til sín og er búningi einn- efrnj yaknandi ky.nkvöt, nauð- ykkur eina hulduíólkssqgu. scsm J hvað sízt ptprku og hagsýni. En s^ðj byggist á mennijngarlegu
Engin þjóð hefur hagnýtt jafn-
vel og þeir atonku einstaklings-
ins og þá .samkeppnishrieigð, sem.
er meðfædd bæði iriönpum og
dýr.um og er því e.inn þáttur í
uppeldi móður náttúru. ijað er
þessi .samke.ppnisbrneigð, s.em hef-
ur knúið mannina til sífellt meir-i
afreka í leik, i námi og í starfi.
Hiii dugmi.kSa saptkeppni, sem.
fær að njóta sín í Bandpríkjup-
En hversu margir okkar eru! um mest ailra la-hda, hefur ekki
ekki eins og hann, hafa ætlgð að aðeins skapað þá verkmenningu,
vinna eittþvað stórt, ,en sem á hvergi sipn l.íka annars
vantað staðfestu og sjáifspfnqit- staðar, heldur einnig almenna.
un til að hafna hégómanum og viðurkenningu þess, að maður
því orðið af sigrinum, þótt vit- sem stundar atyinpu sína á dug-
ið færi ekki ineð? mikmn og heiðarlegan hatt, ínm
með því af hendi þjóiusrjtu í þarf-
o—-O—,0 ir þjóðféiagsi.ns og meðbræðra
Sagan um Jón á ,erir\di til js-. sinna' ., . ,
lepzku þjóðarinnar einmitt nú. Þetta sjpnarmið er olikt þvi,
Undanfarna mannsaldra þefur fem við eigum aö yenjast þer a
og bjóða þcssari sundurlyndu
þjóð samþeldni. En ,ef við bvgii i -
um þjpðfélagsíormið, seijn sam-
heldni álfanna byggist á, þá fórn
um við frelsi og sjálfstíeði ejn-
staklingsins og írelsi ojtkar sem
þjóð.
Þeir koma frá vcstri og bjóða
þessari íátæku þjóð alis konar
lífsþægindi, en ef við metum
lífsþægindin f.yrir öliu, þá geta:
þau kostað iþað, að ísland yerði:
hjálenda erlands stórveldis.
.Ég pr ekki svo hræddur um,
Qóðir áheyrendur: Ég helf
þessi orð min ekki óllu fleiri.
Mér er nóg, ef þið munið það
eitt úr þeim, að álfseðlið, sem býr
í okkur sjálJum, leitast stöðugt
v.ið að heilla okkur inn í björg
og hóla, þar .sem við gleymum
skyldú.num yið sptt okkar og
ástvini, við land okkar og þjóð,
að íslendingar velji þá kosti,’I ef ^kr er gaett þoirrar varHárni,
enda tnunum við, þegar áifaroið
þessara örlagaþrungnu tíma er
sem sönn sjálfsþekking ein fær
skapað. Mér er nóg, ef þið mun-
um garð gengin, öðlast bæði ^að lEist og fiemst, að í
Knstur eða sjalfur Guð almatt- meira á lagaboð en á mögulaik- riauðsynlcgan samfélagsþroska Þeirri ongþrungnu alfareið, sem
ugur. Þá hafa álfarnir ært hann. | ann til að þroska siðgæðisyitund ] án þess "að gerast* þrælar, og ge>'sar nu umhvprfis okkur og
Hann er orðinn brjálaður og á' og hallbrigðan sjál'fsmetqað lrinn.| Hp.nwa velm°gun án bess að ^dið okkar. verðum við aS
---------------1 «, —^-'1---------------------------- fórna tilyeru okkar sem sjálf-. sj^lfpfnejtun, staðfcstu og
ekki afturkvæmt til mannhcinia. I ar upprennandi Irynslóðar.
o—O—o | _n~
,í þjóðtrúnni voru það einkum
ungir menn, sem voru heillaðir Sú mikla lífsspcki, sepi hirtist
af álíum, og i raunveruleikan- á snjallan og sþáldlegan hát-t i
stæð þjóð.
þo.linmæði, þangað tii nýr dag-
ur rís yfir þetta þjáða mannkyn.
Það er annað mál, sem ég ótt- vie yareum ekki hyað sízt að
ast, og það _ er græðgi okkar í vara qkþm- a erlandum hégpma,
um er þetta einnig svo. Á gelgju- þjóðtrú liðinna ky.nsióða, nær hégómapn. íslendingar eiga nú af þvj að smæð okkar og vpn
skaiðinu, þessu niillibilsástandi ,ekki aðejns ,ti,l cinstaklingsins,1 mes.t saman v.ið Bandaríkja- máttarkepnd hefur gert okkur
a.r lýst í þessari vísu:
Blátt vpr p.ils á þaugaiín,
syn þess að sjá um s.ig sjálf.ur,
fara að sloppa sér án þess að
vera studdur eða leiddur af
stqrkari hqndum fo.reldra eða^
í’orráðamanna.
þlóðrauð svuntan þka fín,
lyfrauð treyja, lindi grænn,
lika skautaíaldur \ynn.
En þegar ungi maðurinn fýlgdi Mörgum vcrður þotta ofvaxið
Úlfameyjunni fögrú ipn í þergið og þeir komast ajdrci ,af gelgju-
eða hólinn, þá varð hann að skeiðinu, nú aldrci þejm þroska
gæU varúðar og slálja .vqttljng- viljans og siðgæðisins, sem ev'
inn sinn oða cinhvcrn annan hlut einstaRli,ngn.um og bjóðíélaginu'
pf ibúnaði sínum cftir fy.rir ut- nauðsynlegur. ^eir fela vanmeta-.
an, svo • að hann gæti : atað út kennd glna undir monti pg stæri-
a-ftur. Að pðrum kosti varð hann læti, leitgst við að sýna karl-
þergnuminn, svo hann g: aymdi nrennsku sjna mpð :uppvöðs.lu-:
skyldunum við ætt sín? .og áat- semi á mannamotum ,eða racð
vini. Kann vai'ð heiliaður r.f álf- gprti af siguryinnvngum s:num
unum ,pg átti ckki aíturkvæmt meðal kvppna. En satt að scgja
til .nannhqima. j Þa.rf okki alltaf mikla monn -til
o—O—o I að vinna sjgnr á -þeim, þjpssuð-
Huldufplkssögurnar sýna, að um. Margir ílýja á náðir Bakkus-
löngu áður en Freud og .aðrir ar til að ptæla sjg., syo þeir ,geti
nútímalækhar og ’sýhst mcnn með mönnum.
fóru áð ra.unsaka undirvlíund- Það er öinurlegt að sjá hóp
ina, haíði áslenzk álþýða grun um' af úngurp inönnum ólvgða á sam-
huiduhliðar sálarlífsins. rem kprnum, a-f því að þqð her vott
vísjndin eru nú að fást-v.ið. Þjóð- újh minpiiháttarkannd og fiótta
gerir hvqrttyeggja. samskiptin við þá bjóða lika upp ' sjálfgfæði, á tryggð okkar við
Það vqr ejnu sinpi maður. á hégómann og sorgnn úr tpngu feðranna, y-irðingu ok.kar
Hann hé,t dón. Hsnn vildá yqrða .þapdarísku :nenningarlífi, pepi f.y.r.jr skppunarye»rkum íslemjks
auðugur og .rnik.Usnjofinn o.g sqtt- epn er á nokkru gelgjuskeiði, hé- ■ anúa £ iþókipanntvwn þjóðarinnar*
igt þv.í út á krossgötur á Jóns- gómann, sem er fyrirlit.inn .af j íjóðum honnar qg lögum, línurn
messunótt. Álfarnir kpmu mcð, HóStu góðu lólki >■ þeirra cigjn og þ^um, a ást okkar ,á landinu
alls konar gull og ge.rsknar og lahdi. j sjálfu og ódauðlegri sögu þess-
buðu hp.nuni, ef hann v;ldi ylkja j ísienzjr þjóðlög eiga nú í vök Hérpr ckki aðeins taflt um sjálf-
úr vcgi fyrir þeirn, cn Jon hafn- að verjast fyrir djassinum, ljóð stæði þjóðarinnar, meira að
aði þcim ölium. j íqlenzku .góðskáldanna fy.r.ir ssgja ckki aðeins um líf honn-
Þeggr liðið yar fram undir; bandarískum dægur.vísum, þar ar eða dauða, því að þjóðin mun
dagmái, kom einn álfuripn :peð sern samá andloysan er nndur- [ halda áfram að lifa í þossu landi,
gvolítinn skjöld af kjötflqti qg takin í sífsllu, islonzkar forn- hvað sem á dynur. Hér er -teflt
bauð Jóni. Þá gleymdi Jón sér,1 bqkmcnntir ,pg þjóðsqgur .fyxir um það, sem er mi-klu meira
beit í flotskjö.ldinn og sagðl: ómerkilogum reyfurum og kvik-1 um vert, teflt um það, hvort við
myndurn, ‘bar Sgm .gþíS qg ,laik- eigum að lifa nér .sem íglenzk
brúðuháttur á að þæta upp skort mennipgarþjóð eða sc,m afglap-
„Sjaldan hef ég flotinu ncitað“.
En úpp ,ffá þyí cqjðjst .,Ipn
vagr ekki .iengur rr.qð möiwum inn á sannr.i iist.
hæfur.
Þ
si stutta og snjalia saga
ar í samfélagi þjóðanr.a, — ærð-
Hngu ntúlkurnar okk-ar gang- ’ ir afglap.ar, sem hpfa fórnað
st margar hvarjar fyrir tö.frum frelsi .sínu og viti fyrir flot hé-
lýsir á óviðjaínanlegan og grát- einkennisbúninga og nýstáflogr- J gó.mans.
broslegpn hátt manni, sqm ætl-1 ar framkomu. Og ungu mapn- Austfirðingar og íslendingar:
ar að vinna sér gull og .gersimar' irnií1 okkar þykjast margir j Stöndum .allir saman um Það
og hættir sér þyí á fun.d álf- hverjir yera qrðnir .r-kramóans að láta ekki sjálfstæði oþkar,
anna,-G,ul:lið stenzt hann og gar- miklir heimsþorgarar, pegai þeir tungu íegranna og fornfræáa
simarnar, en fellur svo, þegar hafa lær.t að japla á -jór".ur-1 menmngú okkar londa i álfa-
trúin skildi, áð við lifum ekki frá lífinu, frá þeirri eðlilegu pg har.Si er .íreistaS i.meö . jafn nuð- gpmmi .með . jafnjniklum. úiv.afa hpodum.

I